Những giải pháp phát triển phương thức kiểm toán Chuyên đề của kiểm toán nhà nước

 NHÖÕNG GIAÛI PHAÙP PHAÙT TRIEÅN PHÖÔNG THÖÙC 
 KIEÅM TOAÙN CHUYEÂN ÑEÀ CUÛA KIEÅM TOAÙN NHAØ NÖÔÙC
 PGS.TS. Đinh Trọng Hanh*
 iểm toán chuyên đề là một phương thức tổ chức hoạt động kiểm toán đã được Kiểm toán 
 nhà nước (KTNN) triển khai thực hiện trong nhiều năm, nhiều lĩnh vực và đã mang lại 
 những kết quả nhất định trong việc đánh giá những hoạt động có tính chất chuyên môn, 
 chuyên sâu của các đơn vị được kiểm toán, từ đó, đưa ra các ý kiến tư vấn, kiến nghị quản 
lý cóK giá trị thực tiễn cho đơn vị. Trong thời gian qua, KTNN đã thực hiện nhiều cuộc kiểm toán chuyên 
đề, mang lại nhiều kết quả đáng ghi nhận nhưng cũng vẫn còn những tồn tại, vướng mắc. Bài viết trình 
bày khái quát về phương thức kiểm toán chuyên đề và giải pháp phát triển phương thức kiểm toán này.
 Từ khóa: Kiểm toán chuyên đề, Kiểm toán nhà nước
 Solutions to the development of thematic audit methods of SAV
 Thematic auditing is a method of organizing auditing activities that have been implemented by the State 
Audit of Vietnam (SAV) for many years and in many fields and have yielded certain results in evaluating 
professional activities of auditees, and therefore, the management consultancy and management proposals 
are of practical value. Over the past years, SAV carried out many thematic audits, bringing many remarkable 
results but also the remaining several problems. This article provides an overview of the method of thematic 
auditing and solutions to develop this audit method.
 Keywords: Thematic audit, SAV
 1. Đặt vấn đề huy đầy đủ những ưu điểm, thế mạnh của kiểm 
 toán chuyên đề đối với hoạt động quản lý tài chính 
 Kiểm toán chuyên đề là một phương thức tổ 
 công, tài sản công của đơn vị được kiểm toán.
chức hoạt động kiểm toán đã được Kiểm toán nhà 
nước (KTNN) triển khai thực hiện trong nhiều Hoạt động kiểm toán của KTNN, trong đó, chủ 
năm, nhiều lĩnh vực và đã mang lại những kết quả yếu là kiểm toán tài chính, trong hơn 20 năm qua 
nhất định trong việc đánh giá những hoạt động có đã khá ổn định và phát huy được những tác động 
tính chất chuyên môn, chuyên sâu của các đơn vị tích cực đối với hoạt động quản lý tài chính công, 
 tài sản công. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu nâng 
được kiểm toán, từ đó, đưa ra các ý kiến tư vấn, 
 cao chất lượng kiểm toán, phát huy ngày càng đầy 
kiến nghị quản lý có giá trị thực tiễn cho đơn vị.
 đủ vai trò, sự tác động của kiểm toán đối với hoạt 
 Việc tổ chức kiểm toán chuyên đề của KTNN động quản lý và sử dụng tài chính công, tài sản 
có nhiều ưu điểm: giúp cho KTNN có thể đánh công thì hoạt động kiểm toán của KTNN cần tiếp 
giá theo chiều sâu những vấn đề, hoạt động trọng tục được phát triển và nâng cao chất lượng kiểm 
yếu... của đơn vị được kiểm toán, song, đến nay, do toán mà một trong những giải pháp để thực hiện 
nhiều lý do, hoạt động kiểm toán chuyên đề của mục tiêu đó là cần mở rộng, phát triển phương 
KTNN còn những hạn chế nhất định, chưa phát thức tổ chức kiểm toán chuyên đề.
*Chuyên gia, Nguyên Kiểm toán trưởng KTNN Khu vực X
 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 133 - tháng 11/2018 7
 PHAÙT TRIEÅN PHÖÔNG THÖÙC kieåm toaùn chuyeân ñeà cuûa Kieåm toaùn nhaø nöôùc
 2. Khái niệm, đặc điểm và những vấn đề đặt ra Như vậy, từ những đặc thù về nội dung và 
 trong kiểm toán chuyên đề hình thức tổ chức của cuộc kiểm toán chuyên đề 
 như trên có thể hiểu: kiểm toán chuyên đề là một 
 2.1. Khái niệm
 phương thức tổ chức hoạt động kiểm toán hướng 
 Kiểm toán chuyên đề, trước tiên, thể hiện ở nội đến một hoặc một nhóm hoạt động quản lý và sử 
 dung cuộc kiểm toán: đó là việc thực hiện kiểm dụng tài chính công, tài sản công tại đơn vị được 
 toán được giới hạn ở một hoặc một nhóm hoạt kiểm toán nhằm đánh giá và đưa ra ý kiến tư vấn, 
 động trong quản lý tài chính công, tài sản công kiến nghị chuyên sâu đối với đơn vị.
 (một chủ đề hay một vấn đề kiểm toán) của đơn 
 2.2. Đặc điểm của kiểm toán chuyên đề
 vị được kiểm toán. Như vậy, kiểm toán chuyên đề 
 hướng đến một phạm vi hoạt động được kiểm toán Hoạt động kiểm toán chuyên đề của KTNN có 
 hẹp và theo chiều sâu của nội dung kiểm toán. những đặc điểm chủ yếu sau:
 Về hình thức tổ chức, kiểm toán chuyên đề: dù - Mục tiêu kiểm toán: nhằm đánh giá về một chủ 
 được tổ chức thành cuộc kiểm toán độc lập hoặc là đề hoạt động chuyên sâu trong quản lý, sử dụng tài 
 một nội dung trong cuộc kiểm toán toàn diện tại chính công, tài sản công để tư vấn, kiến nghị về 
 đơn vị thì vẫn phải được tổ chức thành các nhóm, những giải pháp, biện pháp khắc phục những yếu 
 tổ Kiểm toán viên (KTV) có chuyên môn chuyên kém, hạn chế của đơn vị được kiểm toán.
 sâu về hoạt động kiểm toán và giữa các KTV có - Đối tượng kiểm toán: thường tập trung vào 
 mối quan hệ chặt chẽ trong phối hợp thực hiện các một hoặc một nhóm nội dung kiểm toán có tính 
 nội dung nghiệp vụ kiểm toán (khác với cuộc kiểm trọng yếu hoặc có rủi ro lớn hoặc có “vấn đề” (có 
 toán tài chính, các KTV được giao các nhiệm vụ, dấu hiệu yếu kém, sai phạm...) tại đơn vị được 
 nội dung kiểm toán độc lập). kiểm toán.
8 Số 133 - tháng 11/2018 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
 - Phạm vi về khách thể kiểm toán: do đặc thù - Việc tổ chức công việc kiểm toán về cơ bản 
hoạt động kiểm toán của KTNN nên phạm vi tuân thủ quy trình chung của cuộc kiểm toán, song, 
khách thể kiểm toán thường rất rộng, có tính hệ một số hoạt động kiểm toán có tính đặc thù của 
thống (thường thực hiện kiểm toán trong cả hệ kiểm toán chuyên đề: chọn chuyên đề kiểm toán; 
thống ngành, địa phương hoặc lĩnh vực kiểm toán). tổ chức kiểm toán “thử” để xây dựng mô hình cuộc 
 kiểm toán; tổng hợp kết quả và kiến nghị kiểm 
 - Nội dung kiểm toán: do mục tiêu kiểm toán 
 toán... còn chưa được thực hiện hoặc không đảm 
xác định như ở trên nên nội dung kiểm toán khá 
 bảo sự thống nhất làm hạn chế lớn đến chất lượng 
đa dạng: kiểm toán tuân thủ, kiểm toán tài chính, 
 cuộc kiểm toán.
kiểm toán hoạt động hoặc cuộc kiểm toán hỗn hợp.
 3. Phát triển và nâng cao chất lượng kiểm toán 
 - Hình thức tổ chức cuộc kiểm toán: thường được 
 chuyên đề
tổ chức theo một “chuỗi” cuộc kiểm toán; trong đó, 
hình thành các cuộc kiểm toán độc lập hoặc là một 3.1. Cơ sở và tính cấp thiết
nhiệm vụ “chuyên biệt” trong một cuộc kiểm toán Việc KTNN thực hiện nội dung kiểm toán 
toàn diện đối với đơn vị được kiểm toán. truyền thống (kiểm toán tài chính) là cần thiết, 
 2.3. Những vấn đề đặt ra trong kiểm toán song, việc nâng cao chất lượng và vai trò của KTNN 
chuyên đề đối với hoạt động quản lý tài chính công, tài sản 
 công theo hướng phát triển kiểm toán chuyên đề là 
 Từ thực tiễn kiểm toán chuyên đề của KTNN 
 một định hướng đúng và cấp thiết; cụ thể: 
cho thấy: để nâng cao chất lượng, hoàn thiện tổ 
chức hoạt động kiểm toán chuyên đề thì cần nghiên - Kiểm toán chuyên đề là cơ sở, là điều kiện 
cứu, giải quyết một số “vấn đề” sau: để kiểm toán đánh giá theo chiều sâu những vấn 
 đề trọng yếu, những hoạt động có rủi ro cao hoặc 
 - Công tác định hướng và quản lý kiểm toán 
 những hoạt động còn nhiều hạn chế, yếu kém trong 
còn nhiều hạn chế: chưa hoạch định được các quản lý và sử dụng tài chính công, tài sản công của 
định hướng, chương trình kiểm toán chuyên đề các đơn vị được kiểm toán.
cho từng ngành, lĩnh vực để có những đánh giá 
 - Việc triển khai, phát triển nội dung kiểm toán 
chuyên sâu, có giá để giải quyết các “vấn đề” của 
 hoạt động của KTNN là một yêu cầu cấp bách, đáp 
ngành, lĩnh vực...; việc lựa chọn chuyên đề kiểm 
 ứng yêu cầu tăng cường quản lý của chính quyền 
toán, tạo lập chương trình thực hiện (kế hoạch) 
 nhà nước các cấp và sự giám sát của Quốc hội, Hội 
các chuyên đề kiểm toán chưa được xây dựng 
 đồng nhân dân các cấp đối với các tổ chức quản lý, 
trong “kế hoạch kiểm toán trung hạn” để chủ 
 sử dụng tài chính công, tài sản công mà trong đó, 
động thực hiện các giai đoạn cần thiết của hoạt 
 kiểm toán theo “chuyên đề”, “vấn đề” là định hướng 
động kiểm toán chuyên đề.
 chủ đạo của kiểm toán hoạt động.
 - Việc chọn chủ đề kiểm toán của KTNN hiện 
 - KTNN là một cơ quan có vai trò và trách 
nay thường có chủ đề kiểm toán có phạm vi rộng 
 nhiệm trong việc tham gia vào “cuộc chiến” của 
(ví dụ: kiểm toán hoạt động ngân sách huyện; kiểm 
 Đảng, Nhà nước đối với phòng và chống tham 
toán quản lý đất đai của các dự án đô thị, kiểm toán 
 nhũng, lãng phí trong quản lý và sử dụng tài chính 
sử dụng vốn trái phiếu Chính phủ...) nên tính chất 
 công, tài sản công; hoạt động kiểm toán chỉ có thể 
“chuyên đề”, mục tiêu “chuyên sâu” bị hạn chế; mặt 
 hướng đến phát triển kiểm toán theo chiều sâu, 
khác, việc lựa chọn và nghiên cứu chuyên đề kiểm 
 kiểm toán chuyên đề.
toán của các KTNN chuyên ngành hoặc KTNN khu 
vực thường tương đối thụ động nên thiếu nghiên 3.2. Phương hướng và giải pháp
cứu thận trọng về vấn đề được lựa chọn kiểm toán. Để đáp ứng được yêu cầu cấp bách của thực tiễn 
 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 133 - tháng 11/2018 9
 PHAÙT TRIEÅN PHÖÔNG THÖÙC kieåm toaùn chuyeân ñeà cuûa Kieåm toaùn nhaø nöôùc
 trên, hoạt động kiểm toán của KTNN, nói chung, (3) Xây dựng quy trình kiểm toán phù hợp với 
 và hoạt động kiểm toán chuyên đề của KTNN, nói những đặc thù của các chương trình, các “chuỗi” 
 riêng, cần được đổi mới, hoàn thiện theo những cuộc kiểm toán chuyên đề; cụ thể gồm các giai 
 phương hướng và giải pháp sau: đoạn sau:
 (1) Đổi mới công tác quản lý hoạt động kiểm - Giai đoạn 1: Nghiên cứu, khảo sát, lựa chọn 
 toán của KTNN dựa trên cơ sở đổi mới công tác chuyên đề cho các chương trình, các “chuỗi” cuộc 
 kế hoạch kiểm toán của KTNN; cụ thể gồm 2 kiểm toán chuyên đề của KTNN. Đây là giai đoạn 
 giải pháp: đầu tiên của quy trình kiểm toán, có ý nghĩa quyết 
 định trong định hướng hoạt động kiểm toán. Giai 
 - Tổ chức một cách có hệ thống công tác xây 
 đoạn này cần thực hiện cả việc nghiên cứu qua các 
 dựng và quản lý kiểm toán theo kế hoạch kiểm 
 tài liệu, báo cáo của ngành, lĩnh vực, đồng thời cần 
 toán trung hạn (3 năm liên tục), trong đó, nội dung 
 thực hiện khảo sát thực tế tại các đơn vị được kiểm 
 quan trọng (cốt lõi) là xây dựng các chương trình 
 toán để chọn đúng “vấn đề” có tính trọng yếu, hoạt 
 kiểm toán (kế hoạch và tổ chức thực hiện các cuộc 
 động yếu kém hoặc hàm chứa nhiều rủi ro trong 
 kiểm toán) chuyên đề, kiểm toán hoạt động cho 
 hoạt động.
 những ngành, lĩnh vực có những “vấn đề” để tổ 
 chức thực hiện đạt được những mục tiêu có giá trị - Giai đoạn 2: Tổ chức các “cuộc kiểm toán thử 
 đối với quản lý ngành, lĩnh vực. nghiệm” tại một số đơn vị thuộc lĩnh vực, ngành, 
 địa phương có các hoạt động thuộc chuyên đề kiểm 
 - Nâng cao chất lượng công tác lập và quản lý 
 toán đến (gồm 3 giai đoạn cơ bản của cuộc kiểm 
 kế hoạch kiểm toán năm trong mối quan hệ hữu cơ 
 toán theo quy trình kiểm toán của KTNN). Đây là 
 với kế hoạch kiểm toán trung hạn; đây là cơ sở cho 
 bước triển khai kiểm toán thực tế tại các đơn vị được 
 việc thực hiện các cuộc kiểm toán chuyên đề vượt 
 kiểm toán, việc chọn mẫu các đơn vị được kiểm toán 
 khỏi giới hạn của từng “cuộc kiểm toán”, giải quyết 
 phải đảm bảo đại diện cho các loại hình đơn vị trong 
 được những “vấn đề” có tính hệ thống, tác động 
 chương trình kiểm toán để làm cơ sở thực tiễn cho 
 rộng đối với hệ thống các đơn vị được kiểm toán. 
 việc xác định, điều chỉnh chủ đề kiểm toán là xác 
 (2) Đa dạng hóa các hình thức tổ chức kiểm 
 định đầy đủ, chính xác các đơn vị được kiểm toán.
 toán chuyên đề phù hợp với đặc điểm của “vấn đề” 
 - Giai đoạn 3: Phân tích, đánh giá kết quả kiểm 
 kiểm toán và khách thể kiểm toán; cụ thể gồm 2 
 toán và xây dựng “mô hình chuẩn” của cuộc kiểm 
 hình thức cơ bản sau:
 toán chuyên đề. Dựa trên kết quả kiểm toán của 
 - Tổ chức kiểm toán chuyên đề theo mô hình 
 giai đoạn 2, ban chỉ đạo chương trình kiểm toán 
 hình thành “chuỗi” các cuộc kiểm toán đối với 
 phải tiến hành phân tích, đánh giá kết quả kiểm 
 những chuyên đề ở phạm vi rộng cả một lĩnh vực, 
 toán so với các mục tiêu của cuộc kiểm toán; đánh 
 ngành, địa phương. Các chương trình, các “chuỗi” 
 giá việc xác định nội dung, phạm vi và cách thức tổ 
 cuộc kiểm toán này có thể được tổ chức trong 2 - 3 
 chức các cuộc kiểm toán, việc bố trí nhân sự và chỉ 
 năm liên tục để đảm bảo thực hiện được các mục 
 đạo hoạt động kiểm toán...; từ đó, xác định, hoàn 
 tiêu kiểm toán.
 chỉnh các mục tiêu, nội dung, phạm vi cuộc kiểm 
 - Tổ chức các cuộc kiểm toán chuyên đề lồng toán và “chuẩn hóa” cách thức tổ chức cuộc kiểm 
 ghép trong các cuộc kiểm toán tài chính (bộ, ngành, toán để mô hình hóa, chuẩn hóa cách tổ chức cuộc 
 địa phương) đối với các chuyên đề hướng vào đánh kiểm toán. Trong “mô hình chuẩn” cần chú trọng 
 giá những “vấn đề” phát sinh trong từng đơn vị đến xác định thống nhất các tiêu chí kiểm toán 
 được kiểm toán (kiểm toán việc thực hiện nghĩa vụ và tiêu chuẩn đánh giá kiểm toán để đảm bảo sự 
 với Nhà nước, bảo vệ và phục hồi môi trường...). thống nhất trong các cuộc kiểm toán thành phần.
10 Số 133 - tháng 11/2018 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
 - Giai đoạn 4: Tổ chức các cuộc kiểm toán với ngành, lĩnh vực, địa phương được kiểm toán;
chuyên đề thành phần theo “mô hình chuẩn” (gồm 
 - Chuyển từ việc áp dụng các phương pháp 
3 giai đoạn cơ bản của cuộc kiểm toán theo quy 
 nghiệp vụ kiểm toán truyền thống trong kiểm 
trình kiểm toán của KTNN). Đây là giai đoạn mở 
 toán tài chính (kiểm tra, đối chiếu, so sánh...) sang 
rộng việc thực hiện kiểm toán chuyên đề. Trong giai 
 các phương pháp kiểm toán chuyên sâu (khảo sát, 
đoạn này, cần chú trọng đến hoạt động kiểm soát 
 nghiên cứu chuyên sâu; phân tích, điều tra...), đồng 
chất lượng kiểm toán để đảm bảo cho việc hoàn 
 thời, mở rộng phạm vi cơ sở dữ liệu kiểm toán từ 
thành các mục tiêu của cuộc kiểm toán một cách 
 dữ liệu tài chính, kế toán sang dữ liệu thống kê 
đồng bộ tại tất cả các cuộc kiểm toán thành phần, 
 kinh tế, điều tra xã hội học...;
làm cơ sở trực tiếp cho việc tổng hợp có hệ thống, 
 Ngoài ra, cùng với những phương hướng và 
toàn diện kết quả của chương trình kiểm toán.
 giải pháp đổi mới trên, KTNN, các KTNN chuyên 
 - Giai đoạn 5: Tổng hợp kết quả và đề xuất các 
 ngành, các KTNN khu vực cần đổi mới và hoàn 
kiến nghị kiểm toán của cuộc kiểm toán chuyên đề 
 thiện công tác tổ chức thông tin kiểm toán (đặc 
tổng hợp của KTNN. Đây là giai đoạn cuối cùng 
 biệt là xây dựng cơ sở dữ liệu kiểm toán), công tác 
rất quan trọng của việc thực hiện kiểm toán. Kết 
 quản lý hoạt động kiểm toán chuyên đề và các cuộc 
quả kiểm toán phải được tổng hợp theo những 
 kiểm toán chuyên đề, công tác kiểm soát chất lượng 
tiêu chí kiểm toán đã được xác định và phải được 
 kiểm toán phù hợp với đặc điểm của các cuộc kiểm 
đánh giá theo các tiêu chuẩn của cuộc kiểm toán. 
 toán chuyên đề.
Việc tổng hợp, phân tích kết quả kiểm toán một 
 Kết luận 
cách khoa học là cơ sở thực tiễn để KTNN đưa ra 
những đánh giá chính xác, kết luận và đề xuất các Việc phát triển kiểm toán chuyên đề trong hoạt 
kiến nghị có giá trị đối với ngành về những vấn đề động kiểm toán của KTNN là một yêu cầu cấp 
được kiểm toán. bách, phù hợp với xu hướng vận động trong hoạt 
 động kiểm toán của các nước có nền kiểm toán 
 Với việc tổ chức cuộc kiểm toán theo quy trình 
 phát triển. Yêu cầu của thực tiễn đó đòi hỏi KTNN 
như trên nên việc tổ chức từ hoạt động định hướng 
 cần đề ra và thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp đổi 
chuyên đề kiểm toán đến tổng hợp kết quả kiểm 
 mới và hoàn thiện kiểm toán chuyên đề: công tác 
toán cần được xây dựng và tổ chức thực hiện thống 
 quản lý hoạt động kiểm toán; xây dựng và tổ chức 
nhất, gắn kết kế hoạch của từng cuộc kiểm toán với 
 quy trình kiểm toán chuyên đề; phương pháp tiếp 
kế hoạch kiểm toán trung hạn và kế hoạch kiểm 
 cận và áp dụng các phương pháp nghiệp vụ kiểm 
toán năm mới đảm bảo được sự thành công.
 toán; tổ chức thông tin kiểm toán, quản lý cuộc 
 (4) Vận dụng các phương pháp kiểm toán phù 
 kiểm toán, kiểm soát chất lượng kiểm toán.
hợp với đặc thù của kiểm toán chuyên đề; cụ thể 
gồm các định hướng sau: 
 - Đổi mới phương pháp tiếp cận kiểm toán: 
chuyển từ phương pháp tiếp cận kiểm toán toàn 
diện trong kiểm toán tài chính sang phương pháp TÀI LIỆU THAM KHẢO
tiếp cận “vấn đề” (tập trung vào những hoạt động 1. Báo cáo tổng hợp kết quả kiểm toán của 
trọng yếu, có rủi ro cao hoặc đang tồn tại nhiều yếu KTNN năm 2015, 2016, 2017;
kém, hạn chế) để tập trung vào các việc “then chốt” 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng kế hoạch 
mà khi khắc phục được những mặt yếu kém, hạn kiểm toán trung hạn của KTNN - Đề tài 
chế sẽ có tác động “lan tỏa” tích cực đến các hoạt khoa học cấp bộ của KTTT, năm 2012;
động khác của đơn vị được kiểm toán cũng như đối 3. Quy trình kiểm toán của KTNN.
 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 133 - tháng 11/2018 11