Tăng trưởng kinh tế và thâm hụt ngân sách tại Việt Nam: Bằng chứng thực nghiệm về mối quan hệ nhân quả và hàm ý chính sách

 Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 46, tháng 8/2018 
 TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VÀ THÂM HỤT NGÂN SÁCH TẠI VIỆT NAM: 
 BẰNG CHỨNG THỰC NGHIỆM VỀ MỐI QUAN HỆ NHÂN QUẢ 
 VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH 
 ECONOMIC GROWTH AND BUDGET DEFICIT: CAUSALITY EMPERICAL 
 EVIDENCE AND POLICY IMPLICATIONS 
 Nguyễn Thị Mỹ Linh1 
 Ngày nhận: 10/4/2018 Ngày nhận bản sửa: 27/4/2018 Ngày đăng: 5/8/2018 
Tóm tắt 
Bài viết này nghiên cứu mối quan hệ giữa thâm hụt ngân sách và tăng trưởng kinh tế tại Việt 
Nam bằng mô hình hình véc tơ hiệu chỉnh sai số VECM (Vector Error Correction Model). Kết 
qu ả kiểm định đồng liên kết cho thấy trong dài hạn thâm hụt ngân sách có tác động nghịch chiều 
và thể chế có tác động thuận chiều đến tăng trưởng kinh tế. Bên cạnh đó, thông qua kiểm định 
nhân quả Granger, độ mở thương mại và thể chế có quan hệ nhân quả hai chiều với thâm hụt 
ngân sách. Do đó, Chính phủ cần có chính sách giảm thâm hụt và cải thiện chất lượng thể chế để 
thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Bên cạnh đó, khi chất lượng thể chế được nâng lên và mở cửa nền 
kinh tế sẽ góp phần làm giảm áp lực thâm hụt ngân sách. 
Từ khóa: Tăng trưởng kinh tế; Thâm hụt ngân sách; VECM. 
Abstract 
The purpose of this study is investigate the relationship between budget deficits and economic 
growth in Vietnam using the Vector Error Correction Model (VECM) in Vietnam. The result of 
co- integration test shows that budget deficit has a negative impact and institutions have a 
positive impact on economic growth in the long run. In addition, by employing the Granger 
causality test, both openess of the economy and institution have a causal correlation with budget 
deficit. Therefore, the government should adopt those policies lowering deficit and improve 
institutional quality to boost economic growth. That institutional quality rises up, and the 
economy opens will contribute to reduce the pressure on budget deficit. 
Keywords: Economic growth; Budget deficit; VECM. 
 1 Trường Đại học Tài chính – Marketing 
 7 
 Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 46, tháng 8/2018 
1. Giới thiệu thị trường vốn, kéo theo sự suy giảm trong 
 đầu tư tư nhân. Như vậy, thâm hụt ngân 
 Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế 
 sách không những gây nên áp lực gia tăng 
và thâm hụt ngân sách là một vấn đề được 
 lãi suất, mà còn tạo ra một tác động ngược 
quan tâm nghiên cứu cùng với sự phát 
 đến tăng trưởng. Trong khi đó, trường phái 
triển của tài chính công. Mối quan hệ này 
 Keynesian cung cấp một lập luận thiên về 
đã được đề cập trong một số lý thuyết 
 hiệu ứng đám đông bằng cách quan tâm 
cũng như đã có vô số kiểm định thực 
 đến các ảnh hưởng mở rộng của thâm hụt 
nghiệm sau đó minh chứng. 
 ngân sách. Keynes cho rằng thâm hụt ngân 
 Tuy nhiên, có sự không đồng nhất sách được tài trợ bằng vay mượn sẽ làm 
trong quan điểm của các nhà kinh tế học cho sản lượng đầu ra gia tăng thông qua số 
về nền tảng phân tích và kết quả nghiên nhân. Khung phân tích của trường phái 
cứu thực nghiệm khi nghiên cứu vấn đề Keynesian truyền thống không phân biệt 
gia tăng thâm hụt ngân sách mang lại tác thâm hụt tài khóa bởi chi tiêu dùng hay chi 
động tích cực, tiêu cực hay trung lập đến đầu tư, cũng không phân biệt các nguồn 
tăng trưởng kinh tế. Cơ sở lý luận cho mối lực tài trợ thâm hụt tài khóa thay thế thông 
quan hệ này là ba trường phái kinh tế tân qua tiền tệ hóa hay vay mượn trong và 
cổ điển, trường phái Keynesian và trường ngoài nước. Tuy nhiên trường phái này 
phái Ricardian. cũng cho rằng tổng cầu gia tăng sẽ làm gia 
 Trường phái Tân cổ điển cho rằng bộ tăng lợi nhuận của đầu tư tư nhân, kéo 
phận cấu thành nên thâm hụt ngân sách theo đầu tư cao hơn ở bất kỳ mức lãi suất 
xuất phát nguồn thu thường xuyên từ thuế nào. Như vậy, thâm hụt ngân sách không 
bị suy giảm. Điều này ngụ ý về một sự sụt lấn át đầu tư tư nhân do đó mà kinh tế sẽ 
giảm trong tiết kiệm ngân sách hoặc sự gia tăng trưởng. Khác biệt với hai trường phái 
tăng trong chi tiêu vào tiết kiệm của khu trên, quan điểm của trường phái Ricardian 
vực Chính phủ. Từ đó tạo nên sự ảnh cho rằng thâm hụt tài khóa được cho là có 
hưởng bất lợi cho tăng trưởng kinh tế nếu tính trung lập khi xem xét tác động của nó 
sự sụt giảm của tiết kiệm Chính phủ không đến tăng trưởng. Việc tài trợ cho thâm hụt 
được bù đắp bởi sự gia tăng trong tiết chỉ bằng phương thức hoãn thuế. Mức 
kiệm tư nhân, dẫn đến kết quả về một sự thâm hụt trong bất kỳ giai đoạn nào luôn 
sụt giảm trong tỷ lệ tiết kiệm tổng thể. Các luôn bằng đúng giá trị hiện tại của các 
nhà kinh tế học Tân cổ điển cho rằng thị khoản thuế trong tương lai, được bù đắp 
trường không có trở ngại và lao động sẽ bằng sự gia tăng của các khoản nợ tài trợ 
đạt mức toàn dụng. Thâm hụt ngân sách sẽ thâm hụt. Nói cách khác, chi tiêu Chính 
làm gia tăng tiêu dùng trong suốt cuộc đời phủ phải được trả, dù ở thời điểm hiện tại 
của cá nhân bằng việc chuyển dịch thuế hoặc tương lai, và giá trị hiện tại của chi 
cho các thế hệ tương lai. Tiêu dùng tăng tiêu phải bằng với giá trị hiện tại của các 
lên hàm ý một sự giảm sút trong tiết kiệm khoản thu từ thuế và phi thuế. Thâm hụt 
và lãi suất phải tăng lên để cân bằng trong tài khóa là công cụ hữu hiệu làm bằng 
 8 
 Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 46, tháng 8/2018 
phẳng các cú sốc thu ngân sách thường Knack và Keefer (1995) nghiên cứu về 
xuyên, nhằm đáp ứng yêu cầu chi tiêu bất mối quan hệ giữa thể chế, đầu tư tư nhân, 
thường, phương thức tài trợ mà thông qua chi tiêu chính phủ, trình độ học vấn và 
đó, thuế sẽ mở rộng trong một khoảng thời hiệu quả hoạt động của nền kinh tế Hoa 
gian. Thâm hụt ngân sách như vậy không Kỳ giai đoạn 1974 – 1989 bằng cách sử 
có tác động đến tổng cầu nếu quyết định dụng phương pháp hồi quy thông thường. 
chi tiêu của hộ gia đình dựa trên giá trị Trong đó, biến thể chế được lấy từ nguồn 
hiện tại của thu nhập có tính đến giá trị ICGR (International Country Risk Guide) 
hiện tại của các nghĩa vụ thuế tương lai. và BERI (Business Environment Risk 
Ngoài ra, sự sụt giảm của tiết kiệm Chính Intelligence). Trong đó, tác động của bảo 
phủ hiện tại ngụ ý rằng thâm hụt tài khóa vệ quyền tài sản đến nền kinh tế được xem 
bù đắp bởi tiết kiệm tư nhân làm cho tiết xét thông qua xem xét các chỉ số được 
kiệm quốc gia và đầu tư không thay đổi. cung cấp bởi các chủ thể đánh giá rủi ro 
Do đó, cũng không gây ảnh hưởng đến lãi quốc gia đến các nhà đầu tư tiềm năng 
suất thực. Tương đương Ricardian được nước ngoài. Các chỉ số bao gồm tính bắt 
đưa ra với giả định rằng các cá nhân trong buộc thi hành hợp đồng và rủi ro mất 
nền kinh tế có khả năng dự tính trong quyền sở hữu. Bằng cách sử dụng các biến 
tương lai, họ có tỷ lệ chiết khấu tương trên, nghiên cứu cho thấy rằng bảo vệ 
đương với tỷ lệ chiết khấu của Chính phủ quyền tài sản có tác động lớn đến đầu tư 
về chi tiêu và họ hoàn toàn có tầm nhìn dài và tăng trưởng. 
hạn khi đánh giá giá trị hiện tại của thuế Hasan và cộng sự (2009) nghiên cứu 
tương lai. vai trò của thể chế pháp lý, chiều sâu tài 
 Như vậy, có ba quan điểm khác nhau chính và vấn đề đa nguyên đến tăng 
về mối quan hệ giữa thâm hụt ngân sách trưởng kinh tế trên cơ sở sử dụng dữ liệu 
và tăng trưởng kinh tế. Những bằng chứng bảng đối với 31 tỉnh của Trung Quốc giai 
nghiên cứu thực nghiệm cũng cho thấy đoạn 1986 – 2002. Nghiên cứu cho rằng, 
những kết quả khác nhau tại những quốc đối với các nền kinh tế chuyển đổi, các 
gia trong những khoảng thời gian cụ thể. vấn đề thể hiện cho sự phát triển thể chế 
Việc kiểm định mối quan hệ hai chiều rất quan trọng như: sự thừa nhận nền kinh 
giữa hai yếu tố này tại Việt Nam sẽ cung tế thị trường, sự xác lập bảo vệ quyền tài 
cấp cho các cơ quan quản lý vĩ mô cái sản, tăng trưởng tín dụng khu vực tư, sự 
nhìn về sự tác động qua lại giữa chúng, phát triển của các định chế tài chính và thị 
làm cơ sở cho việc hoạch định chính sách trường, sự thiết lập cơ chế đảm bảo quyền 
tương lai. tài sản và sự tự do hóa thể chế chính trị. 
2. Tổng quan các nghiên cứu về mối Nghiên cứu này đã phát triển và đo lường 
quan hệ giữa thâm hụt ngân sách và các yếu tố này thành các biến giải thích 
tăng trưởng kinh tế trong mô hình hồi quy để giải thích cho sự 
 tăng trưởng kinh tế địa phương. Bằng 
 9 
 Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 46, tháng 8/2018 
chứng cho thấy sự phát triển của thị tín dụng nội địa khu vực tư. Để đánh giá 
trường tài chính, môi trường pháp lý, sự hệ số hồi quy của các biến trong mô hình, 
nhận thức về bảo vệ quyền tài sản và vấn tác giả sử dụng mô hình hiệu ứng cố định 
đề đa nguyên có mối liên kết chặt với sự (FEM - Fixed effect model) cho dữ liệu 
tăng trưởng kinh tế địa phương mạnh mẽ bảng trong khoảng thời gian từ 2001 – 
hơn tại Trung Quốc. 2013. Bên cạnh đó, để đảm bảo tính vững 
 Javid và Arif (2010) nghiên cứu ảnh cho các ước lượng, phương pháp bình 
hưởng của các yếu tố kinh tế, chính trị và phương tối thiểu tổng quát (GLS – 
thể chế đến tính bất ổn của thâm hụt ngân Generalised least square) cũng được sử 
sách của một số các quốc gia Châu Á từ dụng trong các kết quả ước lượng. Kết quả 
năm 1984 đến năm 2000. Kết quả nghiên thực nghiệm cho thấy thâm hụt ngân sách, 
cứu cho thấy mức thu nhập cao, sự gia tín dụng khu vực tư tác động tiêu cực đến 
tăng lạm phát và mức độ thâm hụt ngân tăng trưởng kinh tế, đầu tư nước ngoài tác 
sách/GDP có mối liên hệ với tính bất ổn động tích cực đến tăng trưởng kinh tế, còn 
của ngân sách. Sự bùng nổ của các cú sốc lạm phát thì không có ý nghĩa thống kê. 
từ bên ngoài khiến cho thâm hụt ngân sách Onwioduokit (2016) nghiên cứu xác 
càng bất trở nên bất ổn định. Tuy nhiên, định các nhân tố ảnh hưởng đến tăng 
những quốc gia có tỷ lệ tăng trưởng dân số trưởng kinh tế và mối quan hệ giữa thâm 
cao lại có mức bất ổn thâm hụt ngân sách hụt ngân sách với tăng trưởng kinh tế tại 
ít hơn. Kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra Sierra Leone bằng việc sử dụng kỹ thuật 
rằng các yếu tố ổn định chính trị, dân chủ, ước lượng OLS cho dữ liệu chuỗi thời 
cải tiến xã hội và điều kiện kinh tế ở mức gian trong vòng 30 năm. Các biến độc lập 
cao sẽ làm giảm tính bất ổn của thâm hụt được sử dụng gồm tổng vốn đầu tư đại 
ngân sách. Mức độ tham nhũng cao và diện cho sự tăng trưởng thị trường vốn, số 
chất lượng thể chế thấp làm cho mức độ đăng ký học trường trung học đại diện cho 
thâm hụt ngân sách dao động mạnh hơn. lực lượng lao động, tỷ lệ lạm phát, lãi suất 
Từ đó nghiên cứu đưa ra hàm ý quan trọng cho vay, M2/GDP đo lường cho độ sâu tài 
bằng cách cải tiến chất lượng thể chế, tạo chính, tỷ giá, độ mở của nền kinh tế đo 
nên một môi trường kinh tế ổn định và bằng xuất khẩu cộng với nhập khẩu trên 
nâng cao mức độ dân chủ sẽ đảm bảo cho GDP. Bằng chứng cho thấy tồn tại mối 
thâm hụt tài khóa ổn định hơn và tạo ra tác quan hệ thuận chiều giữa hai yếu tố này. 
động tích cực cho tăng trưởng kinh tế Nghiên cứu đề xuất thâm hụt tài khóa nên 
trong dài hạn. hướng tới cơ sở hạ tầng kinh tế và xã hội 
 Đặng Văn Cường và Phạm Lê Trúc quan trọng như năng lượng và giao thông 
Quỳnh (2015) phân tích tác động của thâm nhằm tối ưu hóa tác động tích cực của 
hụt ngân sách đến tăng trưởng kinh tế tại thâm hụt, Chính phủ nên thực hiện chính 
một số nước Đông Nam Á bên cạnh các sách kinh tế hỗn hợp đảm bảo lạm phát 
yếu tố về lạm phát, đầu tư nước ngoài và không quá cao mà tăng trưởng kinh tế 
 10
 0 
 Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 46, tháng 8/2018 
không bị chững lại. Chính sách thu hút thể chế cũng được giả thiết là có tác động 
vốn đầu tư nước ngoài, gia tăng tiết kiệm thuận chiều đến tăng trưởng, bởi bất kỳ 
trong nước cũng cần được theo đuổi để giao dịch kinh tế nào thực chất cũng là 
kích thích tăng trưởng hơn nữa. Tín dụng giao dịch về dịch chuyển các quyền về tài 
cấp cho khu vực tư và chi phí vay mượn sản. Do đó, nếu các quyền về tài sản 
cũng cần được đáp ứng nhằm đẩy mạnh không được xác định rõ ràng và không 
đầu tư và tăng trưởng đầu ra. được bảo vệ thì chi phí phát sinh sẽ lớn và 
 Như vậy, các nghiên cứu trong và như vậy sẽ không khuyến khích các giao 
ngoài nước đã được thực hiện nhằm xác dịch kinh tế xảy ra, làm hạ thấp giá trị của 
định mối quan hệ giữa thâm hụt ngân sách tài sản trên thị trường, không khuyến 
và các yếu tố vĩ mô khác như lãi suất, tỷ khích đầu tư làm tăng giá trị tài sản, có thể 
giá, đầu tư, độ mở của nền kinh tế, chiều dẫn đến phân bổ nguồn lực không hiệu 
sâu tài chính, thể chế với tăng trưởng kinh quả. Từ đó, mô hình nghiên cứu được đề 
tế ở quy mô một quốc gia. Tuy nhiên, tại xuất như sau: 
Việt Nam việc nghiên cứu mối quan hệ Yt = A1 Yt-1 + A2 Yt-2+ ... + Ap Yt-p + st + 
giữa tăng trưởng kinh tế và thâm hụt ngân ut (1) 
sách chưa xem xét đến độ mở thương mại Trong đó, Yt là véc tơ gồm 4 biến nội 
và đặc biệt là thể chế. Do đó mục tiêu của sinh gồm tốc độ tăng trưởng kinh tế 
bài viết này là tìm ra mối quan hệ nhân (GDPG), thâm hụt ngân sách ( logarit tự 
quả giữa các yếu tố này. nhiên của thâm hụt ngân sách – LBUD), 
3. Mô hình nghiên cứu và phương pháp độ mở thương mại (EIG) và bảo vệ quyền 
ước lượng tài sản (PRI), Ai là ma trận cấp 3x3 tham 
 3.1 Mô hình nghiên cứu số, ut là véc tơ nhiễu trắng và st là véc tơ 
 hằng số. Dữ liệu được lấy theo năm giai 
 Mục tiêu của bài viết này là xem xét 
 đoạn 1996 – 2016, trong đó tốc độ tăng 
mối quan hệ hai chiều giữa tăng trưởng 
 trưởng kinh tế, thâm hụt ngân sách và độ 
kinh tế và thâm hụt ngân sách. Bên cạnh 
 mở thương mại được thu thập từ Ngân 
đó, trên nền tảng nghiên cứu của Knack và 
 hàng Phát triển châu Á (ADB). Riêng biến 
Keefer (1995), Onwioduokit (2016), yếu 
 bảo vệ quyền tài sản, một dẫn xuất của thể 
tố thể chế và mở cửa nền kinh tế. Trong 
 chế được cung cấp bởi các tổ chức cung 
đó, độ mở thương mại dẫn xuất cho mở 
 cấp dịch vụ như ICGR, BERI, Polity IV, 
cửa kinh tế tính bằng giá trị xuất khẩu 
 Freedom house. Do giới hạn về nguồn dữ 
cộng nhập khẩu trên GDP được giả thiết là 
 liệu, biến bảo vệ quyền tài sản được thu 
có tác động thuận chiều đến tăng trưởng 
 thập từ trang web heritage.org. Theo đó, 
kinh tế. Nếu nền kinh tế càng mở thì càng 
 chỉ số bảo vệ quyền tài sản được đánh giá 
có nhiều khả năng thu hút nguồn vốn đầu 
 dựa theo một số nguồn như Diễn đàn Kinh 
tư nước ngoài, làm gia tăng đầu tư và tăng 
 tế thế giới, Báo cáo cạnh tranh toàn cầu, 
trưởng kinh tế. Đặc biệt yếu tố bảo vệ 
 Ngân hàng Thế giới... Chỉ số này phản ánh 
quyền tài sản, một dẫn xuất cho chất lượng 
 11 
 Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 46, tháng 8/2018 
mức độ mà khung pháp lý của một quốc nhân và mức độ tôn trọng các luật này. Nó 
gia cho phép các cá nhân để tích lũy tài cũng đánh giá khả năng tài sản cá nhân sẽ 
sản cá nhân một cách tự do, được đảm bảo bị Nhà nước thu giữ. Việc bảo vệ pháp 
bởi luật rõ ràng mà Chính phủ thực thi có luật về tài sản càng hiệu quả, điểm số của 
hiệu quả. Dựa vào kết hợp số liệu điều tra quốc gia càng cao. Tương tự như vậy, cơ 
và đánh giá độc lập, chỉ số cung cấp một hội chiếm hữu tài sản của Chính phủ nhiều 
thước đo định lượng mức độ mà luật pháp hơn, điểm số của một quốc gia thấp hơn. 
của một quốc gia bảo vệ quyền sở hữu tư 
4. Kết quả nghiên cứu và bàn luận 
 4.1 Thống kê mô tả
 Bảng 1: Thống kê mô tả giá trị gốc của các biến trong mô hình 
 BUD GDPG EIG PRI 
 Mean -49972.40 0.066451 1.208849 0.115909 
 Median -13294.50 0.063720 1.231552 0.100000 
 Maximum 13000.00 0.095400 1.748522 0.150000 
 Minimum -190940.0 0.047400 0.720864 0.100000 
 Std. Dev. 70707.16 0.012243 0.324383 0.023837 
 Skewness -1.243975 0.882654 -0.045631 0.780720 
 Kurtosis 2.871385 3.396513 1.832046 1.609524 
 Jarque-Bera 5.689233 3.000741 1.258074 4.007226 
 Probability 0.058157 0.223047 0.533105 0.134847 
 Sum -1099393 1.461930 26.59468 2.550000 
 Sum Sq. Dev. 1.05E+11 0.003148 2.209714 0.011932 
 Observations 22 22 22 22 
 Nguồn: Tính từ phần mềm Eviews 8.1 
 Thống kê mô tả cung cấp thông tin H1: Biến không có phân phối chuẩn. Giá 
khái quát về bộ số liệu nghiên cứu giai trị xác xuất (Probability) của các biến đều 
đoạn 1995 – 2016. Theo kết quả này, tốc lớn hơn 0.05, giả thuyết H0 được chấp 
độ tăng trưởng kinh tế bình quân hàng nhận nghĩa là các biến đều có phân phối 
năm là 6,6%, giá trị lớn nhất là 9,5% và chuẩn. 
giá trị nhỏ nhất là 4,7%. Trong giai đoạn 4.2 Kiểm định tính dừng 
đó, thâm hụt ngân sách trung bình là - Hầu hết các chuỗi thời gian đều không 
49.972,40 tỷ đồng, mức thâm hụt lớn nhất dừng tại bậc I(0). Do đó, trước khi phân 
là -190.940 tỷ đồng. Ngân sách đạt mức tích cần phải kiểm định chuỗi thời gian có 
thặng dư tốt nhất là 13.000 tỷ đồng (vào dừng hay không. Tính dừng của dữ liệu 
năm 2006). Bên cạnh đó, kết quả thể hiện chuỗi thời gian có ý nghĩa quyết định hiệu 
chỉ số độ nhọn của phân phối (Kurtosis) có quả của phương pháp ước lượng được sử 
chênh lệch nhưng không đáng kể. Thống dụng. Nếu chuỗi thời gian không dừng thì 
kê Jacque – Bera dùng để kiểm định các giả định của phương pháp Ordinary Least 
biến có phân phối chuẩn hay không với 
 Square (OLS) không thỏa mãn. Theo đó, 
giả thuyết H0: biến có phân phối chuẩn và các kiểm định t hoặc kiểm định F không 
 12 
 Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 46, tháng 8/2018 
 có hiệu lực. Kết quả kiểm định tính dừng trong mô hình đều là chuỗi không dừng ở 
 theo phương pháp Augment Dickey and chuỗi gốc mà dừng ở sai phân bậc 1. 
 Fuller (ADF) cho thấy các chuỗi thời gian 
 Bảng 2: Kết quả kiểm định tính dừng 
 ADF Giá trị tới hạn 
Biến số 
 Gốc Sai phân bậc 1 1% 5% 10% 
GDPG -1.908509 -11.18342*** -3.808546 -3.020686 -2.650413 
 (0.3219) (0.0000) 
LBUD -1.537725 -5.022005*** -3.788030 -3.012363 -2.646119 
 (0.4955) (0.0008) 
 EIG -0.162266 -5.529183*** -3.831511 -3.029970 -2.655194 
 (0.9283) (0.0003) 
 PRI -0.622700 -4.472136*** -3.808546 -3.020686 -2.650413 
 (0.8453) (0.0024) 
 Nguồn: Tính từ phần mềm Eviews 8.1, dấu ***, **, *: ký hiệu lần lượt cho các mức ý 
 nghĩa 1%, 5%, và 10%. 
 4.3 Xác định bậc trễ thích hợp lựa chọn bậc trễ tối ưu là các tiêu chuẩn 
 Akaike Information Criterion (AIC), 
 Trong phân tích với dữ liệu chuỗi thời Schwart Bayesian Criterion (SC) và 
 gian, việc xác định bậc trễ thích hợp có vai Hannan – Quinn Information Criterion 
 trò quan trọng. Nếu bậc trễ quá dài thì các (HQ). Theo AIC, SC và HQ, bậc trễ tối ưu 
 ước lượng sẽ không hiệu quả. Ngược lại, là bước trễ có chỉ số nhỏ nhất. Kết quả 
 nếu bậc trễ quá ngắn thì phần dư của ước kiểm định cho thấy cả ba tiêu chuẩn AIC, 
 lượng không thỏa mãn tính nhiễu trắng SC và HQ đều cho kết quả bậc trễ thích 
 làm sai lệch kết quả phân tích. Căn cứ để hợp nhất là bậc 1. 
 Bảng 3: Kết quả xác định bước trễ thích hợp 
 Lag LogL LR FPE AIC SC HQ 
 0 65.70307 NA 2.12e -09 -5.781245 -5.532549 -5.727271 
 1 149.4627 119.6566* 8.55e-12* -11.37740* -9.885221* -11.05356* 
 Ngu ồn: Tính từ phần mềm Eviews 8.1, dấu ***, **, *: ký hi ệu lần lượt cho các mức ý 
 nghĩa 1%, 5%, và 10%. 
 4.4 Kiểm định nhân quả Granger 
 Kiểm định nhân quả Granger được sử động đến Y và H1: X tác động lên Y. Nếu 
 dụng nhằm xem xét mối quan hệ nhân quả giả thuyết H0 bị bác bỏ điều đó có ý nghĩa 
 giữa hai biến X và Y, là theo hai chiều rằng X có tác đến Y và ngược lại. Kiểm 
 hướng với giả thuyết H0: X không tác định này được thực hiện trên các chuỗi 
 13