Xây dựng mô hình động bằng phần mềm flash và sử dụng trong dạy học khoa học trái đất

UED JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, HUMANITIES AND EDUCATION VOL.4, NO.2 (2014) 
75 
XÂY DỰNG MÔ HÌNH ĐỘNG BẰNG PHẦN MỀM FLASH VÀ SỬ DỤNG 
TRONG DẠY HỌC KHOA HỌC TRÁI ĐẤT 
DESIGNING AND APPLYING MOVING PICTURES TO TEACHING EARTH SCIENCE WITH 
FLASH SOFTWARE 
Lê Thị Thanh Hương 
Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng 
Email: lethanhhuong.tth@gmail.com 
TÓM TẮT 
Phương tiện dạy học nói chung, phương tiện công nghệ thông tin nói riêng là công cụ hết sức quan trọng 
góp phần tăng tính hiệu quả của các phương pháp dạy học, góp phần làm rõ những điều mà người dạy muốn trình 
bày và giúp cho người học dễ hiểu, dễ nhớ và có thể chủ động học tập theo tiến độ. Thực tế đã chứng minh rằng, 
khi được nghe nhìn khả năng ghi nhớ của người học tăng lên 50%, khi đã thao tác với các phương tiện dạy học thì 
kiến thức đó đã là của mình và khả năng ghi nhớ hơn 90%. Phần mềm flash là công cụ giúp người dạy có thể tạo 
ra một số mô hình động. Nếu sử dụng đúng mô hình động trong quá trình dạy học sẽ mang lại hiệu cao, đặc biệt là 
học phần Trái Đất. 
Từ khóa: Phương tiện dạy học; phương pháp dạy học; quá trình dạy học; tính hiệu quả; khả năng ghi nhớ. 
ABSTRACT 
Teaching tools, especially information technology tools, could be used to enhance the efficiency of teaching 
methods, helping to clarify the content which teachers want to present and make it easier for students to understand, 
memorize and actively follow their learning progress. It has been proved that visualization could improve 
memorization ability up to 50%; furthermore, if students interact with teaching tools by themselves so that they can 
master the knowledge, and then their memorization ability could increase further to more than 90%. Flash software is 
the tool that can be utilized in designing moving pictures. If these moving pictures are used properly, they will bring 
high teaching efficiency, especially in the course on “earth science”. 
Key words: teaching tools; teaching methods; teaching process; efficiency; memorization ability. 
1. Đặt vấn đề 
Công nghệ thông tin ngày càng ảnh hưởng 
sâu sắc tới giáo dục và đào tạo trên nhiều khía 
cạnh khác nhau, trong đó có dạy học. Nhiều sự vật 
và hiện tượng địa lí có không gian rất rộng lớn, 
tiến trình lâu dài. Để hiểu nó một cách sâu sắc, các 
phương tiện dạy học có một chức năng vô cùng to 
lớn, ngoài chức năng minh họa, điều quan trọng 
nhất trong đổi mới phương pháp dạy học hiện nay 
đó là chức năng nguồn tri thức. Việc xây dựng và 
đưa vào các bài giảng điện tử, các công cụ hỗ trợ 
như âm thanh, hình ảnh, video đặc biệt là các 
mô hình động càng làm cho việc dạy học Địa lí 
thêm phần trực quan, đáp ứng được yêu đổi mới 
phương pháp dạy học hiện nay. 
2. Nội dung 
2.1. Xây dựng mô hình động địa lí bằng phần 
mềm Macromedia Flash 
2.1.1. Khái niệm mô hình - mô hình động địa lý 
- Khái niệm mô hình 
Mô hình được hiểu là “vật cùng hình dạng 
nhưng làm thu nhỏ lại nhiều, mô phỏng cấu tạo và 
hoạt động của một vật thể khác để trình bày, 
nghiên cứu hoặc là hình thức diễn đạt hết sức ngắn 
gọn theo một ngôn ngữ nào đó các đặc trưng chủ 
yếu của một đối tượng, để nghiên cứu đối tượng 
ấy” [4, tr.27]. Mô hình có tính đồng nhất hoặc 
tương đồng với cấu trúc của đối tượng được mô tả. 
Mô hình trên máy tính là sự mô phỏng, sắp 
xếp các đối tượng, sự vật theo một trật tự nhất định 
nào đó tùy thuộc vào ý đồ mà người xây dựng mô 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI, NHÂN VĂN VÀ GIÁO DỤC TẬP 4, SỐ 2 (2014) 
76 
hình đó đưa ra. Mô hình trên máy tính được xây 
dựng bằng các phần mềm khác nhau tùy theo yêu 
cầu và tính chất phức tạp hay đơn giản của nó. 
- Mô hình động 
Mô hình động (Dynamic model) là sự mô 
hình hóa hoạt động thật sự của sự vật hiện tượng hay 
một hệ thống và trình bày một hướng nhìn đối với 
một hệ thống, trong thời gian hệ thống hoạt động. 
- Mô hình động địa lí 
Trong Địa lí các mô hình động thường được 
dùng để phản ánh cấu tạo, hoạt động, khái quát và 
giúp hình dung được cấu trúc không gian tuy đã 
được phóng to lên hoặc thu nhỏ lại so với kích 
thước thật. Chẳng hạn như mô hình chuyển động 
của các hành tinh trong hệ Mặt Trời, mô hình 
chuyển động của dòng biển 
Mô hình động nói chung và mô hình động 
địa lí nói riêng được xây dựng dựa trên nguyên 
mẫu các mô hình tĩnh. 
2.1.2. Các nội dung học phần Trái Đất có thể xây 
dựng mô hình động để dạy học 
Bảng 1. Các nội dung có thể xây dựng mô hình động 
Nội dung Mô hình 
Chương 2: Vũ trụ và hệ Mặt Trời - Sự hình thành hệ Mặt Trời 
- Hệ Mặt Trời 
Chương 3: Đặc điểm của Trái Đất - Chuyển động của các mảng thạch quyển 
- Các cách tiếp xúc của các mảng thạch quyển 
Chương 4: Những vận động chính của 
Trái Đất 
- Sự chuyển động lệch hướng của các vật thể 
- Sự chuyển động biểu kiến hàng năm của Mặt Trời 
- Sự chuyển động Trái Đất quanh Mặt Trời 
- Tuần Trăng 
- Giải thích hiện tượng thủy triều 
- Sự chênh lệch triều trong tuần Trăng 
2.1.3. Phần mềm Macromedia Flash và xây dựng 
mô hình động bằng Flash 
a) Ý nghĩa của phần mềm 
Macromedia Flash là phần mềm vẽ hình cho 
phép tạo hình ảnh động, có các hiệu ứng chuyển 
động và biến đổi, lập trình để tạo ra các hoạt động 
mô phỏng và tương tác một cách sinh động, hấp 
dẫn .Với phần mềm Macromida Flash, chúng ta có 
thể thiết lập qui trình hình thành, quá trình diễn 
biến một số quá trình và hiện tượng địa lí xảy ra 
trong tự nhiên. 
b) Xây dựng mô hình động địa lý bằng 
phần mềm Macromedia Flash 
Để tiến hành xây dựng mô hình động Địa lí 
trên phần mềm Macromedia Flash cần chuẩn bị đầy 
đủ nguồn tài liệu, gồm 2 loại chủ yếu là tài liệu địa 
lí và tài liệu về phần mềm Macromedia Flash. 
c) Quy trình và kĩ thuật xây dựng 
- Xác định nội dung cần xây dựng 
Các nội dung kiến thức cần thể hiện trong 
mô hình, xây dựng kịch bản cho mô hình 
- Đưa nội dung cần xây dựng vào 
Macromedia Flash 
Sau khi đã chuẩn bị đầy đủ nội dung cần 
xây dựng bước tiếp theo là đưa các nội dung đó 
vào trong phần mềm Macromedia Flash. Hay nói 
cách khác là multimedia hóa kiến thức liên quan 
đến mô hình động cần xây dựng. Tùy từng dạng 
tài liệu chứa đựng kiến thức mà hình thức đưa vào 
có sự khác nhau. 
UED JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, HUMANITIES AND EDUCATION VOL.4, NO.2 (2014) 
77 
- Đối với tài liệu kiến thức dạng ảnh 
(image) hoặc phim (video) thực hiện như sau: Sau 
khi khởi động phần mềm vào File/Import. Chọn 
vào Import to Stage nếu muốn đưa trực tiếp ảnh 
vào vùng làm việc. Còn nếu muốn đưa ảnh vào thư 
viện của chương trình để sử dụng sau thì chọn vào 
Import to Library. Chọn Import Video nếu như 
muốn đưa một đoạn phim vào chương trình. 
- Đối với tài liệu dạng chữ (text) có thể gõ 
trực tiếp vào chương trình bằng công cụ Text Tool 
(T) hoặc sao chép từ các phần mềm soạn thảo văn 
bản qua. 
2.1.4. Xây dựng một số mô hình của học phần Trái Đất 
a) Mô hình sơ đồ chênh lệch thủy triều 
theo tuần trăng 
- Kiến thức liên quan: 
+ Thủy triều là hiện tượng mực nước biển 
và đại dương dao động theo những chu kỳ và biên 
độ nhất định. 
+ Nguyên nhân tạo ra thủy triều là do lực hấp 
dẫn của Mặt Trăng và Mặt Trời đối với Trái Đất. 
+ Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời, 
Mặt Trăng chuyển động quanh Trái Đất, tùy vị trí 
Trăng trên quỹ đạo, thủy triều trên Trái Đất sẽ xảy 
ra khác nhau: 
• Khi Mặt Trăng, Mặt Trời và Trái Đất cùng 
nằm trên một đường thẳng (khô Trăng Trăng tròn), 
lực tạo triều là tổng hợp của Mặt Trăng và Mặt 
Trời nên đạt giá trị lớn nhất trong tháng Âm –
Dương lịch. 
• Khi 3 thiên thể ở vị trí vuông góc (Trăng 
bán nguyệt), thủy triều là hiệu của hai lực nên dao 
động nhỏ. 
- Quy trình thiết kế: 
 Mô hình này thể hiện sự dao động thủy 
triều trong tháng Âm - Dương lịch giúp người học 
có thể hiểu rõ hơn về hiện tượng. Các bước thực 
hiện như sau: 
 + Khởi động Flash 8. 
 + Chọn Creat New → Flash Document để 
mở giao diện thiết kế mô phỏng như hình sau: 
+ Trên Layer 1 dùng công cụ Oval Tool để 
vẽ hình Mặt Trời: 
+ Sử dụng vùng Color Mixer để phối màu 
cho Mặt Trời: 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI, NHÂN VĂN VÀ GIÁO DỤC TẬP 4, SỐ 2 (2014) 
78 
 + Vẽ lực tác động (Lực hấp dẫn của Mặt 
Trời), trên giao diện thiết kế click biểu tượng 
Insert layer. 
 + Trên Layer 2 sử dụng công cụ Line Tool 
để vẽ mũi tên chỉ hướng tác động của Mặt Trời 
 + Tạo chuyển động cho mũi tên: Trên 
Timeline của Layer 2 chọn vị trí 
(20:21:40:41:60:61:80) chèn Keyframe (Right 
click→ Insert Keyframe hoặc nhấn phím F6). Tại 
các vị trí (20:40:60:80) sử dụng công cụ Selection 
Tool để di chuyển hình vẽ mũi tên về phía trước. 
Tiếp theo trên thanh Timeline của Layer 2 →Right 
click giữa các Keyframe → Chọn Create Motion 
Tween để tạo ra chuyển động của mũi tên 
 + Vẽ hình Trái Đất: Sử dụng công cụ Oval 
Tool và dùng Color Mixer để tạo hình vẽ tượng 
trưng cho Trái Đất trên Layer 3. 
 + Trên Layer 4 vẽ hình Mặt Trăng: 
Chọn Insert Layer (Tạo Layer 4) → Oval 
Tool (Stroke color –None; Fill color chọn màu cho 
hình vẽ Mặt Trăng) 
UED JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, HUMANITIES AND EDUCATION VOL.4, NO.2 (2014) 
79 
 + Thiết kế quỹ đạo chuyển động cho Mặt 
Trăng: Trên thanh Timeline chọn Add Motion 
Guide, sử dụng công cụ Oval Tool để vẽ quỹ đạo 
chuyển động cho Mặt Trăng. 
 + Trên Layer 4 tại các vị trí (20:40:60:80) 
chọn Insert Keyframe, sử dụng công cụ Select 
Tool để dịch chuyển hình vẽ Mặt Trăng đến các vị 
trí trên quỹ đạo. Giữa các vị trí Keyframe → Right 
Cick→ Create Motion Tween. 
+ Vẽ mũi tên thể hiện lực hút của Mặt Trăng 
trên Layer mới. Chọn Insert Layer→ Layer 6, sử 
dụng công cụ Line Tool để vẽ hình mũi tên. Lực 
hút của Mặt Trăng sẽ xoay hướng về Mặt Trăng → 
Insert Keyframe trên Layer này tương ứng với các 
vị trí trên Layer4 → Sử dụng công cụ Free 
Transform Tool xoay mũi tên hướng về vị trí Mặt 
Trăng. Giữa các Keyframe vừa tạo Right Click → 
Create Motion Tween. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI, NHÂN VĂN VÀ GIÁO DỤC TẬP 4, SỐ 2 (2014) 
80 
 + Hình ảnh lớp nước trên bề mặt Trái Đất 
thay đổi được tạo trên Layer mới. Insert Layer 
→Layer 7 → Oval Tool để vẽ hình nước trên bề 
mặt Trái Đất. Insert Keyframe tại các vị trí tương 
tự như trên Layer 4, tại các vị trí (20:60) sử dụng 
công cụ Free Transform Tool để kéo dãn (Chỉnh 
thành hình tròn) hình vẽ lớp nước. Tạo Create 
Motion Tween tương tự như trên Layer 6. 
UED JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, HUMANITIES AND EDUCATION VOL.4, NO.2 (2014) 
81 
 + Sau khi hoàn thành phần hoạt cảnh, ta tạo 
các nút dừng (Pause) và chạy (Play) cho mô phỏng 
trên: Menu Window → Common libraries → 
Buttons. 
 + Insert Layer →Layer, click và kéo thả các 
button flat blue play, flat blue stop vào giao diện 
thiết kế Layer 8. Tạo text PLAY và PAUSE dưới 
các button. 
 + Viết code cho các button : 
Chọn button PAUSE→ Actions-button: on 
(release) {stop();}” 
 + Chọn button PLAY →Actions-button:on 
(release) {play();} 
 + Nhấn Ctrl + Enter để xem giao diện thiết 
kế hoàn chỉnh. 
b) Sơ đồ chuyển động biểu kiến của Mặt 
Trời 
- Kiến thức liên quan: 
Hiện tượng Mặt Trời ở đúng đỉnh đầu lúc 12 
giờ trưa được gọi là Mặt Trời lên thiên đỉnh.Ở Trái 
Đất, hiện tượng này chỉ lần lượt xảy ra tại các địa 
điểm từ xích đạo (ngày 21/3) cho tới 23027’B 
(ngày 22/6) rồi lại về xích đạo ngày 23/9, xuống vĩ 
tuyến 23027’N (22/12). Điều này làm ta có ảo giác 
Mặt Trời di chuyển. Nhưng trong thực tế không 
phải Mặt Trời di chuyển mà là Trái Đất chuyển 
động tịnh tiến xung quanh Mặt Trời. Chuyển động 
không có thực đó của Mặt Trời được gọi là chuyển 
động biểu kiến hằng năm của Mặt Trời. 
- Quy trình thiết kế: 
Mô hình này biểu hiện sự chuyển động của 
biểu tượng Mặt Trời trên sơ đồ. Nhằm giúp sinh 
viên hình dung về hiện tượng một cách dễ dàng 
hơn. Đến mỗi điểm ở xích đạo vào ngày 21/3, lên 
chí tuyến bắc vào ngày 22/6, quay trở về xích đạo 
ngày 23/9 và xuống chí tuyến nam ngày 22/12 biểu 
tượng sẽ dừng lại. Khi muốn cho biểu tượng chạy 
tiếp chỉ cần nhấp chuột vào nút tương ứng ở dưới. 
Các bước thực hiện mô hình như sau: 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI, NHÂN VĂN VÀ GIÁO DỤC TẬP 4, SỐ 2 (2014) 
82 
+ Khởi động Flash: chọn Creat New → 
Flash Document để mở một trang làm việc mới. 
+ Tạo mô hình Trái Đất 
- Từ layer mới tạo thành, nháy đúp chuột 
vào tên Layer 1 và đổi tên thành Trái Đất 
. 
- Dùng công cụ oval Tool để vẽ mô 
hình của Trái Đất; dùng công cụ Line Tool (N) 
 để vẽ đường Xích đạo, chí tuyến Nam, chí 
tuyến Bắc và hình Trái Đất, kết quả như sau: 
- Tạo thêm 1 Layer mới có tên là chú thích 
để mô tả các nội dung trên 
- Tạo thêm 1 Layer mới có tên là mặt trời để 
vẽ mô hình mặt trời. Kết quả như sau: 
- Tạo đường dẫn để mô tả hoạt động biểu 
kiến. Nhấp chọn nút Add Motion Guide để 
chèn thêm một lớp mới có tên là đường dẫn, kết 
quả như sau: 
- Tạo chuyển động biểu kiến của Mặt Trời: 
Từ layer mặt trời, chúng ta nhấp phải và chọn 
 để mô tả hoạt động biểu kiến. 
- Tạo các điều kiển hoạt động chuyển động 
biểu kiến của Mặt Trời: chúng ta vào 
Window/common libraries/buttons. Hộp thoại 
Library - Buttons xuất hiện 
Chúng ta nhấp chọn để 
thể hiện nút dừng và chọn để thể 
hiện nút chạy. Kết quả như sau: 
- Viết mã lệnh cho các frame và nút 
- Chọn frame 1 của layer “vat”, nhấn F9, 
nhập stop(); làm tương tự cho frame cuối cùng. 
UED JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, HUMANITIES AND EDUCATION VOL.4, NO.2 (2014) 
83 
- Chọn nút “Play” nhấn F9 và nhập đoạn mã 
sau on(release){play();} 
- Chọn nút “Stop” nhấn F9 và nhập đoạn mã 
sau on(release){stop();} 
- Chọn nút Play của frame cuối cùng, nhấn 
F9 và nhập đoạn mã sau on(release) 
{gotoAndPlay(2);} 
2.2. Sử dụng các mô hình động trong dạy học 
Các mô hình động được sử dụng chủ yếu 
trong quá trình giảng bài trên lớp. Với tính chất là 
phương tiện trực quan, trong quá trình dạy học, 
người dạy sử dụng các mô hình với hai chức năng: 
minh họa các đối tượng địa lí cần đề cập đến, với 
quan điểm đổi mới dạy học hiện nay, các mô hình 
được sử dụng với chức năng nguồn tri thức. Muốn 
sử dụng nó theo chức năng gì, việc đầu tiên người 
dạy phải xác định được mục tiêu của nội dung cần 
đạt của người học là gì để có những định hướng sử 
dụng có hiệu quả. 
Ví dụ 1: 
Khi dạy về đặc điểm hệ Mặt Trời, mục tiêu 
của nội dung này người học hiểu được hệ Mặt Trời 
là gì? Đặc điểm của các hành tinh trong hệ Mặt 
Trời. Người dạy có thể sử dụng mô hình hệ Mặt 
Trời như sau: 
- Đầu tiên chiếu mô hình tĩnh về hệ Mặt 
Trời, yêu cầu người học xác định tên mô hình, từ 
đó hiểu được khái niệm hệ Mặt Trời 
- Tiếp theo đưa ra các câu hỏi định hướng 
khai thác kiến thức như: thứ tự các hành tinh của 
hệ Mặt Trời, đặc điểm chuyển động quanh trục và 
quanh Mặt Trời của các hành tinh, nhận xét số 
lượng vệ tinh của các hành tinh, sau đó làm cho 
các đối tượng chuyển động, yêu cầu người học 
quan sát để trả lời câu hỏi đã được định hướng. 
Ví dụ 2: 
Khi dạy phần hệ quả địa lí của sự vận động 
hệ thống Trái Đất – Mặt Trăng. Nội dung này có 
mục tiêu đó là người học giải thích được tại sao 
trên Trái Đất có hiện tượng sóng triều, thủy triều 
thay đổi như thế nào trong tuần trăng. Để dạy nội 
dung này người dạy sử dụng 2 mô hình: 
- Mô hình giải thích hiện tượng thủy triều, 
mô hình này người dạy sử dụng với chức năng 
minh họa kiến thức đã giảng giải, sau khi giảng 
xong chiếu hình để minh họa. 
- Mô hình sự thay đổi độ lớn triều trong tuần 
trăng lại được sử dụng với chức năng là nguồn tri 
thức. Trước khi chiếu hình người dạy đưa ra các 
câu hỏi định hướng trước, yêu cầu người học quan 
sát sự chuyển động của các đối tượng trong mô 
hình để biết được ngày nào trong tháng âm lịch 
triều lớn nhất, bé nhất và vì sao? 
3. Kết luận 
Học phần Trái Đất có đối tượng là những sự 
vật và hiện tượng địa lí xảy ra trong không gian và 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI, NHÂN VĂN VÀ GIÁO DỤC TẬP 4, SỐ 2 (2014) 
84 
trên bề mặt Trái Đất, các hiện tượng đó có phạm vi 
không gian rộng lớn, có quá trình diễn biến phức 
tạp và lâu dài. Mô hình động là một trong những 
phương tiện dạy học hữu hiệu của người giảng 
viên Địa lí. Việc đưa các mô hình động vào bài 
giảng làm cho người học dễ dàng hơn trong việc 
hình dung các sự vật, hiện tượng địa lí diễn ra 
trong tự nhiên, điều này sẽ giúp người học nhận 
biết các sự vật và hiện tượng một cách sinh động, 
chính xác, đầy đủ. Tạo sự hứng thú và niềm tin 
trong hoạt động nhận thức của người học, người 
dạy có nhiều điều kiện thuận lợi hơn trong việc đổi 
mới phương pháp dạy học. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Tô Xuân Giáp (1997), Phương tiện dạy học, NXB Giáo dục, Hà Nội. 
[2] Nguyễn Trọng Hiếu (chủ biên) ( 2004), Địa lí tự nhiên đại cương (tập I), NXB Đại học Sư phạm. 
[3] Hoàng Phê (2000), Từ điển tiếng Việt, NXB Đà Nẵng. 
[4] Nguyễn Trường Sinh (chủ biên) (2006), Macromedia Flash 8 (tập1), NXB Thống kê, Hà Nội. 
[5] Nguyễn Trường Sinh (chủ biên) (2006), Macromedia Flash 8 (tập2), NXB Thống kê, Hà Nội.