Bài giảng Sinh lý tiêu hóa - Nguyễn Xuân Cẩm Huyên

SINH LÝ TIÊU HÓA
Nguyễn Xuân Cẩm Huyên
Đại cương về hệ tiêu hóa
• Cấu trúc và chức năng tổng quát của hệ tiêu 
hóa
• Cấu trúc thành ống tiêu hóa
• Các hoạt động của hệ tiêu hóa
• Cung cấp máu cho hệ tiêu hóa
• Điều hòa hoạt động tiêu hóa
Cấu trúc 
tổng quát
• Ống cơ dài 
• Cơ quan phụ
– Răng, lưỡi
– Tuyến nước bọt
– Gan
– Tụy
Chức năng
Thức ăn Chất bã
Chất dinh dưỡng
Đại cương về hệ tiêu hóa
• Cấu trúc và chức năng tổng quát của hệ tiêu 
hóa
• Cấu trúc thành ống tiêu hóa
• Các hoạt động của hệ tiêu hóa
• Cung cấp máu cho hệ tiêu hóa
• Điều hòa hoạt động tiêu hóa
(Thanh mạc)
(Cơ)
(Dưới niêm mạc)
(Niêm mạc)
Các lớp của thành ống tiêu hóa 
• Thanh mạc: bảo vệ các mô bên dưới và bài 
tiết thanh dịch để giảm ma sát trong ổ bụng
• Cơ: chịu trách nhiệm về hoạt động cơ học
• Dưới niêm mạc: nuôi các mô và vận chuyển 
các chất được hấp thu 
• Niêm mạc: bài tiết và hấp thu
Niêm mạc ruột non
(Nếp gấp)
(Nhung mao)
(Vi nhung mao)
Bờ bàn chải
• Vi nhung mao
• Tăng diện tích 
hấp thu
Diện tích niêm mạc ruột non x 500
Đại cương về hệ tiêu hóa
• Cấu trúc và chức năng tổng quát của hệ tiêu 
hóa
• Cấu trúc thành ống tiêu hóa
• Các hoạt động của hệ tiêu hóa
• Cung cấp máu cho hệ tiêu hóa
• Điều hòa hoạt động tiêu hóa
Các hoạt động của hệ tiêu hóa
Hoạt động 
cơ học
• Nhu động
• Phân đoạn
Bài tiết
• Dịch tiêu hóa
– Các kiểu bài tiết
• căn bản
• kích thích
– Thành phần
• Men
• Chất điện giải
• Chất nhầy
Men tiêu hóa
Nguồn gốc Men Tác dụng tiêu hóa
Nước bọt Amylase Tinh bột
Dịch vị Pepsin Protein
Dịch tụy Amylase
Protease
Lipase
Tinh bột
Protein và peptide
Mỡ
Men tiêu hóa (tt)
Nguồn gốc Men Tác dụng tiêu hóa
Tế bào ruột Dextrinase
Maltase
Sucrase
Lactase
Peptidase
Dextrin
Maltose
Sucrose
Lactose
Peptide
(Nước 
bọt)
(Dịch tụy)
(Mật)
(Dịch dạ dày)
pH dịch tiêu hóa
Tiêu hóa
• Biến thức ăn thành những chất có thể hấp 
thu
• Tiêu hóa 
– cơ học
• nhai
• cử động dạ dày ruột
– hóa học 
• HCl: thoái hóa protein
• Men: xúc tác phản ứng thủy phân thức ăn
Tiêu hóa carbohydrate
Tiêu hóa protein
Tiêu hóa mỡ
Hấp thu 
• Cơ chế
– Vận chuyển tích cực thứ phát
– Khuếch tán tăng cường
– Khuếch tán
• Hấp thu vào
– Mao mạch tĩnh mạch cửa gan tim
– Mạch bạch huyết ống ngực tim
Đại cương về hệ tiêu hóa
• Cấu trúc và chức năng tổng quát của hệ tiêu 
hóa
• Cấu trúc thành ống tiêu hóa
• Các hoạt động của hệ tiêu hóa
• Cung cấp máu cho hệ tiêu hóa
• Điều hòa hoạt động tiêu hóa
• Cung cấp máu 
cho hệ tiêu 
hóa
–  khi ăn vào
– Điều hòa
• Thần kinh
• Yếu tố tại 
chỗ
(ĐM thân tạng)
(ĐM mạc treo 
tràng trên)
(ĐM MTT dưới)
(TM 
cửa)
(ĐM chủ)
• Một bệnh nhân lớn tuổi, đang được điều trị
suy tim, đột ngột bị đau bụng dữ dội. Nhập 
viện trong tình trạng trụy tim mạch. 
• : thiếu máu ruột không do tắc ruột. 
• Bệnh có thể gây tử vong nếu không cấp cứu 
kịp thời.
• Nguyên nhân gây ra sự kiện đột ngột này ở
bệnh nhân suy tim?
–  cung lượng tim  lưu lượng máu đến ruột
– Vận tốc máu chảy   độ nhớt của máu 
đông máu rải rác trong tuần hoàn mạc treo tràng
– Co mạch  sức cản đối với lưu lượng máu
• Hậu quả của  lưu lượng máu đối với hoạt
động của ruột?
–  oxy và chất dinh dưỡng cho mô hoại tử
niêm mạc ruột. 
– Phá vỡ bờ bàn chải các mô bên dưới bị men 
tiêu hóa protein trong lòng ruột tấn công. 
– Vi khuẩn, độc tố vi khuẩn và độc chất từ tế bào
ruột bị hoại tử đi từ lòng ruột vào máu TM cửa
 sốc nhiễm trùng. 
– Thiếu oxy chuyển hóa yếm khí trong tế bào 
ADP biến đổi thành hypoxanthine gốc tự do 
oxy hóa lipid màng tế bào  tính thấm màng tế
bào mất nước, chất điện giải và máu từ ruột
 chết tế bào
– Thay thế tế bào chết chỉ xảy ra nếu tái lập lưư
lượng máu đến ruột
• Tại sao bệnh nhân này bị đau bụng?
– Phản ứng viêm khi bị thiếu máu và hoại tử mô
– Viêm màng bụng
• Cơ chế điều hòa lưu lượng máu đến ruột bị
rối loạn như thế nào?
–  huyết áp kích thích hệ giao cảm bài tiết
noradrenalin co mạch bài tiết ADH và
angiotensin II co mạch nhiều hơn lưu
lượng máu đến ruột càng 
• Điều trị như thế nào?
– Duy trì cung lượng tim, HA, cung cấp oxy cho mô
– Điều trị nhiễm trùng
– Bù nước và điện giải
– Phẫu thuật 
Đại cương về hệ tiêu hóa
• Cấu trúc và chức năng tổng quát của hệ tiêu 
hóa
• Cấu trúc thành ống tiêu hóa
• Các hoạt động của hệ tiêu hóa
• Cung cấp máu cho hệ tiêu hóa
• Điều hòa hoạt động tiêu hóa
Hệ nội tiết – cận tiết
Gastrin Dạ dày  co bóp dạ dày
 bài tiết axít dạ dày
Histamine Dạ dày  bài tiết axít dạ dày
Somatostatin Dạ dày  bài tiết gastrin, dịch ruột, dịch
tụy, mật
Cholecystoki
nin (CCK)
Ruột  bài tiết men tụy
 co bóp túi mật, ức chế thoát
thức ăn ra khỏi dạ dày
Secretin Ruột  bài tiết HCO3
- dịch tụy và dịch
mật
 bài tiết pepsin dạ dày
Hệ TK ruột
• Đám rối TK cơ 
hoạt động cơ học
• Đám rối TK dưới
niêm mạc 
– thông tin từ thụ
thể hóa học, cơ
học
– lưu lượng máu
– bài tiết và hấp thu
Hệ thần kinh 
tự chủ
• Phó giao cảm:
– Thần kinh X
– Thần kinh cùng
S2-S4
• Giao cảm
– Thần kinh phát
xuất từ tủy sống
T5-L2
Phó giao cảm
• Co cơ
•  bài tiết
• Giãn mạch
Giao cảm
• Giãn cơ
• Co mạch
Các giai đoạn bài tiết
• Tâm linh: thức ăn chưa vào đến dạ dày
• Dạ dày: thức ăn vào dạ dày
• Ruột: thức ăn vào ruột
Điều hòa việc ăn 
uống
• Vùng hạ đồi:
– TT đói
– TT no
• Cảm giác no
– Thụ thể cơ học-
hóa học từ dạ
dày-ruột
– Nồng độ chất dinh
dưỡng trong máu
cao
Tiêu hóa ở miệng và 
thực quản
Tiêu hóa ở miệng và thực quản
Hoạt động Điều hòa
Cơ học: Nhai
Nuốt
Bài tiết: Nước bọt Thần kinh tự chủ
Tiêu hóa: Tinh bột
Hấp thu: thuốc dưới lưỡi
Nhai
• Nghiền nhỏ thức ăn
–  diện tích tiếp xúc với men tiêu hóa 
– Tránh làm trầy niêm mạc ống tiêu hóa 
– Dễ nuốt
• Do trung tâm phản xạ nhai trong thân não 
điều khiển
Nuốt
• 3 giai đoạn: miệng, hầu, thực quản
• Trung tâm nuốt
Nhu động thực quản
• Nguyên phát (từ hầu); Thứ phát (căng thành TQ) 
(trào ngược dạ dày thực quản)
Cơ thắt thực quản dưới
• Nöõ, 4