Kiến thức - Thực hành của người chăm sóc trẻ dưới 5 tuổi tại TP. Hồ Chí Minh về bệnh tay chân miệng, năm 2011

 46 
KIẾN THỨC - THỰC HÀNH CỦA NGƯỜI CHĂM SÓC TRẺ DƯỚI 5 TUỔI 
TẠI TP. HỒ CHÍ MINH VỀ BỆNH TAY CHÂN MIỆNG, NĂM 2011 
Hồ Thị Thiên Ngân 1, Trần Ngọc Hữu 1 , Nguyễn Vân Anh 2, Bùi Thu Hương 2, Lê Văn Tuân3 
(1)Viện Pasteur Tp. Hồ Chí Minh, (2) Unilever Việt Nam, (3) Tổ Chức Y Tế Thế Giới. 
Tóm tắt nghiên cứu: 
Kiến thức và Thực hành (KT) của người chăm sóc trẻ có vai trò rất quan trọng 
trong việc kiểm soát và ngăn chặn bùng phát dịch bệnh Tay Chân Miệng (TCM). Để 
công tác truyền thông mang lại hiệu quả, việc khảo sát KT của người chăm sóc trẻ về 
TCM được tiến hành nhằm xây dựng chiến lược và thông điệp truyền thông phù hợp và 
thiết thực. Mục tiêu: Tìm hiểu tỷ lệ người dân có kiến thức và thực hành đúng trong 
phòng và tránh lây lan bệnh TCM. Phương pháp: Khảo sát cắt ngang mô tả KT của nhóm 
người chăm sóc trẻ khỏe mạnh và nhóm có con đã mắc bệnh TCM, với tổng số có 60 
người được phỏng vấn và khảo sát. Kết quả: Có 54,4% biết bệnh TCM có thể gây tử 
vong, bệnh lây truyền do bàn tay nhiễm bẩn 24.6%, lây qua ăn uống 87%, lây do tiếp xúc 
trẻ bệnh 54,2%... Biết đường lây qua hô hấp và tiêu hóa lần lượt là 33,3% và 35,1%. 
100% biết dấu hiệu nặng cần chuyển viện (sốt cao, run giật tay/chân...). Kênh thu nhận 
thông tin về bệnh: Tivi 68,4%, y tế 57,9%, đài 36,8%... Tài liệu mong được nhận: Tờ rơi, 
áp phích, phim, internet... Thực hành: người chăm sóc trẻ có rửa tay 66,7%; lau sàn 
nhà/nơi trẻ chơi 68,9%; rửa đồ chơi 45,1%... Trẻ có thói quen mút tay 36,8%, có rửa tay 
trẻ 50,8%, sử dụng vật dụng riêng cho trẻ 54,4%. Kết luận: Kết quả khảo sát là cơ sở để 
xây dựng các tài liệu truyền thông và chiến lược truyền thông hiệu quả phù hợp tình hình 
dịch tại địa phương. 
1. Đặt vấn đề: 
Bệnh tay chân miệng là một loại bệnh truyền nhiễm thường gặp ở trẻ nhỏ dưới 5 
tuổi. Bệnh đặc trưng bằng các dấu hiệu: sốt, đau họng, có vết loét ở niêm mạc miệng và 
các bóng nước xuất hiện ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, mông, chán ăn, li bì ... Tác nhân 
chủ yếu gây bệnh là nhóm virus đường ruột gồm virút Coxsackie A16 và Enterovirus 71 
(EV71). Trong khi bệnh do virút Coxsackie A16 thường ở thể nhẹ và tự hết trong vòng 
một tuần. EV 71 thường gây bệnh cảnh nặng có những ca biến chứng thần kinh trung 
ương như: viêm màng não vô khuẩn, viêm não có triệu chứng giống như bệnh liệt mềm 
cấp và phù phổi cấp có thể dẫn đến tử vong. 
 Nhiều vụ dịch TCM lớn nhỏ đã được ghi nhận trên khắp thế giới từ đầu những 
năm 1970. Trong những năm vừa qua, dịch tay chân miệng đã xuất hiện ở nhiều nước 
trên thế giới như: Mỹ, Hungary, Pháp, Thuỵ Điển. Đặt biệt trong khu vực châu Á Thái 
Bình Dương những vụ dịch lây lan rộng đã được báo cáo ở Úc, Brunây, Hàn Quốc, Nhật 
Bản, Mông Cổ, Mã Lai, Singapore, Trung Quốc, Đài Loan, Việt Nam... 
 47 
Ở nước ta, đặc biệt khu vực phía Nam, bệnh được phát hiện đầu tiên năm 2003 tại 
Tp. Hồ Chí Minh. Trong năm 2005 hội chứng TCM xuất hiện ở hầu hết các tỉnh từ Lâm 
Đồng đến Cà Mau. 
Theo số liệu giám sát của viện Pasteur TPHCM tại khu vực phía nam từ 2005 đến 
nay, trong năm dịch thường xuất hiện thành 2 đợt. Đợt 1 kéo dài từ tháng 3 đến tháng 5 
với số ca nhiều nhất là vào tháng 5. Đợt 2 kéo dài từ tháng 9 đến tháng 12 với số ca xuất 
hiện nhiều nhất là vào tháng 11. Từ năm 2005 trở lại đây, theo ghi nhận của Bệnh viện 
Nhi đồng 1 TP. HCM thì số bệnh nhân nhập viện hàng năm không ngừng gia tăng. 
Bảng 1. Tình hình mắc tay chân miệng tại khu vực phía nam Việt Nam 2005 - 2010 
Năm Số ca mắc Số ca chết % C/M 
2005 441 13 2,9 
2006 2,284 13 0,6 
2007 2,988 14 0,5 
2008 10,958 25 0,2 
2009 10,640 23 0,2 
2010 9,770 6 0,06 
Biểu đồ 1. Đường cong dịch của TP HCM theo tháng (từ 2008 - 2010) 
Tại Tp Hồ Chí Minh, tính đến tuần 30/2011 (24/7/2011) có 6.314 ca mắc (tăng 
gấp 3 lần so với cùng kỳ năm 2010), trong đó có 21 ca tử vong (tăng hơn 20 lần so với 
cùng kỳ năm 2010). 
0
100
200
300
400
500
600
TB
2008
2009
2010
TB 109.25 88.5 156.5 227 250 235.5 266 307.75 412 484.75 310.5 197.25
2008 267 206 242 293 407 378 372 355 287 317 210 160
2009 92 115 217 316 346 278 352 365 466 453 316 260
2010 188 153 326 302 328 341 321 272 352 478 290 270
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
 48 
Biểu đồ 2. Tình hình bệnh tay chân miệng Tp. Hồ Chí Minh năm 2011 
Nhiều biện pháp đã được triển khai tại các tỉnh phía Nam cũng như là tại TPHCM 
nhằm giảm số ca mắc/chết gồm: Tập huấn cho cán bộ y tế các quận huyện; Tổ chức kiểm 
tra hoạt động phòng chống dịch tại các trường học; Tuyên truyền hướng dẫn sử dụng các 
chất khử khuẩn khác thay thế cloramin B; Truyền thông trên báo đài; Phối hợp với các 
cấp chính quyền, các tổ chức chính trị xã hội để phòng chống dịch bệnh. Tuy nhiên bệnh 
vẫn không giảm dịch vẫn bùng phát và kéo dài. Điều này có thể là do công tác truyền 
thông chưa được chú trọng và đầu tư đúng mức như là một biện pháp chính, truyền thộng 
chưa tập trung đúng đối tượng đích, chiến lược truyền thông chưa phù hợp ... Do vậy, 
việc khảo sát KT của người chăm sóc trẻ nhằm tạo cơ sở để xây dựng các tài liệu truyền 
thông và chiến lược truyền thông hiệu quả phù hợp tình hình dịch tại địa phương. 
2. Mục tiêu nghiên cứu 
Mục tiêu chung: 
Xác định tỉ lệ người trực tiếp chăm sóc trẻ dưới 5 tuổi ở TP.HCM có kiến thức, thực 
hành đúng về phòng chống bệnh tay chân miệng và các yếu tố liên quan đến thực hành. 
Mục tiêu cụ thể: 
1. Xác định tỉ lệ người trực tiếp chăm sóc trẻ dưới 5 tuổi có kiến thức đúng về phòng 
chống bệnh tay chân miệng 
2. Xác định tỉ lệ người trực tiếp chăm sóc trẻ dưới 5 tuổi có thực hành đúng về 
phòng chống bệnh tay chân miệng 
3. Xác định tỉ lệ nguồn thông tin về phòng chống bệnh tay chân miệng mà người trực 
tiếp chăm sóc trẻ dưới 5 tuổi nhận được. 
4. Xác định mối liên quan giữa kiến thức, thực hành của người trực tiếp chăm sóc trẻ 
dưới 5 tuổi với tuổi, giới, nghề nghiệp, trình độ học vấn, nguồn thông tin . 
5. Xác định mối liên quan giữa kiến thức và thực hành phòng chống bệnh tay chân 
miệng của người trực tiếp chăm sóc trẻ dưới 5 tuổi. 
 49 
3. Phương pháp nghiên cứu: 
3.1. Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang. 
3.2. Đối tượng nghiên cứu: 57 người chăm sóc trẻ dưới 5 tuổi nghe hiểu và trả lời được 
câu hỏi. 
3.3. Địa điểm nghiên cứu: 
 27 phiếu tại BV Nhi Đồng I - Thành phố Hồ Chí Minh. 
 30 phiếu tại Phòng khám tiêm ngừa, Viện Pasteur Tp. Hồ Chí Minh. 
3.4. Kỹ thuật chọn mẫu: Chọn mẫu thuận tiện, tại thời điểm dịch bùng phát mạnh tại 
Tp.Hồ Chí Minh. 
3.5. Phương pháp thu thập dữ liệu: 
Phỏng vấn đối tượng trực tiếp 60 người chăm sóc trẻ dưới 5 tuổi trong đó có 30 NCST 
có con dưới 5 tuổi đến tiêm ngừa tại phòng khám Viện Pasteur Tp. Hồ Chí Minh (có 27 
phiếu hợp lệ) và 30 người chăm sóc trẻ có con bệnh tay chân miệng được điều trị tại 
bệnh viện Nhi Đồng I - Tp. Hồ Chí Minh. 
3.6. Xử lý và phân tích số liệu: 
Mỗi bộ câu hỏi được kiểm tra ngay sau khi phỏng vấn về tính hoàn tất và tính phù hợp. 
Số liệu sau khi thu thập sẽ được giám sát viên kiểm tra bởi tính phù hợp và đầy đủ. Sau 
đó dữ liệu được nhập liệu vào máy tính và xử lý số liệu bằng phần mềm Epi – 2000. 
4. Kết quả nghiên cứu và bàn luận: 
4.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu 
Bảng 2. Giới tính của người chăm sóc trẻ và giới tính của trẻ 
Đối tượng 
Giới tính 
Nam Nữ 
Cha/mẹ/Người chăm sóc trẻ (n=57) 11 (19,3%) 46 (80,70%) 
Trẻ (n=57) 31 (54,38%) 26 (45,62%) 
Trẻ dưới 3 tuổi (n=32) 17 (53,1%) 15 (46,9%) 
Trẻ 3 đến 5 tuổi (n=25) 13 (52%) 12 (48%) 
Trẻ đi học (n=38) 21 (55,26%) 17 (44,73%) 
 80,7% người chăm sóc trẻ tham gia vào nghiên cứu là nữ. Trẻ nam chiếm 54,38%. 
Trong nhóm trẻ dưới 3 tuổi, trẻ nam chiếm 53,1%, nữ chiếm 46,9%. Trong nhóm trẻ từ 
3-5 tuổi, trẻ nam chiếm 52%, nữ chiếm 48%. Có 38/57 trẻ đi học chiếm 66,7%. 
 50 
Bảng 3. Phân bố ca bệnh theo tuổi 
Nhóm tuổi Số ca 
Tỷ lệ 
(%) 
Giới Tháng 
tuổi thấp 
nhất 
Tháng 
tuổi cao 
nhất 
Tháng 
tuổi trung 
bình 
Nam Nữ 
< 3 tuổi 19 70,37 13 5 11 58 25,56 
3 – 5 tuổi 08 29,62 6 3 
Tổng cộng 27 100 19 8 
 Trong số 27 ca bệnh TCM được điều tra chủ yếu nhóm dưới 3 tuổi chiếm 70,37%, 
bệnh nhân nhỏ tuổi nhất là 11 tháng tuổi, trung bình tháng tuổi mắc bệnh là 25,56 %. 
 70% số trẻ bệnh là trẻ nam. Tỷ số giữa trẻ nam/nữ mắc bệnh là 2,33/1. Tỷ lệ này 
mắc cao hơn so với nghiên cứu 175 ca bệnh tại Singapore năm 2000 (tỷ số mắc giữa 
nam/ nữ là 1,7 lần). 
4.2. Kết quả khảo sát về kiến thức phòng chống bệnh Tay Chân Miệng 
Bảng 4. Kết quả khảo sát kiến thức về bệnh 
Biến số Chung (n = 57) 
Mẹ có con bị TCM 
(n=27) 
Tính nguy hiểm của bệnh 
- Bệnh có ảnh hưởng đến sức khỏe 26 (45,61%) 16 (59,26%) 
- Bệnh có thể nặng và gây tử vong 31 (54,39%) 17 (62,96%) 
Tác nhân gây bệnh 
- Vi khuẩn 18 (32,57%) 11 (40,74 %) 
- Vi rút 21 (36,84%) 15 (55,55 %) 
- Khác 8 (14,04 %) 8 (29.63 %) 
- Không biết 10 (17,54 %) 0% 
Nguyên nhân gây bệnh 
- Qua bàn tay 14 (24,56%) 2 (7,41 %) 
- Ăn uống không hợp vệ sinh 51 (87,71%) 18 (66,66 %) 
- Tiếp xúc trẻ bệnh 31 (54,22%) 15 (55,55 %) 
- Không rửa tay 32 (56,14%) 16 (59,26 %) 
Đường lây truyền bệnh 
- Hô hấp 29 (50,87%) 18 (66,66 %) 
- Tiêu hóa 51 (89,95%) 24 (88,89%) 
 51 
 Kết quả khảo sát cho thấy người chăm sóc trẻ biết bệnh TCM nguy hiểm chiếm 
54,39%, riêng ở nhóm có trẻ đã mắc bệnh TCM tỷ lệ này là 62,96%. 
 Người chăm sóc trẻ biết tác nhân gây bệnh là do vi rút chiếm 36,84%, ở nhóm có 
trẻ bệnh tỷ lệ này 55,55%. Biết nguyên nhân gây bệnh do không rửa tay thường xuyên 
khá tương đương nhau ở cả hai nhóm (56,14 và 59,26%). 
 Hiểu biết người chăm sóc trẻ về đường lây truyền của bệnh (đường tiêu hóa) tương 
đương nhau ở cả hai nhóm (xấp xỉ 90%) 
 Như vậy qua kết quả khảo sát cho thấy người chăm sóc trẻ biết được đường lây của 
bệnh, nhưng chưa biết nhiều tính nguy hiểm của bệnh. Đây là cơ sở để xây dựng các phương 
tiện truyền thông, nội dung truyền thông phù hợp Tăng cường tư vấn sức khỏe đối với 
người chăm sóc trẻ, để họ biết ngăn ngừa bệnh cho cộng đồng Đây là đội ngũ truyền 
thông thiết thực hiệu quả cho các bà mẹ, cho người chăm sóc trẻ khi trẻ chưa mắc bệnh. 
Bảng 5. Kết quả khảo sát nhận biết dấu hiệu bệnh của người chăm sóc trẻ 
Biến số 
Số lượng 
(n = 57) 
Mẹ có con bị TCM 
(n=27) 
Dấu hiệu đầu tiên bệnh 
Sốt 41 (71,93%) 27 (100%) 
Nổi bóng nước: 38 (63,67%) 27 (100%) 
Khác (Chảy nước miếng) 17 (29,82%) 09 (33,33%) 
Khi nào gia đình đến khám tại cơ sở y tế 
Khi có dấu hiệu nặng 57 (100%) 27 (100%) 
Co giật 57 (100%) 27 (100%) 
Bóng nước 33 (57,89%) 27 (100%) 
Dấu hiệu thần kinh (khi có biến chứng) 
Sốt cao (uống thuốc ko hết) 57 (100%) 27 (100%) 
Rối loạn tri giác: 
Hôn mê 57 (100%) 27 (100%) 
Lơ mơ 57 (100%) 27 (100%) 
Đi loạng choạng 45 (79%) 27 (100%) 
Nôn 43 (75,44%) 20 (74,07%) 
 Đa số khảo sát người chăm sóc trẻ khi có trẻ nặng gia đình mới cho trẻ đến CSYT, 
nếu ở giai đoạn nặng mới đưa vào bệnh viện, bệnh của trẻ sẽ diễn biến nặng, khó lường 
tai biến của bệnh dễ tử vong, không chủ động biện pháp phòng bệnh cho cộng đồng, khó 
triển khai các hoạt động can thiệp phòng chống chủ động. Nhóm người chăm sóc trẻ có 
trẻ bị bệnh có kiến thức về các biểu hiện bệnh dường như tốt hơn (đạt 100% ở hầu hết 
các nội dung). 
 52 
Bảng 6. Thực hiện các biện pháp phòng bệnh 
Thực hành Số lượng (n = 57) Tỷ lệ (%) 
Thực hành của người chăm sóc trẻ 
- Rửa tay 
- Giữ vệ sinh : nhà cửa 
- Ăn uống đầy đủ chất: 
- Vệ sinh cá nhân: VS răng miệng 
- Khác 
38 
55 
44 
18 
22 
66,67 
96,49 
77,19 
31,58 
38.60 
Vệ sinh nhà cửa 
- 1 lần/ngày 
- 2 lần/ngày 
- 3 lần/ngày 
57 
39 
8 
10 
100 
68,42 
14,04 
17,54 
Chất tẩy rửa hay dùng: 
- Xà bông: 
- VIM, sản phẩm trên thị trường 
- Javel 
- Cloramine B 2% 
- Nước 
15 
19 
3 
26 
11 
26,31 
33,33 
5,26 
45,61 
19,30 
Rửa đồ chơi cho trẻ: 38 66,67 
Dùng vật dụng riêng: chén bát.. 31 54,38 
Cho trẻ nghỉ học khi bị bệnh (n=38) 38 100 
Thực hành của trẻ 
Không cho tay vào miệng 36 40,35 
Rửa tay 
+ Thường xuyên 
+ Thỉnh thoảng 
34 
23 
60,71 
40,35 
Rửa tay bằng xà phòng: 29 50,87 
Rửa khi nào: 
+ Tay dơ: 
+ Sau khi đi tiêu 
+ Trước khi ăn 
57 
48 
39 
100 
84,21 
68,42 
Khảo sát cho thấy người chăm sóc trẻ đã có thực hành đúng trong phòng chống 
bệnh TCM, trong đó: Rửa tay 66,67%, giữ vệ sinh nhà cửa 96,49 %, ăn uống đầy đủ chất 
77, 19%, vệ sinh cá nhân (VS răng miệng) 31,58 %. 100% người chăm sóc trẻ thực hiện 
 53 
vệ sinh nhà cửa hàng ngày, trong đó chủ yếu là thực hiện 1 lần/ngày (chiếm 68,42%). 
Tuy nhiên tỷ lệ rửa đồ chơi cho trẻ chỉ đạt 66,67%, cho trẻ sử dụng vật dụng cá nhân 
riêng (chén, bát...) chiếm 54,38% , rửa tay rất quan trọng nhưng chỉ có 66,67% người 
chăm sóc trẻ thực hiện. Các tỷ lệ này vẫn còn thấp, đây là những nguyên nhân làm trẻ dễ 
mắc bệnh TCM, lây lan số ca mắc trong cộng đồng khó kiểm soát. 
Thực hành của trẻ: hơn 40% trẻ không cho tay vào miệng. 100% trẻ thực hiện rửa 
tay nhưng chỉ có 60,7% làm việc này thường xuyên và cũng chỉ có khoảng 50% trẻ rửa 
tay bằng xà phòng. 
KHẢO SÁT KÊNH TT ĐƯỢC CỘNG ĐỒNG QUAN TÂM
39
33
21
11
16
33 33
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Tivi Y Tế Đài hàng xóm bạn bè tờ rơi áp phích
LOẠI TT ĐƯỢC CHỌN
S
Ố
 T
R
Ư
Ờ
N
G
 H
Ợ
P
 G
H
I 
N
H
Ậ
N
Biểu đồ 3. Kênh truyền thông được cộng đồng quan tâm 
Kênh truyền thông được cộng đồng quan tâm nhất là ti vi, tiếp đến là cán bộ y tế, 
áp phích, tờ rơi. Với kết quả này các hoạt động truyền thông nên tập trung vào TV spot, 
áp phích, tờ rơi và truyền thông trực tiếp qua cán bộ y tế. 
5. Kết luận và kiến nghị: 
Qua khảo sát chúng tôi rút ra được các kết luận sau: 
- Truyền thông cần tập trung vào người chăm sóc trẻ <5 tuổi và trẻ < 5 tuổi. 
- Tài liệu truyền thông và các thông điệp cần tập trung: 
+ Thông điệp: 
 Bệnh TCM là gì: tác nhân, cách lây bệnh, các triệu chứng khởi phát, các 
triệu chứng chuyển nặng cần đem trẻ đến bệnh viện, không tự ý điều trị tại 
nhà, cách chăm sóc trẻ bệnh tại nhà (bệnh nhẹ, hoặc sau khi xuất viện) . 
 Phòng bệnh: Rửa tay bằng xà phòng thường xuyên cho trẻ và người chăm 
sóc trẻ, lau rửa sàn nhà, vật dụng tiếp xúc, đồ chơi của trẻ thường xuyên 
bằng dung dịch sát trùng thông thường có chứa chlor (javel ....) 
+ Tài liệu chính ( bà mẹ mong muốn có): 
 54 
 Phim trên TV thời lượng 3 phút (phối hợp với BV Nhi Đồng I, WHO, 
Unilever Việt Nam), 
 Tờ rơi áp phích, băng rôn về dấu hiệu nhận biết bệnh, cách ly khi trẻ bệnh, 
phòng chống bệnh. 
- Chọn phương tiện/kênh truyền thông phù hợp: Các đài truyền hình, phát thanh trung 
ương và địa phương như HTV; VTV; O2; VOV; VOH; FM 99,9Mhz  
- Truyền thông trực tiếp đóng vai trò quan trọng trong vận động người dân thực hiện 
các thông điệp. Nhân viên/cộng tác viên y tế được người dân tin tưởng để tiếp nhận 
các thông điệp truyền thông. 
- Sự chuyển đổi để có được hành vi tốt như rủa tay bằng xà phòng, lau rửa sàn nhà, đồ 
chơi của trẻ... cần thời gian, do vậy chiến lược về truyền thông phải đủ dài (ít nhất là 
hết năm 2011) để khống chế dịch TCM, và cũng cần tính đến kế hoạch dài hạn ( 3 -5 
năm) để không những khống chế TCM và cả những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm 
khác có cùng đường lây như tiêu chảy cấp, tả, cúm, sởi ... 
- Cần thiết xây dựng hệ thống giám sát bệnh tay chân miệng dựa vào trường học, cộng 
đồng để phát hiện sớm các ổ dịch, cách ly điều trị kịp thời các ca bệnh, ngăn chận sự 
lây lan dịch bệnh trong nhà trường và cộng đồng. 
- Thầy thuốc tư cần được tham gia vào công tác truyền thông do vậy họ được tập huấn 
về phát hiện, điều trị và truyền thông về bệnh TCM tại tuyến cơ sở. 
Tài liệu tham khảo: 
1. Viện Pasteur TP HCM (2011), Hoạt động giám sát và phòng chống bệnh TCM tại 
khu vực phía nam từ 2005 – tuần 24/2011. 
2. Báo cáo thống kê bệnh Bộ Y tế (2008), Hướng dẫn giám sát và phòng chống bệnh 
tay chân miệng ban hành kèm theo Quyết định 1742/QĐ-BYT ngày 19/05/2008. 
3. Bộ Y tế (2008), Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh tay chân miệng ban hành 
kèm theo Quyết định 1732/QĐ-BYT ngày 16/05/2008. 
4. Trương Hữu Khanh, Khoa nhiễm - Bệnh viện Nhi đồng 1- TP HCM, Chẩn đóan 
lâm sàng bệnh tay chân miệng. 
5. Phan Văn Tú- Viện Pasteur TP. HCM (2008), Bệnh tay, chân, miệng. 
6. Control of communicable diseases manual, 2008. 
7. Global Handwashing day (http://: www.glonalhandwashingday.org) 
8. A Guide to clinical Management and Public Health Response for Hand, Foot and 
Mouth Disease (HFMD) - WHO 7/2010. 
9. HFMD: risk assessment of EV71 for the western pacific region 
( 
10. HFMD trends and statistics (WPRO 2010)