Xây dựng bản đồ điện tử phục vụ việc dạy và học bộ môn địa lý tự nhiên các lục địa

UED JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, HUMANITIES AND EDUCATION VOL.4, NO.1 (2014) 
92 
XÂY DỰNG BẢN ĐỒ ĐIỆN TỬ PHỤC VỤ VIỆC DẠY VÀ HỌC BỘ MÔN ĐỊA 
LÝ TỰ NHIÊN CÁC LỤC ĐỊA 
MAKING THE ELECTRONIC MAP FOR TEACHING AND LEARNING THE SUBJECT OF THE 
PHYSICAL GEOGRAPHY OF CONTINENTS 
Hồ Phong 
Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng 
Email: hophongdl.dn@gmail.com 
TÓM TẮT 
 Việc giảng dạy và học tập bộ môn Địa lý tự nhiên các lục địa ở trường đại học, trong một thời dài đã tồn tại 
nhiều bất cập về nguồn tài liệu, phương tiện, đặc biệt là hệ thống các bản đồ chuyên đề đang hết sức thiếu thốn. 
Điều này đã ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng và hiệu quả học tập của sinh viên. Qua nhiều năm chuẩn bị và 
tích lũy nguồn tư liệu, mới đây, chúng tôi đã xây dựng và hoàn tất bản đồ điện tử về các loài thực vật, động vật tự 
nhiên bản địa chính trên tất cả 6 châu lục của thế giới. Việc sử dụng thử đã được triển khai và đã thu được một số 
kết quả cụ thể như sau: Thời lượng dạy học trên lớp dành cho thuyết trình rút gọn được đáng kể, trong khi đó khả 
năng lĩnh hội kiến thức của sinh viên tăng lên rõ rệt; Đồng thời, ý thức học và tự học cũng được nâng cao. Sinh viên 
trở nên tích cực, chủ động và năng nổ hơn, vì vậy, kết quả học tập tốt hơn. 
 Từ khóa: Địa lý tự nhiên các lục địa; bản đồ điện tử; thực vật, động vật tự nhiên bản địa. 
ABSTRACT 
Teaching and learning the physical geography of continents at university have had many shortcomings for a 
long time, which are the lack of learning resources, facilities and especially the serious lack of a system of specialist 
maps. This has had significant impacts on the quality and effectiveness of students’ learning. After the resources have 
been prepared and accumulated for years, recently the electronic map about native natural plants and wild animals on 
all 6 continents of the world has been completed. The trial has been implemented and has obtained some results as 
follows: Time for teaching in class by speech method is significantly reduced, while students’ ability to acquire 
knowledge increases significantly; At the same time, the sense of learning and self-learning are also enhanced. 
Students become more positive, proactive and more diligent, which results in the better learning outcomes. 
Key words: Physical geography of continents; electronic map; native plants; native wild animals. 
1. Đặt vấn đề 
Việc giảng dạy và học tập môn Địa lý tự 
nhiên các lục địa hiện nay ở trường đại học đang 
gặp khó khăn, do nguồn tài liệu tham khảo và hệ 
thống bản đồ rất hạn chế. Trong khi đó, yêu cầu 
đổi mới phương pháp giảng dạy, yêu cầu về trang 
bị kiến thức, kỹ năng cho sinh viên đặt ra ngày 
càng cao. Việc hình thành các khái niệm và kiến 
thức địa lý liên quan đến các đới cảnh quan tự 
nhiên của các lục địa trên thực tế chưa tốt. Phần 
lớn các loài thực vật, động vật bản địa trên mỗi lục 
địa là những loài xa lạ đối với nhận thức của người 
học. Vì vậy, dễ dẫn đến người học ghi nhớ một 
cách máy móc, thiếu biểu tượng và các thông tin 
căn bản Điều này đã làm cho khả năng lĩnh hội 
kiến thức gặp trở ngại, thiếu tính bền vững và 
không thể ứng dụng tốt vào thực tiễn. 
Qua điều tra sơ bộ, cho thấy sinh viên và cả 
những người đã tốt nghiệp, ra công tác rất quan 
tâm đến mảng kiến thức thuộc về các đới cảnh 
quan tự nhiên của các lục địa, đặc biệt là các hình 
tượng, đặc điểm và phân bố của giới sinh vật - hợp 
phần quan trọng nhất của tổng hợp thể tự nhiên. 
Nhiệm vụ đặt ra ở đây là làm sao để xây 
dựng hệ thống dữ liệu về các đối tượng đó và tích 
hợp chúng vào trong một phương tiện học tập 
mang tính địa lý, như một bản đồ điện tử chẳng 
hạn. Đồng thời, cũng cần đánh giá vai trò, ý nghĩa 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI, NHÂN VĂN VÀ GIÁO DỤC TẬP 4, SỐ 1 (2014) 
93 
của việc sử dụng bản đồ này đối với hiệu quả học 
tập của sinh viên. 
2. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu 
Đối tượng nghiên cứu chính là xây dựng 
một bản đồ liên kết các dữ liệu thuộc tính về đặc 
điểm hình thái, sinh lý và sinh thái của các loài 
thực vật, động vật tự nhiên bản địa chính cũng như 
thể hiện phạm vi phân bố của chúng trong lãnh thổ 
của 6 lục địa trên thế giới. 
Một đối tượng nghiên cứu khác là nội dung 
chương trình và việc sử dụng Bản đồ trong quá 
trình dạy - học bộ môn cũng như tính hiệu quả của 
nó. 
Các phương pháp nghiên cứu chính bao 
gồm: Phương pháp dữ liệu, phương pháp bản đồ 
và phương pháp công nghệ thông tin. 
3. Kết quả nghiên cứu và bàn luận 
3.1. Bản đồ điện tử và vai trò của nó đối với môn 
học Địa lý tự nhiên lục địa 
3.1.1. Quan niệm, đặc điểm và ý nghĩa của bản đồ 
điện tử đối với việc học tập địa lý nói chung 
Hiện có một số quan niệm về bản đồ điện 
tử, ít nhiều khác nhau. Bản đồ điện tử theo nghĩa 
hẹp bao gồm các bản đồ số có tính năng liên kết và 
tích hợp nhiều dữ liệu tiện ích mang tính ứng 
dụng. Bản đồ điện tử theo nghĩa rộng (theo nghĩa 
thông dụng) bao gồm các bản đồ cũng có tính 
năng liên kết và tích hợp nhiều dữ liệu tiện ích 
mang tính ứng dụng nhưng dựa trên một bản đồ 
nền có thể không phải là bản đồ số hoặc được số 
hóa ở các mức độ khác nhau. 
Bản đồ điện tử được sử dụng trong nghiên 
cứu này là một bản đồ điện tử theo nghĩa rộng nêu 
trên. Điều này phù hợp với mục đích, yêu cầu 
riêng của bản đồ. 
Đặc điểm cơ bản của bản đồ điện tử là có 
thể tích hợp và liên kết được nguồn dữ liệu gần 
như không giới hạn, có thể chỉnh sửa, bổ sung, lưu 
trữ trong quá trình sử dụng một cách dễ dàng. 
Đối với các đối tượng địa lý, với đặc điểm 
luôn gắn với sự phân bố trong không gian, lại hàm 
chứa nhiều thông tin thuộc tính, biểu tượng, hình 
ảnh thì việc xây dựng bản đồ điện tử rất có giá trị 
về mặt khoa học và ứng dụng. 
3.1.2. Vai trò của bản đồ điện tử đối với môn học 
Địa lý tự nhiên lục địa 
a) Đặc điểm của môn học Địa lý tự nhiên 
lục địa 
- Môn Địa lý tự nhiên các lục địa bao gồm 
hai học phần: Địa lý tự nhiên Á - Âu, Phi và Địa lý 
tự nhiên các lục địa khác với tổng cộng là 6 lục địa 
trên thế giới. 
- Nội dung của môn học bao gồm: 
+ Các nhân tố hình thành tự nhiên. 
+ Đặc điểm các hợp phần tự nhiên. Có 6 
hợp phần tự nhiên, trong đó, cốt lõi nhất là hợp 
phần cảnh quan tự nhiên mà ở đó giới thực vật và 
động vật là hai thành phần căn bản, phản ánh mối 
quan hệ tổng hợp của các hợp phần trong cảnh 
quan, tác động của các nhân tố địa lý và là bộ mặt 
đặc trưng riêng của mỗi đới. 
Đối với các đới cảnh quan tự nhiên, chuẩn 
kiến thức mà sinh viên cần lĩnh hội đó là: Ranh giới 
phân bố các đới cảnh quan tự nhiên; Các nhân tố 
ảnh hưởng đến đặc điểm cảnh quan của đới; Cấu 
trúc và đặc điểm cảnh quan tự nhiên của đới; Thành 
phần loài của hệ thực vật và động vật hoang dã, 
cũng như đặc điểm về hình thái, sinh lý và sinh thái 
của chúng. Tuy nhiên, các thông tin, nội dung nêu 
trong giáo trình lại rất khái quát, sơ lược, nên không 
đủ để hình thành các biểu tượng, khái niệm, kiến 
thức cơ bản lẫn các kỹ năng địa lý cho người học. 
b) Vai trò của bản đồ điện tử đối với môn 
học Địa lý tự nhiên lục địa 
Địa lý tự nhiên lục địa là một môn học địa 
lý tổng hợp, trong đó đề cập đồng thời đến tất cả 
các hợp phần tự nhiên trong mối quan hệ phức tạp. 
Riêng hợp phần cảnh quan tự nhiên cũng tồn tại 
các mối quan hệ tương tác, đan xen giữa các nhân 
tố sinh thái với thảm thực vật và quần thể động 
vật, giữa thực vật với động vật Tất cả những thứ 
đó lại được gắn với các dữ liệu không gian và dữ 
liệu thuộc tính của các yếu tố cấu thành. Vì vậy, 
một bản đồ thông thường không thể hàm chứa đầy 
UED JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, HUMANITIES AND EDUCATION VOL.4, NO.1 (2014) 
94 
đủ cùng lúc các thông tin, dữ liệu đa dạng, đa 
chiều đó. Tuy nhiên, một dạng bản đồ điện tử với 
các liên kết mở lại thỏa mãn được yêu cầu này một 
cách không giới hạn. 
Đối với hệ thực vật và quần thể động vật 
trong các đới cảnh quan tự nhiên, với tư cách là 
hai mắt xích quan trọng nhất hệ thống, vừa thể 
hiện nét đặc trưng riêng cho từng cảnh quan lại 
vừa phản ánh các hợp phần còn lại của tự nhiên 
với vai trò là các nhân tố chi phối, vì thế hai đối 
tượng này phải được tiếp cận một cách kỹ lưỡng 
và sâu sắc hơn. Cụ thể, hệ thực vật và quần thể 
động vật trong mỗi đới cảnh quan tự nhiên phải 
được thể hiện rõ ràng, đầy đủ nhất ở hai khía cạnh 
là phân bố không gian và các thuộc tính về hình 
thái, sinh lý và sinh thái thông qua bản đồ điện tử. 
3.2. Phương pháp xây dựng bản đồ điện tử, tích 
hợp các dữ liệu không gian và thuộc tính của đối 
tượng nghiên cứu 
3.2.1. Đặc điểm và tính năng của phần mềm 
PowerPoint 
Hiện nay, Power Point là phần mềm hết sức 
thông dụng, hầu như giáo viên và sinh viên đều 
biết sử dụng thành thạo, tuy nhiên, thường mọi 
người chỉ mới quan tâm đến tính năng trình chiếu. 
Nhưng ở một khía cạnh khác, Power Point có thể 
tạo bài giảng tương tác một cách dễ dàng, nhờ vào 
hiệu ứng, liên kết có sẵn, có thể tạo trang tìm kiếm 
thông tin học tập, tạo bài tập trắc nghiệm có phản 
hồi... 
Dựa vào đó, chúng ta có thể sử dụng nó để 
tạo ra các bản đồ động với liên kết đến các nguồn 
thông tin khác nhau mà không cần phải sử dụng 
thêm các phần mềm nào khác. 
Bản đồ được xây dựng dựa vào sử dụng 
Power Point sẽ có những ưu điểm sau: 
- Dễ dàng chỉnh sửa, thêm bớt tài nguyên. 
- Tạo thành tài nguyên mở, mọi người học 
đều có thể tạo ra những trang tài liệu cho riêng 
mình. 
- Thông dụng, phổ biến và rất dễ sử dụng 
nhờ vậy người học dễ dàng tiếp cận, học hỏi nhờ 
trong Power Point có sẵn tính năng đóng gói. 
- Dễ dàng tạo tài liệu trên web dạng Flash 
nhờ các Add-Ins như free_suite_6_2_0 (phần mềm 
miễn phí). 
3.2.2. Tiến hành xây dựng bản đồ bằng 
PowerPoint 
a) Thao tác cơ bản với Slide 
- Thêm 1 slide. 
Kích chọn thẻ Home trên Ribbon, trong 
nhóm lệnh Slides, kích nút New Slide, chọn một 
hình thức của silde phù hợp với nội dung trong 
danh sách các hình thức thể hiện bên dưới Ribbon. 
Kích chọn Slide cần xóa trong danh sách 
slide dạng thu nhỏ trong ô cửa sổ bên phải màn 
hình thiết kế, nhấn nút Delete trên bàn phím hoặc 
nhấn nút Delete trên nhóm lệnh Slide thuộc thẻ 
Home trên Ribbon. 
Để chọn nhiều slide liên tục, ta giữ phím 
Shift kết hợp với rê chuột chọn, để chọn nhiều 
slide không liên tục, nhấn giữ Ctrl kết hợp với kích 
chuột vào slide cần chọn. 
- Thay đổi hình thức slide. 
Kích chọn slide trong danh sách slide trong 
ô cửa sổ bên phải, nhấn nút Layout trong nhóm 
lệnh Slide trên Ribbon, chọn một hình thức trình 
bày mới phù hợp. 
Nhấn nút Reset để trả về định dạng ban đầu. 
- Di chuyển vị trí slide. 
Kích chọn slide cần di chuyển vị trí trước 
sau để trình chiếu nội dung hợp lý trong danh sách 
slide dạng thu nhỏ trong ô cửa sổ bên phải màn 
hình thiết kế, nhấn giữ chuột và đẩy lên hoặc 
xuống để thay đổi vị trí tùy thích. 
- Định dạng nội dung trong slide. 
Kích chọn nội dung cần định dạng trong 
slide, sử dụng nhóm lệnh Fonts thuộc thẻ Home để 
định dạng font chữ; sử dụng nhóm lệnh Paragraph 
thuộc thẻ Home để định dạng căn lề; sử dụng thẻ 
Format để định dạng cho các đối tượng đồ họa. 
b) Kết hợp hyperlink 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI, NHÂN VĂN VÀ GIÁO DỤC TẬP 4, SỐ 1 (2014) 
95 
Thực tế cho thấy khi chúng ta có một đề tài 
dài nhiều trang, nhiều chương, khi cần tìm đến 
slide cụ thể nào đó (trong trường hợp này là slide 
chi tiết) khi ứng dụng hyperlink ở bất kỳ slide nào 
ta cũng có thể di chuyển đến nơi cần tìm; các bước 
thực hiện như sau: 
- Bước 1: Soạn đề tài như cách thông 
thường, lưu lại. 
- Bước 2: Kích vào đối tượng cần liên kết. 
Tại tab InSert chọn Action. 
Tại dòng Hyperlink to: chọn slide, kích 
chọn slide cần liên kết, kích OK. 
Tại dòng Play sound: chọn âm thanh cho 
thao tác, khi đưa chuột tới và khi kích chuột. 
Đánh dấu kiểm vào mục Highlight click. 
- Bước 3: Khi chiếu slide bất kỳ ta click vào 
mục Hyperlink để liên kết nhanh đến các nội dung, 
các chủ đề mà không cần phải tìm kiếm, di chuyển 
mất thêm thời gian. 
c) Định dạng (Format) hình ảnh 
Để tạo hiệu ứng đổ bóng, cân chỉnh hình 
ảnh ta sử dụng lệnh Format. 
- Bước 1: chọn hình ảnh cần cân chỉnh. 
- Bước 2: chọn lệnh Format picture trên 
Ribbon. 
Hình 1. Cách sử dụng lệnh Format picture trên Ribbon. 
- Bước 3: Cân chỉnh sáng tối tại nhóm lệnh 
Adjust. 
- Bước 4: Đổ bóng cho hình ảnh tại nhóm 
lệnh Picture Styles. 
d) Đóng gói đề tài 
Để xuất bản đồ, ta dùng lệnh Publish. 
3.3. Xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu 
3.3.1. Cơ sở dữ liệu không gian 
Sử dụng phần mềm biên tập đồ họa vector 
Coreldraw (hoặc Mapinfo) vẽ bản đồ lược đồ các 
đới cảnh quan. Kết quả ta được 6 bản đồ nền thể 
hiện phân bố các đới cảnh quan bằng phương pháp 
nền chất lượng. Ranh giới các đới cảnh quan sau 
đó được tạo vùng chọn bằng Powerpoint và số 
hóa. 
UED JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, HUMANITIES AND EDUCATION VOL.4, NO.1 (2014) 
96 
Hình 2. Phân bố các đới cảnh quan tự nhiên trên các lục địa. 
Mỗi loài thực vật, động vật sẽ được liên kết 
với một vùng chọn - một đới cảnh quan nhất định 
trên bản đồ. 
3.3.2. Cơ sở dữ liệu thuộc tính 
Có tất cả 228 loài thực vật và 328 loài động 
vật tự nhiên bản địa đặc trưng cho các đới cảnh 
quan của 6 lục địa sẽ được liên kết với dữ liệu 
thuộc tính bao gồm: Tên khoa học, tên bản địa, tên 
tiếng Việt, địa bàn phân bố, đặc điểm sinh học, 
môi trường sinh thái, tập tính (đối với động vật), 
vai trò trong cảnh quan, giá trị đối với con người, 
tình trạng bảo tồn và cuối cùng là hình ảnh minh 
họa. 
3.4. Xây dựng bản đồ và cách sử dụng 
Qua các bước biên tập và biên vẽ bản đồ 
theo qui trình, chúng ta đã xuất được một bản đồ 
điện tử về các loài thực vật, động vật tự nhiên điển 
hình thuộc các đới cảnh quan tự nhiên khác nhau 
của 6 lục địa trên thế giới với giao diện dưới đây: 
Hình 3. Khung bản đồ điện tử về các loài thực vật và động vật tự nhiên bản địa chính trên thế giới. 
Trên khung bản đồ, mỗi lục địa được tô màu 
và tương ứng với một vùng chọn, sẽ liên kết đến 
một slide riêng. 
Muốn mở ra một lục địa, chẳng hạn lục địa 
Á - Âu, ta chỉ cần click vào vị trí của lục địa đó. 
Dưới đây là slide lục địa Á - Âu đã được mở ra. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI, NHÂN VĂN VÀ GIÁO DỤC TẬP 4, SỐ 1 (2014) 
97 
Hình 4. Slide bản đồ lục địa Á - Âu được mở ra. 
Tại đây: 
- Muốn nghiên cứu thực vật hay động vật ở 
một đới nào đó, ví dụ, đới Rừng nhiệt đới ẩm 
thường xanh, ta click vào biểu tượng chiếc lá hoặc 
đầu nai, các loài thực, động vật có mặt trong đới sẽ 
xuất hiện thành từng nhóm. 
Hình 5. Một slide về hình ảnh một nhóm loài động vật của lục địa Á - Âu được mở ra. 
Ta tiếp tục chọn và click vào một đối tượng 
là cây hoặc con muốn nghiên cứu, các thông tin về 
cá thể đó sẽ mở ra. 
UED JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, HUMANITIES AND EDUCATION VOL.4, NO.1 (2014) 
98 
Hình 6. Một slide của một loài động vật trong đới rừng nhiệt đới ẩm thường xanh 
của lục địa được mở ra. 
- Trên góc phải mỗi bản đồ của lục địa có 
sẵn một bản đồ phụ giúp ta có thể dễ dàng chuyển 
qua nghiên cứu thực, động vật của đới khác. 
3.5. Thực nghiệm kết quả nghiên cứu 
Sau khi hoàn tất sản phẩm bản đồ, bản đồ 
đã được chuyển giao cho lớp 12SDL, khoa Địa Lý, 
trường Đại học Sư phạm - ĐHĐN sử dụng thử 
trong nửa đầu học kỳ 2, năm học 2013-2014. Để 
bước đầu đánh giá tính hiệu quả của việc sử dụng 
Bản đồ, chúng tôi đã tiến hành điều tra phiếu trên 
41 sinh viên và thu được kết quả dưới đây: 
CÂU PHƯƠNG ÁN ĐƯA RA PHƯƠNG ÁN LỰA CHỌN 
 Số SV Tỷ lệ (%) 
1. 
2. 
3. 
Mức độ quan trọng của nội dung, thông tin trên Bản đồ: 
a. Rất quan trọng. 
b. Tương đối quan trọng. 
c. Không quan trọng. 
Mức độ mới lạ của nội dung, thông tin trên Bản đồ: 
a. Rất mới lạ. 
b. Tương đối mới lạ. 
c. Không mới lạ. 
Bản đồ xứng đáng vừa là nguồn tư liệu, vừa là phương tiện học 
tập hữu ích: 
a. Xứng đáng. 
b. Không xứng đáng. 
Mức độ tiện lợi khi sử dụng Bản đồ: 
21 
20 
 0 
18 
23 
0 
41 
 0 
51 
49 
 0 
44 
56 
 0 
100 
 0 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI, NHÂN VĂN VÀ GIÁO DỤC TẬP 4, SỐ 1 (2014) 
99 
4. 
5. 
6. 
7. 
a. Rất tiện lợi. 
b. Tương đối tiện lợi. 
c. Không tiện lợi. 
Mức độ cải thiện chất lượng học tập có sử dụng Bản đồ: 
a. Rất nhiều. 
b. Tương đối nhiều. 
c. Ít. 
Mức độ cần thiết của việc sử dụng Bản đồ: 
a. Rất cần thiết. 
b. Tương đối cần thiết. 
c. Không cần thiết. 
Đánh giá chất lượng của Bản đồ: 
a. Rất tốt. 
b. Tốt. 
c. Khá tốt. 
d. Không tốt. 
24 
17 
 0 
13 
25 
 3 
33 
 8 
 0 
12 
24 
 5 
 0 
59 
41 
 0 
32 
61 
 7 
80 
20 
 0 
29 
59 
12 
 0 
Bảng tổng hợp số liệu điều tra phiếu sinh viên sử dụng Bản đồ. 
Phân tích kết quả điều tra trên ta thấy rõ 
ràng rằng nhu cầu thực tế của người học đối với 
Bản đồ là rất lớn và cấp thiết. Đồng thời, cũng 
chứng tỏ sự chấp nhận và đánh giá cao giá trị và 
vai trò của Bản đồ từ phía người sử dụng. Mặt 
khác cũng khẳng định được tính khoa học và tính 
thực tiễn của sản phẩm nghiên cứu. 
Ở một góc độ khác, qua kết quả tổng hợp 
nhanh kết quả kiểm tra giữa kỳ môn học sau khi 
cho sinh viên sử dụng bản đồ trong quá trình học 
cho thấy kết quả đánh giá được nâng cao rõ rệt so 
với trước đây. 
4. Kết luận 
Qua nghiên cứu, xin rút ra một số kết luận 
sau: 
- Bằng việc sử dụng phần mềm Power Poin 
và trên cơ sở nguồn dữ liệu không gian và thuộc 
tính, chúng ta đã xây dựng được một bản đồ điện 
tử có tính năng phù hợp để phục vụ không những 
việc học tập của sinh viên mà còn bao gồm cả hoạt 
động giảng dạy của giảng viên bộ môn. 
- Việc sử dụng Bản đồ vào quá trình dạy 
học đã phần nào khẳng định được tính khoa học và 
thực tiễn của công trình nghiên cứu. 
- Đồng thời, việc sử dụng Bản đồ rõ ràng đã 
đạt được mục tiêu nghiên cứu cơ bản là nhằm nâng 
cao hiệu quả của việc dạy và học bộ môn, thúc đảy 
quá trình đổi mới phương pháp giảng dạy và học 
tập ở trường đại học. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Jane Delaroche, Laure Cambournac, Marie-Christine Lemayeur, Bernard Alunni (2005), Atlas động 
vật bằng hình, Nhà xuất bản Mỹ thuật. 
[2] Nguyễn Thị Thanh Huyền (1998), Động vật hoang dã, Nhà xuất bản Giáo Dục. 
[3] Hannelora Kur, Gilsenbach, Thế giới các loài cây, Nhà xuất bản Trẻ. 
UED JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, HUMANITIES AND EDUCATION VOL.4, NO.1 (2014) 
100 
[4] Diêu Đại Quân (2000), Thế giới động vật, Nhà xuất bản Trẻ. 
[5] Josef Schmitthusen (1976), Địa lý đại cương Thảm thực vật, Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật. 
[6] Nguyễn Tứ (dịch từ tài liệu nước ngoài) (2004), Quan sát các loài chim, Nhà xuất bản Trẻ. 
[7] Nguyễn Tứ (dịch từ tài liệu nước ngoài) (2004), Động vật có vú ở Nam Mĩ, Nhà xuất bản Trẻ. 
[8] Voronop (1976), Địa lý sinh vật, Nhà xuất bản ĐHQG Hà Nội. 
[9]  
[10]  
[11]  the free encyclopedia.