Đánh giá kiến thức thái độ thực hành của người dân tỉnh Thái Bình về bệnh không lây nhiễm năm 2013

158 
ĐÁNH GIÁ KIẾN THỨC THÁI ĐỘ THỰC HÀNH CỦA NGƯỜI DÂN 
TỈNH THÁI BÌNH VỀ BỆNH KHÔNG LÂY NHIỄM NĂM 2013 
Giang Văn Hào, Nhâm Thúy Liễu 
Trung tâm truyền thông GDSK Thái Bình 
Tóm tắt nghiên cứu 
Nghiên cứu mô tả cắt ngang tiến hành từ tháng 4 đến tháng 12 năm 2013 trên 210 
người dân tuổi 35-65 tại Thái Bình nhằm đánh giá thực trạng kiến thức, thái độ, thực 
hành phòng chống các bệnh không lây nhiễm của người dân. Kết quả nghiên cứu cho 
kiến thức của đối tượng nghiên cứu về các nội dung của bệnh đái tháo đường ở mức kém 
luôn chiếm tỷ lệ cao từ 81,4% đến 92,8%. Có 42,7 % đồng ý với ý kiến đái tháo 
đường là bệnh nguy hiểm; 59,2% đồng ý với ý kiến thay đổi thói quen sinh hoạt, làm 
việc, chế độ ăn uống có tác dụng điều trị đái tháo đường. Tỷ lệ có kiến thức kém về các 
nội dung của tăng huyết áp chiếm tỷ lệ rất cao từ 61,7% đến 75,2%; 52,5% đồng ý với ý 
kiến tăng huyết áp nguy hiểm đối với sức khỏe. Tỷ lệ kiến thức về các nội dung của 
bệnh ung thư ở mức kém rất cao, từ 95,3% đến 96,7%; 98,8 % đồng ý với ý kiến ung 
thư là bệnh nguy hiểm, 95,6 % đồng ý với ý kiến phòng chống bệnh ung thư là trách 
nhiệm của toàn cộng đồng. Trên 91% đối tượng có kiến thức kém về bệnh phổi tắc 
nghẽn mạn tính; 5,4% đồng ý với nhận định bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là bệnh nguy 
hiểm đối với sức khỏe. Có tới 71,8% đối tượng không tập thể dục. 
1. Đặt vấn đề 
Những thói quen xấu như: Hút thuốc lá, uống rượu, ăn uống không hợp lý, ít vận 
động thể lực, áp lực công việc,... đang gây ảnh hưởng đến sức khoẻ của con người. Đây 
là những nguyên nhân dẫn đến tỷ lệ mắc các bệnh không lây nhiễm (tim mạch, tiểu 
đường, ung thư, bệnh phổi mạn tính, tâm thần,...) gia tăng. Theo tổ chức Y tế Thế giới 
(WHO), mỗi năm Việt Nam có hơn 350.000 ca tử vong do các bệnh không lây nhiễm, 
trong đó tử vong do các bệnh tim mạch là 70.000 ca, ung thư 66.000 ca, đái tháo đường 
13.000 caTại Thái Bình, mặc dù chưa có số liệu thống kê nhưng theo báo cáo của 
Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh, trung bình mỗi tháng, đơn vị tư vấn cho gần 200 người 
tiền đái tháo đường (có nguy cơ cao chuyển sang đái tháo đường). Tại Bệnh viện Đa 
khoa tỉnh đang quản lý, điều trị ngoại trú hơn 600 trường hợp mắc bệnh tiểu đường. Số 
người bị tăng huyết áp ngày càng gia tăng, số bệnh nhân mắc bệnh ung thư xuất hiện 
ngày càng nhiều. Bệnh viện Đa khoa tỉnh, có khoảng 160 bệnh nhân ung thư nằm điều 
trị. 
Các bệnh không lây nhiễm đứng vị trí hàng đầu trong những bệnh có tỷ lệ tử vong 
cao nhất trên thế giới. Nhiều người phát hiện ra bệnh ở giai đoạn nghiêm trọng nên khó 
điều trị và rất tốn kém. 
Nguyên nhân của tình trạng trên là do người dân chưa có kiến thức đầy đủ về 
nguyên nhân, nguy cơ mắc bệnh cũng như cách phòng chống các bệnh không lây 
nhiễm. Để đánh giá thực trạng kiến thức, thái độ, thực hành về phòng chống các bệnh 
159 
không lây nhiễm của cộng đồng và đề xuất các chiến lược truyền thông nâng cao 
nhận thức, kỹ năng thực hành phòng chống bệnh không lây nhiễm một cách có hiệu 
quả cho người dân tỉnh Thái Bình, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài nghiên cứu: 
“Đánh giá kiến thức thái độ thực hành của người dân tỉnh Thái Bình về các bệnh 
không lây nhiễm năm 2013”. 
2. Mục tiêu nghiên cứu 
Đánh giá thực trạng kiến thức, thái độ, thực hành về phòng chống các bệnh không lây 
nhiễm của người dân tỉnh Thái Bình. 
3. Phương pháp nghiên cứu 
3.1. Thiết kế nghiên cứu: Thiết kế nghiên cứu mô tả cắt ngang 
3.2. Thời gian, địa điểm nghiên cứu. 
- Thời gian: Từ tháng 4 – 12/2013 
- Địa điểm: tỉnh Thái Bình 
3.3. Đối tượng nghiên cứu 
Người dân trong độ tuổi từ 35 - 65 tuổi hiện đang sinh sống tại Thái Bình 
3.4. Chọn mẫu 
- Cỡ mẫu 
Áp dụng công thức tính cỡ mẫu: 
Trong đó: 
n: Cỡ mẫu điều tra 
Z2(1- α /2): Độ tin cậy 95%, Z2(1- α /2) = 1,96 
P: Tỷ lệ người dân có về kiến thức về phòng chống BKLN xác định của nghiên cứu 
Chúng tôi tăng số mẫu lên 7%. Như vậy cỡ mẫu nghiên cứu là 210 người. 
- Phương pháp chọn mẫu: Phương pháp ngẫu nhiên đơn 
+ Chọn hộ đầu tiên: lập danh sách, đánh số thứ tự toàn bộ các hộ có đối tượng 
trong độ tuổi nghiên cứu, chọn hộ đầu tiên theo bảng số ngẫu nhiên. 
+ Chọn đối tượng phỏng vấn: Đối tượng là người dân trong độ tuổi từ 35- 65 
trong hộ. 
+ Sử dụng phương pháp “cổng liền cổng” để chọn đối tượng phỏng vấn tiếp theo. 
3.5. Phương pháp thu thập số liệu 
Thu thập số liệu bằng bộ câu hỏi phỏng vấn 
n = Z2(1- α/2) 
P(1- P) 
d2 
160 
3.6. Xử lý số liệu: Số liệu được xử lý bằng phần mềm thống kê SPSS 14.0. 
4. Kết quả nghiên cứu 
4.1. Thông tin chung 
Chúng tôi tiến hành nghiên cứu trên 210 đối tượng, trong đó tỷ lệ nam và nữ lần 
lượt là 47,6% và 52,4%. Số người có trình độ trung học phổ thông chiếm tỷ lệ 35,3%, có 
42,4% ở trình độ trung học cơ sở và 22,3% có trình độ tiểu học. 
Bảng 1: Nghề nghiệp của đối tượng nghiên cứu 
Nghề nghiệp Tần số Tỷ lệ (%) 
Nông dân 92 43,8 
Công nhân 22 10,5 
Buôn bán, lao động tự do 75 35,7 
Cán bộ văn phòng 2 0,95 
Nội trợ 4 1,9 
Nghỉ hưu 15 7,15 
Đối tượng là cán bộ văn phòng và nội trợ chiếm tỷ lệ thấp nhất là 0,95% và 
1,9%. Đa số người trong nghiên cứu là nông dân và buôn bán, lao động tự do, với tỷ lệ 
lần lượt là 43,8% và 35,7%. 
4.2. Kiến thức, thái độ của đối tượng nghiên cứu về bệnh không lây nhiễm 
- Kiến thức về bệnh đái tháo đường 
Bảng 2: Kiến thức về phòng bệnh đái tháo đường 
Kiến thức 
Kém Trung bình Khá Tốt 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Khái niệm 173 82,3 22 10,5 11 5,3 4 1,9 
Triệu chứng 171 81,4 22 10,4 12 6,3 4 1,9 
Các biến chứng 181 86,2 16 7,7 9 4,2 4 1,9 
Yếu tố nguy cơ 188 89,5 9 4,2 9 4,4 4 1,9 
Các biện pháp 
phòng chống 
193 91,9 8 3,8 5 2,4 4 1,9 
Bảng trên cho thấy, kiến thức của đối tượng nghiên cứu về khái niệm, triệu chứng, 
các biến chứng, các yếu tố nguy cơ, các biện pháp phòng chống bệnh đái tháo đường ở 
mức kém chiếm tỷ lệ cao, lần lượt là 82,3%, 81,4%, 86,2%, 89,5%, 91,9%; kiến thức về 
các nội dung trên đạt ở mức tốt chiếm tỷ lệ rất thấp, đều là 1,9 %. 
161 
Bảng 3: Kiến thức về các biện pháp điều trị bệnh đái tháo đường 
Kiến thức 
Kém Trung bình Khá Tốt 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Điều trị bằng thuốc 195 92,8 6 3,0 5 2,3 4 1,9 
Điều trị bằng dinh 
dưỡng hợp lý 
167 79,7 24 11,3 15 7,1 4 1,9 
Điều trị bằng luyện 
tập thể lực 
190 90,5 9 4,2 7 3,4 4 1,9 
Số đối tượng có kiến thức kém về điều trị bệnh đái tháo đường bằng thuốc chiếm 
92,8%, bằng dinh dưỡng hợp lý chiếm 79,7%, bằng luyện tập thể lực thường xuyên 
chiếm 90,5%. Tỷ lệ có kiến thức trung bình, khá, tốt về đều trị bệnh đái tháo đường rất 
thấp. 
- Thái độ về bệnh đái tháo đường 
Bảng 4: Các nội dung liên quan đến bệnh đái tháo đường 
Nội dung 
Đồng ý 
Không 
đồng ý 
Không 
ý kiến 
Tỷ lệ (%) 
Là bệnh nguy hiểm đối với sức khỏe 42,7 0,9 56,4 
Lo sợ nếu bị chẩn đoán mắc bệnh 41,9 2,4 55,7 
Phòng chống bệnh là trách nhiệm của toàn cộng 
đồng 
43,3 1,1 55,6 
Việc điều trị là không cần thiết 9,5 58,7 31,8 
Phòng bệnh quan trọng nhất là dùng thuốc 11,2 55,3 33,3 
Thay đổi thói quen sinh hoạt, làm việc, chế độ ăn 
không có tác dụng điều trị bệnh 
28,6 59,2 12,2 
Có 42,7 % đồng ý khi cho rằng đái tháo đường là bệnh nguy hiểm đối với sức khỏe 
và cuộc sống. Tỷ lệ này thấp hơn so với tỷ lệ chung của cả nước là 91,6%. Tỷ lệ đồng ý 
với ý kiến cảm thấy lo sợ nếu bị chẩn đoán mắc bệnh đái tháo đường là 41,9%, thấp 
hơn so với tỷ lệ chung của cả nước (80,8%). Có 43,3% đồng ý phòng chống đái 
tháo đường là trách nhiệm của toàn cộng đồng, tỷ lệ này thấp hơn nhiều so với tỷ lệ 
chung của cả nước là 85%. 55,3% người được hỏi không đồng ý về việc phòng bệnh đái 
tháo đường quan trọng là dùng thuốc. 59,2% đối tượng đồng ý rằng thay đổi thói quen 
sinh hoạt, làm việc, chế độ ăn uống có tác dụng điều trị đái tháo đường. 
162 
- Kiến thức về tăng huyết áp 
Bảng 5: Kiến thức về phòng tăng huyết áp 
Kiến thức 
Kém Trung bình Khá Tốt 
Tần 
số (n) 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số (n) 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số (n) 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số (n) 
Tỷ lệ 
(%) 
Khái niệm 157 75,2 26 12,3 17 8,2 9 4,3 
Triệu chứng 144 68,6 37 17,6 20 9,5 9 4,3 
Các biến 
chứng 
132 62,9 45 21,3 24 11,5 9 4,3 
Yếu tố nguy 
cơ 
128 60,8 40 19 33 15,9 9 4,3 
Các biện pháp 
phòng chống 
130 61,7 42 20 29 14 9 4,3 
Đối tượng có kiến thức kém về khái niệm, triệu chứng, các biến chứng, yếu tố 
nguy cơ, các biện pháp phòng chống bệnh tăng huyết áp chiếm tỷ lệ rất cao, lần lượt là 
75,2%, 68,6%; 62,9%, 60,8% và 61,7%. Chỉ có 4,3% có kiến thức tốt về phòng chống 
tăng huyết áp. 
71,5
70,7
62,8
14,3
19,4
15,8 8,4
10,7
13,5
4,3
4,3
4,3Thuốc
Dinh dưỡng
Tập thể dục
Kém Trung bình Khá Tốt
Biểu đồ 1: Kiến thức về các phương pháp kiểm soát tăng huyết áp 
Tỷ lệ đối tượng nghiên cứu có đầy đủ kiến thức về các biện pháp kiểm soát tăng 
huyết áp bằng thuốc, bằng dinh dưỡng, bằng cách tập thể dục rất thấp (4,3%); tỷ lệ có 
kiến thức đạt loại khá thấp nhất là 8,4%, cao nhất là 13,5%; tỷ lệ có kiến thức đạt loại 
trung bình thấp nhất là 14,3%, cao nhất là 19,4%; số đối tượng có kiến thức kém chiếm 
tỷ lệ rất cao từ 62,8% đến 71,5%. 
- Thái độ với tăng huyết áp 
163 
Bảng 6: Các vấn đề liên quan đến tăng huyết áp 
Nội dung 
Đồng 
ý 
Không 
đồng ý 
Không ý 
kiến 
Tỷ lệ (%) 
Là bệnh nguy hiểm đối với sức khỏe 52,5 19,7 27,8 
Cảm thấy lo sợ nếu mắc tăng huyết áp 54,2 9,3 36,5 
Phòng chống tăng huyết áp là trách nhiệm của toàn 
cộng đồng 
53,3 10,7 36 
Việc điều trị tăng huyết áp là không cần thiết 9,5 58,7 31,8 
Phòng tăng huyết áp quan trọng nhất là dùng thuốc 11,2 55,3 33,3 
Thay đổi thói quen sinh hoạt, làm việc, chế độ ăn 
không có tác dụng trong điều trị bệnh 
28,6 59,2 12,2 
Có 52,5% đồng ý cho rằng tăng huyết áp nguy hiểm đối với sức khỏe. Tỷ lệ đồng ý 
rằng cảm thấy lo sợ nếu mắc tăng huyết áp là 54,2%. Chỉ có 53,3% đồng ý với ý kiến 
phòng chống tăng huyết áp là trách nhiệm của toàn cộng đồng. 
- Kiến thức về phòng chống ung thư 
Bảng 7: Kiến thức về phòng bệnh ung thư 
Kiến thức 
Kém Trung bình Khá Tốt 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Khái niệm 200 95,3 10 4,7 0 0 0 0 
Triệu chứng 201 95,6 9 4,4 0 0 0 0 
Các giai đoạn phát triển 
của bệnh 
204 97,1 6 2,9 0 0 0 0 
Yếu tố nguy cơ gây bệnh 203 96,7 7 3,3 0 0 0 0 
Mức độ nguy hiểm của 
bệnh 
75 35,7 95 45,3 37 17,5 3 1,5 
Các biện pháp phòng 
chống 
203 95,6 9 4,4 0 0 0 0 
Tỷ lệ có kiến thức về các nội dung của bệnh ung thư như khái niệm, triệu chứng, 
các giai đoạn phát triển của bệnh, yếu tố nguy cơ gây bệnh, các biện pháp phòng chống 
đạt kết quả kém chiếm rất cao, từ 95,3% đến 97,1%. Tỷ lệ có kiến thức khá, tốt về bệnh 
164 
ung thư rất thấp, thậm chí không có đối tượng nào nói được khái niệm, triệu chứng, các 
giai đoạn phát triển của bệnh, yếu tố nguy cơ của bệnh và các biện pháp phòng chống. 
- Thái độ với bệnh ung thư 
Bảng 8: Các vấn đề liên quan đến bệnh ung thư 
Nội dung 
Đồng ý 
Không 
đồng ý 
Không ý 
kiến 
Tỷ lệ (%) 
Là bệnh nguy hiểm đối với sức khỏe 98,8 0 1,2 
Cảm thấy lo sợ nếu bị chẩn đoán mắc bệnh 98,8 0 1,2 
Phòng chống bệnh là trách nhiệm của toàn cộng đồng 95,6 0 4,4 
Việc điều trị bệnh là không cần thiết 42,5 37,5 20 
Phòng bệnh quan trọng nhất là dùng thuốc 0 70 30 
Thay đổi thói quen sinh hoạt, làm việc, chế độ ăn 
không có tác dụng trong điều trị bệnh 
47,5 33,5 19 
Tỷ lệ đồng ý rằng ung thư là bệnh nguy hiểm đối với sức khỏe bằng tỷ lệ cảm thấy lo 
sợ nếu mắc bệnh ung thư là 98,8%. Có 95,6 % đồng ý việc phòng chống bệnh ung thư là 
trách nhiệm của toàn cộng đồng. Tuy nhiên, 42,5% đồng ý là điều trị bệnh ung thư là 
không cần thiết. 
- Kiến thức về bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính 
94,3
91,5
97,2
95,3
94,4
96,7
96,7
5,7
8,5
2,9
4,7
5,7
3,7
3,3
86 88 90 92 94 96 98 100 102
Yếu tố nguy cơ
Triệu chứng
Các biến chứng
Mức độ nguy hiểm
Các biện pháp phòng chống
Mức độ chữa khỏi
Các biện pháp điều trị
Kém Trung bình
Biểu đồ 2: Kiến thức về bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính 
Trên 91% đối tượng có kiến thức kém về bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Số đối 
tượng có kiến thức trung bình về bệnh rất thấp, tối đa là 5,7%. 
- Thái độ với bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính 
165 
Bảng 9: Các vấn đề liên quan đến bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính 
Nội dung 
Đồng ý 
(%) 
Không 
đồng ý (%) 
Không ý 
kiến (%) 
Là bệnh nguy hiểm đối với sức khỏe 5,4 0 94,6 
Cảm thấy lo sợ nếu bị chẩn đoán mắc bệnh 5,4 0 94,6 
Phòng chống bệnh là trách nhiệm của 
toàn cộng đồng 
8,7 0 91,3 
Việc điều trị bệnh và biến chứng của 
bệnh là không cần thiết 
6,3 5,2 88,5 
Phòng bệnh quan trọng nhất là dùng thuốc 9,6 12,8 77,6 
Thay đổi thói quen sinh hoạt, làm việc, 
chế độ ăn không có tác dụng trong điều 
trị bệnh 
11,7 22,7 65,5 
Số đối tượng không bày tỏ thái độ về các vấn đề liên quan đến bệnh phổi tắc 
nghẽn mãn tính chiếm tỷ lệ sất cao, từ 65,5% đến 94,6%. Tỷ lệ đồng ý với nhận định 
bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là bệnh nguy hiểm đối với sức khỏe, cảm thấy lo sợ nếu 
mắc bệnh này là 5,4%; 
4.3. Luyện tập phòng chống bệnh không lây nhiễm 
Có tới 71,8% không tập thể dục. Tỷ lệ tập thể dục dưới các dạng như đi bộ là 
10,9%, chạy là 4,8%, làm vườn là 9,7%, chơi thể thao là 3,2%. 
4.4. Tiếp cận thông tin về bệnh không lây nhiễm 
Có tới 74,9% không được nghe các thông tin truyền thông về bệnh không lây 
nhiễm. Trong số đối tượng được nghe thông tin về bệnh không lây nhiễm, có 91,2% 
nghe từ tivi, 12,4% nghe từ cán bộ y tế, có 23% nghe từ loa, đài và 0,4% tiếp cận từ 
internet. 
Có 82,7% muốn nghe thông tin về phòng, chống bệnh không lây nhiễm. Trong đó, 
có 30,7% muốn nghe thông tin từ cán bộ y tế, 33,8% muốn tiếp nhận từ báo/internet. 
5. Kết luận 
- Kiến thức, thái độ về bệnh đái tháo đường: 1,9% có kiến thức tốt về bệnh đái tháo 
đường. Tỷ lệ có kiến thức về bệnh đái tháo đường kém chiếm rất cao, trên 80%; 
42,7 % đồng ý đái tháo đường là bệnh nguy hiểm đối với sức khỏe và cuộc sống. 
Có 43,3% đồng ý phòng chống đái tháo đường là trách nhiệm của toàn cộng đồng. 
- Kiến thức, thái độ về tăng huyết áp: 4,3% có kiến thức tốt về tăng huyết áp. Đối 
tượng có kiến thức kém chiếm tỷ lệ rất cao, trên 60%; có 52,5% đồng ý tăng huyết 
áp nguy hiểm đối với sức khỏe. Chỉ có 53,3% đồng ý với ý kiến phòng chống tăng 
huyết áp là trách nhiệm của toàn cộng đồng . 
166 
- Kiến thức, thái độ về bệnh ung thư rất kém, chiếm tỷ lệ trên 90%; Tỷ lệ đồng ý ung 
thư là bệnh nguy hiểm đối với sức khỏe bằng tỷ lệ cảm thấy lo sợ nếu mắc bệnh ung 
thư là 98,8%. 
- Kiến thức, thái độ về bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính: Trên 90% đối tượng có kiến 
thức kém về bệnh phổi tắc nghẽ mạn tính. Tỷ lệ đồng ý với nhận định bệnh phổi tắc 
nghẽn mạn tính là bệnh nguy hiểm đối với sức khỏe bằng tỷ lệ cảm thấy lo sợ nếu 
mắc bệnh này là 5,4%. 
- Thực hành phòng bệnh không lây nhiễm: Có tới 71,8% không tập luyện thể dục. 
- Có 12,4% đã từng được nhận thông tin truyền thông về phòng, chống bệnh không 
lây nhiễm thông qua cán bộ y tế trong tổng số 25,1% đối tượng có nhận được thông 
tin truyền thông. Có tới 30,7% tham gia nghiên cứu mong muốn nhận thông tin 
truyền thông từ cán bộ y tế và 33,8 từ internet trong tổng số 72,7% mong muốn nhận 
thông tin truyền thông về phòng, chống bệnh không lây nhiễm. 
6. Kiến nghị 
- Sở Y tế cần tăng cường công tác lãnh đạo chỉ đạo, thực hiện các hoạt động tuyên 
truyền, phổ biến kiến thức về bệnh không lây nhiễm cho nhân dân. 
- Trung tâm Truyền thông GDSK Thái Bình tăng cường tuyên truyền, phổ biến kiến 
thức, hướng dẫn nhân dân các biện pháp phòng chống bệnh không lây nhiễm. 
- Trung tâm Y tế Dự phòng tỉnh tham mưu với Sở Y tế thành lập các mô hình can 
thiệp dự phòng bệnh không lây nhiễm tại cộng đồng. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Báo điện tử Chính Phủ (baodientu.chinhphu.vn › Đời sống), Các bệnh không lây 
nhiễm gia tăng. 
2. Tạ Văn Bình, Phạm Thị Lan, Đào Tố Hoan (2006), Đánh giá kiến thức, thái độ, thực 
hành của người bệnh đái tháo đường trước và sau khi được giáo dục tự chăm sóc. 
3. Hệ thống y tế và phòng bệnh không lây nhiễm ở nông thôn Việt Nam, Trung tâm 
nghiên cứu hệ thống y tế - Đại Học Y Hà Nội. 
4. www.benhphoi.com, Bệnh nhân bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính cần biế.t 
5. www.caohuyetap.org, Những điều cần biết về bệnh Cao huyết áp.