Bài 3: Ngân sách nhà nước

1v1.0014108214
BÀI 3:
NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
ThS. Phạm Thị Thanh Thủy
Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
2v1.0014108214
TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG: Báo động khả năng thu ngân sách nhà nước so với 
dự toán
• Tại buổi họp báo hôm 10-10-2013, Thứ trưởng Bộ Tài chính Vũ Thị Mai, cho biết mọi
năm, thu ngân sách chín tháng thường đạt 80% dự toán, năm nay chỉ đạt 66,6%. Dự
báo khả năng thu ngân sách năm 2014 không đạt đượng như dự toán.
• Trong khi đó, theo bà Mai, chi ngân sách nhà nước vẫn không ngừng tăng, đặc biệt
là chi phát triển sự nghiệp và quản lý hành chính.
1. Cơ cấu thu, chi của chúng ta đã hợp lý hay chưa?
2. Nguyên nhân cơ bản dẫn tới tình trạng sụt giảm của khả năng thu ngân
sách nhà nước và sự gia tăng chi ngân sách nhà nước như vậy.
3. Hậu quả của tình trạng chi vượt quá số thu cho phép .
3v1.0014108214
MỤC TIÊU
Với mục tiêu của bài giúp sinh viên nắm được lý thuyết chung về ngân sách nhà
nước. Kết thúc bài, sinh viên sẽ có cái nhìn tổng quan về bản chất, vai trò của
ngân sách nhà nước; nắm được các nội dung thu chi của ngân sách nhà nước,
mục lục ngân sách nhà nước, năm ngân sách và chu trình ngân sách.
4v1.0014108214
NỘI DUNG
Mục lục ngân sách nhà nước
Năm ngân sách và chu trình ngân sách
Thu, chi ngân sách nhà nước
Bản chất và vai trò của ngân sách nhà nước
5v1.0014108214
1. BẢN CHẤT VÀ VAI TRÒ CỦA NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
1.2. Đặc điểm của ngân sách nhà nước
1.1. Bản chất của ngân sách nhà nước
1.3. Vai trò của ngân sách nhà nước
6v1.0014108214
1.1. BẢN CHẤT CỦA NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Là một khâu của hệ thống tài chính
Các quan hệ kinh tế
Quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ tập trung
7v1.0014108214
1.2. ĐẶC ĐIỂM CỦA NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
• Ngân sách nhà nước là một quỹ tiền tệ tập trung trung lớn
nhất, gắn liền với quyền lực của nhà nước trong quá trình
tạo lập, phân phối và sử dụng các nguồn lực tài chính.
• Ngân sách nhà nước gắn bó mật thiết với quyền sở hữu của
nhà nước và lợi ích công cộng.
• Việc quản lý đối với ngân sách nhà nước được thực hiện
không chỉ với quỹ tiền tệ tập trung mà còn với các quỹ tiền tệ
không tập trung. (tập trung: được phân cấp quản lý ngân
sách trung ương và ngân sách địa phương; không tập trung:
cũng có nguồn gốc từ ngân sách nhà nước nhưng được cấp
pháp cho các bộ ban ngành, đơn vị quản lý như cấp vốn cho
doanh nghiệp nhà nước, công ty cổ phần, liên doanh, quỹ
bảo hiểm xã hội, y tế).
• Các khoản thu chi của ngân sách nhà nước không được
hoàn trả trực tiếp.
8v1.0014108214
1.3. VAI TRÒ CỦA NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
• Công cụ duy trì và củng cố hoạt động của bộ
máy nhà nước, tăng cường sức mạnh và giữ
vững an ninh quốc phòng.
• Phân bổ nguồn lực tài chính, đảm bảo cho
nền kinh tế ổn định, bền vững và phát triển.
• Điều tiết thu nhập của các chủ thể trong nền
kinh tế, giải quyết các vấn đề xã hội góp
phần đảm bảo công bằng xã hội.
• Tăng cường tiềm lực tài chính góp phần ổn
định tiền tệ, giá cả, kiềm chế lạm phát.
• Mở rộng quan hệ đối ngoại, đẩy nhanh quá
trình hợp tác và hội nhập quốc tế.
9v1.0014108214
2. THU VÀ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
2.2. Chi ngân sách nhà nước
2.1. Thu ngân sách nhà nước
2.3. Thâm hụt ngân sách nhà nước
10v1.0014108214
2.1. THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
• Khái niệm:
Là việc nhà nước dùng quyền lực của mình để tập trung một phần nguồn tài chính 
quốc gia hình thành quỹ ngân sách nhà nước nhằm thỏa mãn nhu cầu chi tiêu của 
nhà nước.
• Cơ cấu thu ngân sách nhà nước:
Nguồn phát sinh
Nội dung kinh tế
Yếu tố khác
Yêu cầu động 
viên vốn
Căn cứ
11v1.0014108214
2.1. THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC (tiếp theo)
Các yếu tố ảnh hưởng tới cơ cấu thu:
• Yếu tố chủ quan: do bộ máy quản lý, năng lực phẩm chất cán bộ thu.
• Yếu tố khách quan: Diễn biến chu kỳ kinh tế.
12v1.0014108214
2.2. CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
• Khái niệm:
Chi ngân sách nhà nước là việc phân phối và sử dụng quỹ ngân sách nhà nước
nhằm đảm bảo thực hiện chức năng của nhà nước theo những nguyên tắc nhất định.
• Cơ cấu chi ngân sách nhà nước:
Tính chất
các khoản chi
Chức năng,
nhiệm vụ
Yếu tố khác
 Phương thức
chi tiêu
Căn cứ
13v1.0014108214
2.3. THÂM HỤT NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
2.3.1. Cân đối ngân sách nhà nước
2.3.2. Thâm hụt ngân sách nhà nước
14v1.0014108214
2.3.1. CÂN ĐỐI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
• Cân đối ngân sách nhà nước phản ảnh mối quan hệ tương tác
giữa thu chi ngân sách nhà nước nhằm đạt được các mục tiêu
kinh tế - xã hội mà nhà nước đã đề ra ở tầm vĩ mô cũng như
trong từng lĩnh vực và địa bàn cụ thể.
• Ngân sách nhà nước cân bằng, ngân sách nhà nước bội thu,
ngân sách nhà nước bội chi.
• Các học thuyết hiện đại về cân đối ngân sách:
 Lý thuyết cân đối theo ngân sách chu kỳ: phồn thịnh (thu >
chi), suy thoái (thu < chi), cân bằng trong 1 chu kỳ.
 Lý thuyết về ngân sách cố ý thâm hụt: nền kinh tế suy thoái.
 Thuyết hạn chế tiêu dùng trong thời chiến.
15v1.0014108214
2.3.2. THÂM HỤT NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Thâm hụt ngân sách là tình trạng khi chi vượt quá thu ngân sách nhà nước (thu từ thuế,
phí và lệ phí) trong một năm.
16v1.0014108214
CÔNG THỨC TÍNH
• Công thức tính thâm hụt ngân sách nhà nước của một năm sẽ như sau:
• Thâm hụt ngân sách nhà nước = Tổng chi – Tổng thu = (D + E + F) – (A + B) = C
Thu Chi
A. Thu thường xuyên (thuế, phí, lệ phí).
B. Thu về vốn (bán tài sản nhà nước).
C. Bù đắp thâm hụt.
– Viện trợ.
– Lấy từ nguồn dự trữ.
Vay thuần (= vay mới – trả nợ gốc)
D. Chi thường xuyên.
E. Chi đầu tư.
F. Cho vay thuần.
(= cho vay mới – thu nợ gốc)
17v1.0014108214
ẢNH HƯỞNG
Lạm phát
Thất nghiệp
Tỷ giá và
Cán cân thương mại
18v1.0014108214
NGUYÊN NHÂN
• Tác động của chu kỳ kinh doanh: Thâm hụt chu kỳ
• Tác động của các chính sách kinh tế nhà nước: cơ cấu.
19v1.0014108214
NGUYÊN NHÂN (tiếp theo) CƠ CẤU
CHU KỲ
20v1.0014108214
GIẢI PHÁP CỤ THỂ
Vay nợ
Phát hành tiền Tăng GDP
21v1.0014108214
3. MỤC LỤC NGÂN SÁCH
• Khái niệm: bản phân loại các khoản Thu - Chi ngân 
sách nhà nước theo hệ thống tổ chức nhà nước, 
theo ngành kinh tế và mục tiêu xã hội do nhà nước 
thực hiện.
• Mục đích: phục vụ cho công tác lập, chấp hành và
quyết toán ngân sách nhà nước, đồng thời phục vụ
cho công tác phân tích các hoạt động kinh tế, tài 
chính thuộc khu vực nhà nước quản lý.
• Nguyên tắc: 
Thống nhất - Khoa học - Ổn định
22v1.0014108214
3. MỤC LỤC NGÂN SÁCH (tiếp theo)
Mục lục ngân sách nhà nước được phân loại như sau:
23v1.0014108214
4. NĂM NGÂN SÁCH VÀ CHU TRÌNH NGÂN SÁCH
• Năm ngân sách: là khoảng thời gian mà hoạt động thu chi ngân sách được thực
hiện theo dự toán đã duyệt (Năm tài khóa).
• Chu trình ngân sách
Lập dự toán - Chấp hành ngân sách - Quyết toán ngân sách.
Nước Thời gian bắt đầu Thời gian kết thúc
Việt Nam 1/1/N–1 31/12/N
Ý, Na uy 1/7/N–1 30/06/N
Mỹ, Lào 1/10/N–1 30/9/N
Ne pan 16/7/N–1 15/7/N
24v1.0014108214
GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG
• Thời gian nộp thuế của các doanh nghiệp Việt Nam lên đến 872 giờ/năm, xếp hạng
138/185 nền kinh tế (theo WB, 2013), làm cho chi phí về thời gian của doanh nghiệp
cũng rất cao. Trong khi đó, chênh lệch giữa dự toán ngân sách và thực thu ngân sách
chênh lệch quá lớn, có năm thực thu ngân sách vượt dự toán đến trên 60%, làm cho
quyết định của Quốc hội về dự toán ngân sách cách biệt rất xa so với thực tế. Chính phủ
thường ứng trước ngân sách cho năm sau.
• Chi hành chính quá lỏng lẻo với chế độ sử dụng xe công, đi công tác nước ngoài, chiêu
đãi... quá lãng phí trong khi ngân sách địa phương vẫn xin trung ương trợ giúp là những
nghịch lý đáng buồn cho các địa phương trước khi trình Quốc hội phê duyệt.
25v1.0014108214
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 1
Khi bội chi ngân sách nhà nước chính phủ nên:
• tăng thu, giảm chi.
• giảm chi.
• tăng chi.
• tăng chi, giảm thu.
Trả lời:
• Đáp án đúng là: A. tăng thu, gia#m chi.
• Vì: Đây là biện pháp tốt nhấ để tìm cách cân đối ngân sách nhằm ổn định tình hình
tài chính vĩ mô. Tập trung thêm vào ngân sách theo giới hạn cho phép và cắt giảm
chi tiêu theo những nguyên tắc và giới hạn phù hợp sẽ giúp cho tình trạng bôi chi
ngân sách nhà nước giảm.
26v1.0014108214
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 2
Bội chi ngân sách nhà nước là tình trạng:
• tổng thu ngân sách nhà nước bằng tổng chi ngân sách nhà nước trong một năm
ngân sách.
• tổng chi ngân sách nhà nước cao hơn tổng thu ngân sách nhà nước trong một năm
ngân sách.
• tổng chi ngân sách nhà nước cao hơn tổng thu ngân sách nhà nước tại một thời điểm
bất kỳ.
• tổng thu ngân sách nhà nước bằng tổng chi ngân sách nhà nước tại một thời điểm
nào đó.
Trả lời:
Đáp án đúng là: B. tổng chi ngân sách nhà nước cao hơn tổng thu ngân sách nhà
nước trong một năm ngân sách.
Vì: bội chi ngân sách nhà nước là tình trạng chi ngân sách nhà nước vượt quá
thu ngân sách nhà nước trong một năm, là hiện tượng ngân sách nhà nước
không cân đối, thể hiện trong sự so sánh giữa cung và cầu vê nguồn lực tài chính
của nhà nước.
27v1.0014108214
CÂU HỎI TỰ LUẬN
Câu hỏi: Trình bày vai trò của ngân sách nhà nước? Theo anh (chị) vai trò nào là vai
trò lịch sử của ngân sách nhà nước?
Trả lời: Ngân sách nhà nước có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động kinh tế, xã
hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại của đất nước. Cần hiểu rằng, vai trò của ngân sách
nhà nước luôn gắn liền với vai trò của nhà nước theo từng giai đoạn nhất định. Đối với nền
kinh tế thị trường, ngân sách nhà nước đảm nhận vai trò quản lý vĩ mô đối với toàn bộ nền
kinh tế, xã hội.
• Ngân sách nhà nước là công cụ củng cố bộ máy nhà nước, tăng cường sức mạnh quốc
phòng và giữ vững an ninh quốc gia.
• Ngân sách nhà nước là công cụ chủ yếu phân bố các nguồn lực tài chính, đảm bảo cho
nền kinh tế phát triển với tốc độ nhanh, ổn định và bền vững.
• Ngân sách nhà nước là công cụ điều tiết thu nhập của các chủ thể trong nền kinh tế, góp
phần giải quyết các vấn đề về đời sống và xã hội.
• Ngân sách nhà nước là công cụ tăng cường tiềm lực tài chính quốc gia, góp phần ổn
định tiền tệ, giá cả và kiềm chế lạm phát.
• Ngân sách nhà nước là công cụ mơ mở rộng quan hệ đối ngoại, đẩy nhanh quá trình hợp
tác và hội nhập quốc tế.
28v1.0014108214
TÓM LƯỢC CUỐI BÀI
• Tóm lại, bài 3 đề cập tới toàn bộ những khái niệm cơ bản nhất về ngân sách nhà
nước, nội dung các khoản thu chi, cơ cấu các khoản thu chi, cân đối ngân sách,
thâm hụt ngân sách cũng như các tác động của nó tới nền kinh tế.
• Qua đó, chúng ta cũng được tìm hiểu về mục lục ngân sách, như một hệ thống các
tên gọi được quy định sẵn nhằm quản lý ngân sách theo đúng chuẩn mực và quy
định, và nắm bắt được cách quản lý ngân sách theo năm tài khóa và theo chu trình
ngân sách.