Làm sao để nghe được tiếng Anh (part 2)

Làm Sao Để Nghe Được Tiếng Anh 
(Part 2) 
 Khi tôi bảo rằng chúng ta gặp trở ngại khi học ngoại ngữ vì thông minh và có 
nhiều kinh nghiệm, có người cho rằng đó là nói theo nghĩa bóng. Không phải đâu, 
tôi nói theo nghĩa đen đó! Qua sự kiện sau (và ACE chắc chắn cũng từng gặp 
những trường hợp tương tự) ACE sẽ thấy ngay. Một người bạn từng dạy Anh Văn 
ở Trung Tâm Ngoại Ngữ với tôi, sau này sang định cư ở Mỹ. Anh cùng đi với đứa 
con 7 tuổi, chưa biết một chữ tiếng Anh nào. 
11 năm sau tôi gặp lại hai cha con tại Hoa Kỳ. Con anh nói và nghe tiếng Anh 
không khác một người Mỹ chính cống. Trong khi đó anh nói tiếng Anh tuy lưu loát 
hơn xưa, nhưng rõ ràng là một người nước ngoài nói tiếng Mỹ. Khi xem chương 
trình hài trên TV, con anh cười đúng với tiếng cười nền trong chương trình, trong 
khi đó anh và tôi nhiều khi không hiểu họ nói gì đáng cười: rõ ràng là kỹ năng 
nghe của con anh hơn anh rồi! Điều này chứng tỏ rằng khi sang Mỹ, anh đã có kinh 
nghiệm về tiếng Anh, và ‘khôn’ hơn con anh vì biết nhiều kỹ thuật, phương pháp 
học tiếng Anh, nên tiếp tục học tiếng Anh theo tiến trình phản tự nhiên; trong khi 
con anh, vì không ‘thông minh’ bằng anh, và thiếu kinh nghiệm, nên đã học tiếng 
Anh theo tiến trình tự nhiên mà không theo một phương pháp cụ thế nào để học 
vocabulary, grammar, listening, speaking cả. 
- Đi vào cụ thể từ vựng Anh. 
(Những phân tích sau đây là để thuyết phục ACE đi vào tiến trình tự nhiên – và 
điều này đòi hỏi phải xóa bỏ cái phản xạ lâu ngày của mình là học theo tiến trình 
ngược – và công việc xóa bỏ cái phản xạ sai này lại làm cho ta mất thêm thì giờ. 
ACE đọc để tin vào tiến trình tự nhiên, chứ không phải để nhớ những phân tích 
‘tào lao’ này, khiến lại bị trở ngại thêm trong quá trình nâng cao kỹ năng của mình) 
- Xóa bỏ kinh nghiệm nghe nguyên âm: Tiếng Anh là tiếng phụ âm. 
Tiếng Anh chủ yếu là ngôn ngữ đa âm: một từ thường có nhiều âm. Lỗ tai chúng ta 
đã ‘bị điều kiện hóa’ để nghe âm tiếng Việt. Tiếng Việt là loại tiếng đơn âm, vì thế, 
mỗi tiếng là một âm và âm chủ yếu trong một từ là nguyên âm. Đổi một nguyên 
âm thì không còn là từ đó nữa: ‘ma, mi, mơ’ không thể hoán chuyển nguyên âm 
cho nhau, vì ba từ có ba nghĩa hoàn toàn khác nhau. Mặc khác, tiếng Việt không 
bao giờ có phụ âm cuối từ. Ngay cả những chữ mà khi viết có phụ âm cuối, thì 
người việt cũng không đọc phụ âm cuối; ví dụ: trong từ ‘hát’, nguyên âm mới là 
‘át’, h(ờ)-át, chứ không phải là h(ờ)-á-t(ơ), trong khi đó từ ‘hat’ tiếng Anh được 
đọc là h(ờ)-a-t(ờ), với phụ âm ‘t’ rõ ràng. 
Trong tiếng Việt hầu như không có những từ với hai phụ âm đi kế tiếp (ngoài 
trừ ch và tr – nhưng thực ra, ch và tr cũng có thể thay bằng 1 phụ âm duy nhất) vì 
thế, tai của một người Việt Nam – chưa bao giờ làm quen với ngoại ngữ – không 
thể nhận ra hai phụ âm kế tiếp. Do đó, muốn cho người Việt nghe được một tiếng 
nước ngoài có nhiều phụ âm kế tiếp, thì phải thêm nguyên âm (ơ) vào giữa các phụ 
âm; ví dụ: Ai-xơ-len; Mat-xơ-cơ-va. 
Với kinh nghiệm (phản xạ) đó, một khi ta nghe tiếng Anh, ta chờ đợi nghe cho đủ 
các nguyên âm như mình NHÌN thấy trong ký âm (phonetic signs), và không bao 
giờ nghe được cả. Ví dụ: khi học từ America ta thấy rõ ràng trong ký âm: (xin lỗi 
vì không thể ghi phonetic signs vào trang này) ‘ơ-me-ri-kơ’, nhưng không bao giờ 
nghe đủ bốn âm cả, thế là ta cho rằng họ ‘nuốt chữ’. Trong thực tế, họ đọc đủ cả, 
nhưng trong một từ đa âm (trong khi viết) thì chỉ đọc đúng nguyên âm ở dấu nhấn 
(stress) – nếu một từ có quá nhiều âm thì thêm một âm có dấu nhấn phụ (mà cũng 
có thể bỏ qua) – và những âm khác thì phải đọc hết các PHỤ ÂM, còn nguyên âm 
thì sao cũng đưọc (mục đích là làm rõ phụ âm). Có thể chúng ta chỉ nghe: _me-r-k, 
hay cao lắm là _me-rơ-k, và như thế là đủ, vì âm ‘me’ và tất cả các phụ âm đều 
hiện diện. Bạn sẽ thắc mắc, nghe vậy thì làm sao hiểu? Thế trong tiếng Việt khi 
nghe ‘Mỹ’ (hết) không có gì trước và sau cả, thì bạn hiểu ngay, tại sao cần phải đủ 
bốn âm là ơ-mê-ri-kơ bạn mới hiểu đó là ‘Mỹ’? Tóm lại: hãy nghe phụ âm, đừng 
chú ý đến nguyên âm, trừ âm có stress! 
Một ví dụ khác: từ interesting! Tôi từng được hỏi, từ này phải đọc là in-tơ-res-ting 
hay in-tơ-ris-ting mới đúng? Chẳng cái nào đúng, chẳng cái nào sai cả. Nhưng lối 
đặt vấn đề sai! Từ này chủ yếu là nói ‘in’ cho thật rõ (stress) rồi sau đó đọc cho đủ 
các phụ âm là người ta hiểu, vì người bản xứ chỉ nghe các phụ âm chứ không nghe 
các nguyên âm kia; nghĩa là họ nghe: in-trstng; và để rõ các phụ âm kế tiếp thì họ 
có thể nói in-tr(i)st(i)ng; in-tr(ơ)st(ơ)ng; in-tr(e)st(ư)ng. Mà các âm (i) (ơ), để làm 
rõ các phụ âm, thì rất nhỏ và nhanh đến độ không rõ là âm gì nữa. Trái lại, nếu đọc 
to và rõ in-tris-ting, thì người ta lại không hiểu vì dấu nhấn lại sang ‘tris’! 
Từ đó, khi ta phát âm tiếng Anh (nói và nghe là hai phần gắn liền nhau – khi nói 
ta phát âm sai, thì khi nghe ta sẽ nghe sai!) thì điều tối quan trọng là phụ âm, 
nhất là phụ âm cuối. Lấy lại ví dụ trước: các từ fire, fight, five, file phải được đọc 
lần lượt là fai-(ơ)r; fai-t(ơ); fai-v(ơ), và fai-(ơ)l, thì người ta mới hiểu, còn đọc ‘fai’ 
thôi thì không ai hiểu cả. 
Với từ ‘girl’ chẳng hạn, thà rằng bạn đọc gơ-rôl / gơ-rơl (dĩ nhiên chỉ nhấn gơ 
thôi), sai hẳn với ký âm, thì người ta hiểu ngay, vì có đủ r và l, trong khi đó đọc 
đúng ký âm là ‘gơ:l’ hay bỏ mất l (gơ) thì họ hoàn toàn không hiểu bạn nói gì; mà 
có hiểu chăng nữa, thì cũng do context của câu chứ không phải là do bạn đã nói ra 
từ đó. 
- Xóa bỏ kinh nghiệm nghe âm Việt. 
Các nguyên âm Việt và Anh không hề giống nhau. Một âm rất rõ trong tiếng Anh 
sẽ rất nhoè với một lỗ tai người Việt, và một âm rất rõ trong tiếng Việt thì rất nhoè 
trong lỗ tai người Anh (người bản xứ nói tiếng Anh). Ví dụ: Khi bạn nói: “Her 
name’s Hương!” Bạn đọc từ Hương thật rõ! Thậm chí la lên thật to và nói thật 
chậm thì người ấy vẫn không nghe ra. Vì ‘ươ’ đối với họ là âm rất nhoè. Nhưng 
nói là ‘Hu-ôn-gh(ơ)’ họ nghe rõ ngay; từ đó ta phải hiểu họ khi nói đến cô Huôngh 
chứ đừng đòi hỏi họ nói tên Hương như người Việt (phải mất vài năm!). 
Tương tư như vậy, không có nguyên âm tiếng Anh nào giống như nguyên âm tiếng 
Việt. Nếu ta đồng hóa để cho dễ mình, là ta sẽ không nghe được họ nói, vì thế giới 
này không quan tâm gì đến cách nghe của người Việt Nam đối với ngôn ngữ của 
họ. Ví dụ: âm ‘a’ trong ‘man’ thì không phải là ‘a’ hay ‘ê’ hay ‘a-ê’ hay ‘ê-a’ tiếng 
Việt, mà là một âm khác hẳn, không hề có trong tiếng Việt. Phải nghe hàng trăm 
lần, ngàn lần, thậm chí hàng chục ngàn lần mới nghe đúng âm đó, và rất rõ! Ấy là 
chưa nói âm ‘a’ trong từ này, được phát âm khác nhau, giữa một cư dân England 
(London), Scotland, Massachusetts(Boston), Missouri, Texas! 
Cũng thế, âm ‘o’ trong ‘go’ không phải là ‘ô’ Việt Nam, cũng chẳng phải là ô-u 
(như cách phiên âm xưa) hay ơ-u (như cách phiên âm hiện nay), lại càng không 
phài là ‘âu’, mà là một âm khác hẳn tiếng Việt. Phát âm là ‘gô’, ‘gơu’ hay ‘gâu’ là 
nhoè hẳn, và do đó những từ dễ như ‘go’ cũng là vấn đề đối với chúng ta khi nó 
được nói trong một câu dài, nếu ta không tập nghe âm ‘ô’ của tiếng Anh đúng như 
họ nói. Một âm nhoè thì không có vấn đề gì, nhưng khi phải nghe một đoạn dài 
không ngưng nghỉ thì ta sẽ bị rối ngay. 
Đây cũng là do một kinh nghiệm tai hại xuất phát từ việc tiếp thu kiến thức. Trong 
quá trình học các âm tiếng Anh, nhiều khi giáo viên dùng âm Việt để so sánh cho 
dễ hiểu, rồi mình cứ xem đó là ‘chân lý’ để không thèm nghĩ đến nữa. Ví dụ, muốn 
phân biệt âm (i) trong sheep và ship, thì giáo viên nói rằng I trong sheep là ‘I dài’ 
tương tự như I trong tiếng Bắc: ít; còn I trong ship là I ngắn, tương tự như I trong 
tiếng Nam: ít – ích. Thế là ta cho rằng mình đã nghe được I dài và I ngắn trong 
tiếng Anh rồi, nhưng thực chất là chưa bao giờ nghe cả! Lối so sánh ấy đã tạo cho 
chúng ta có một ý niệm sai lầm; thay vì xem đấy là một chỉ dẫn để mình nghe cho 
đúng âm, thì mình lại tiếp thu một điều sai! Trong tiếng Anh không có âm nào 
giống âm I bắc hoặc I nam cả! Bằng chứng: ‘eat’ trong tiếng Anh thì hoàn toàn 
không phải là ‘ít’ trong tiếng Việt, đọc theo giọng bắc, và ‘it’ trong tiếng Anh hoàn 
toàn không phải là ‘ít’ trong tiếng Việt, đọc theo giọng nam! Vì thế, phải xóa bỏ 
những kinh nghiệm loại này, và phải nghe trực tiếp thôi! 
- Xóa bỏ kinh nghiệm nghe bằng chữ viết. 
Nếu ta hỏi một em bé: cháu nghe bằng gì? Thì nó sẽ trả lời: Nghe bằng tai! Nếu ta 
bảo: “Cháu phải nghe bằng mắt cơ!” Chắc em bé tưởng ta  trêu cháu! Thế nhưng 
điều xảy ra cho nhiều người học tiếng nước ngoài là Nghe Bằng Mắt! 
Thử nhìn lại xem. Trong giai đoạn đầu tiếp xúc với tiếng Anh, khi ta nghe một 
người nói: “I want a cup of coffee!”. Tức tốc, chúng ta thấy xuất hiện câu ấy dưới 
dạng chữ Viết trong trí mình, sau đó mình dịch câu ấy ra tiếng Việt, và ta HIỂU! 
Ta Nghe bằng MẮT, nếu câu ấy không xuất hiện bằng chữ viết trong đầu ta, ta 
không Thấy nó, thì ta  Điếc! 
Sau này, khi ta có trình độ cao hơn, thì ta hiểu ngay lập tức chứ không cần phải suy 
nghĩ lâu. Thế nhưng tiến trình cũng chẳng khác nhau bao nhiêu, ta vẫn còn thấy 
chữ xuất hiện và dịch, cái khác biệt ấy là ta viết và dịch rất nhanh, nhưng từ một 
âm thanh phát ra cho đến khi ta hiểu thì cũng thông qua ba bước: viết, dịch, hiểu. 
Khi ta đi đến một trình độ nào đó, thì trong giao tiếp không có vấn đề gì cả, vì các 
câu rất ngắn, và ba bước đó được ‘process’ rất nhanh nên ta không bị trở ngại, 
nhưng khi ta nghe một bài dài, thì sẽ lòi ra ngay, vì sau hai, ba, bốn câu liên tục 
‘processor’ trong đầu ta không còn đủ thì giờ để làm ba công việc đó. Trong lúc 
nếu một người nói bằng tiếng Việt thì ta nghe và hiểu ngay, không phải viết và 
dịch (tại vì ngày xưa khi ta học tiếng Việt thì quá trình là nghe thì hiểu ngay, chứ 
không thông qua viết và dịch, vả lại, nếu muốn dịch, thì dịch ra ngôn ngữ nào?), và 
người nói có nhanh cách mấy thì cũng không thể nào vượt cái khả năng duy nhất 
của chúng ta là ‘nghe bằng tai’. 
Vì thế, một số sinh viên cảm thấy rằng mình tập nghe, và đã nghe được, nhưng 
nghe một vài câu thì phải bấm ‘stop’ để một thời gian chết – như computer ngưng 
mọi sự lại một tí để process khi nhận quá nhiều lệnh – rồi sau đó nghe tiếp; nhưng 
nếu nghe một diễn giả nói liên tục thì sau vài phút sẽ ‘điếc’. Từ đó, người sinh viên 
nói rằng mình ‘đã tới trần rồi, không thể nào tiến xa hơn nữa! Vì thế giới này 
không stop cho ta có giờ hiểu kịp’!’(1) 
Từ những nhận xét trên, một trong việc phải làm để nâng cao kỹ năng nghe, ấy xóa 
bỏ kinh nghiệm Nghe bằng Mắt, mà trở lại giai đoạn Nghe bằng Tai, (hầu hết các 
du học sinh ở nước ngoài, sau khi làm chủ một ngoại ngữ rồi từ trong nước, đều 
thấy ‘đau đớn và nhiêu khê’ lắm khi buộc phải bỏ thói quen nghe bằng mắt để trở 
lại với trạng thái tự nhiên là nghe bằng tai! Có người mất cả 6 tháng cho đến 1 năm 
mới tàm tạm vượt qua). 
- Xóa bỏ kinh nghiệm nghe bằng cấu trúc văn phạm. 
Khi nghe ai nói, ta viết một câu vào đầu, và sửa cho đúng văn phạm, rồi mới dịch, 
và sau đó mới hiểu! Ví dụ. Ta nghe ‘iwanago’ thì viết trong đầu là ‘I want to go’, 
xong rồi mới dịch và hiểu; nếu chưa viết được như thế, thì iwanago là một âm 
thanh vô nghĩa. 
Thế nhưng, nếu ta nghe lần đầu tiên một người nói một câu hằng ngày: igotago, ta 
không thể nào viết thành câu được, và vì thế ta không hiểu. Bởi vì thực tế, câu này 
hoàn toàn sai văn phạm. Một câu đúng văn phạm phải là ‘I am going to go’ hoặc 
chí ít là ‘I have got to go’. Và như thế, đúng ra thì người nói, dù có nói tốc độ, 
cũng phải nói hoặc: I’m gona go; hoặc I’ve gota go (tiếng Anh không thể bỏ phụ 
âm), chứ không thể là I gotta go! Thế nhưng trong thực tế cuộc sống người ta nói 
như vậy, và hiểu rõ ràng, bất chấp mọi luật văn phạm. Văn phạm xuất phát từ ngôn 
ngữ sống, chứ không phải ngôn ngữ sống dựa trên luật văn phạm. Do đó, ta cũng 
phải biết nghe mà hiểu; còn cứ đem văn phạm ra mà tra thì ta sẽ khựng mãi. (Tôi 
đang nói về kỹ năng nghe, còn làm sao viết một bài cho người khác đọc thì lại là 
vấn đề khác!) 
Tóm lại, trong phần chia sẻ này, tôi chỉ muốn nhắc với ACE rằng, hãy NGHE 
ĐIỀU NGƯỜI TA NÓI, CHỨ ĐỪNG NGHE ĐIỂU MÌNH MUỐN NGHE, và 
muốn được như vậy, thì HÃY NGHE BẰNG TAI, ĐỪNG NGHE BẰNG MẮT!