Lưa chon mô hình quản lý vốn Doanh nghiệp nhà nước

 KINH TEÁ TAØI CHÍNH
 Löïa choïn moâ hình quaûn lyù voán 
 Doanh Nghieäp Nhaø Nöôùc
 Trịnh Thị Phương Mai*
 au nhiều thảo luận, đề xuất, Đề án thành lập cơ quan chuyên trách đại diện chủ sở hữu với 
 doanh nghiệp nhà nước (DNNN) và vốn nhà nước tại DN đã được chốt lại ở hai mô hình để 
 lựa chọn. Song, lựa chọn mô hình nào để doanh nghiệp nhà nước hoạt động hiệu quả là bài 
 toán cần cân nhắc. 
 SMô hình thứ nhất là thành lập mới một Ủy ban thuộc Chính phủ với 2 phương án. Một là thành lập 
 trên cơ sở điều chuyển cán bộ từ các bộ, ngành liên quan và Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà 
 nước (SCIC). Hai là nâng cấp SCIC thành Ủy ban. Mô hình thứ hai cơ quan chuyên trách là doanh nghiệp 
 trên cơ sở nâng cấp SCIC.
 Mỗi mô hình có thế mạnh riêng Trong khi đó, mô hình doanh nghiệp thì có ưu 
 điểm lớn là về phương diện đầu tư vốn để sinh lời, 
 Phân tích về điểm mạnh, yếu của 2 mô hình, 
 tạo động lực, trách nhiệm và phù hợp hơn với hoạt 
 TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Quản 
 động kinh doanh vốn nhà nước. Song, do vị thế 
 lý Kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, mỗi mô 
 pháp lý và chính trị yếu nên không dễ chuyển các 
 hình đều có những lợi thế riêng. Mô hình cơ quan 
 Tập đoàn, Tổng công ty về doanh nghiệp này quản 
 thuộc Chính phủ có vị thế pháp lý và chính trị 
 lý; do cơ chế kinh doanh vì lợi nhuận nên khó thực 
 mạnh hơn mô hình doanh nghiệp, trong việc thực 
 hiện chức năng đầu tư phát triển các ngành, lĩnh 
 hiện đầy đủ chức năng đầu tư và kinh doanh vốn 
 vực nền tảng, cần tới vai trò của doanh nghiệp nhà 
 nhà nước tại doanh nghiệp, nhất là nhiệm vụ đầu 
 nước và của kinh tế nhà nước...
 tư phát triển các ngành, lĩnh vực cần tới vai trò 
 của doanh nghiệp nhà nước và vốn đầu tư nhà Theo ông Cung, cơ quan quản lý vốn nhà nước 
 nước. Tuy nhiên, do là cơ quan nhà nước nên việc phải là một nhà đầu tư chủ động, trả lời được các 
 khuyến khích động lực và trách nhiệm nâng cao câu hỏi mà hiện tại Chính phủ cũng không dễ đưa 
 hiệu quả quản lý chưa rõ ràng và cụ thể như mô ra như: “Hiện đang có bao nhiêu tài sản công có 
 hình doanh nghiệp. tính thương mại, nằm ở đâu, dưới dạng nào, cái 
 *Cao đẳng Cộng đồng Hà Nội
56 Số 115 - tháng 5/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
nào đang sinh lợi, cái nào kém hiệu quả, cái nào Mô hình doanh nghiệp phù hợp hơn
cần tiếp tục để thực hiện mục tiêu phát triển kinh 
 Dựa trên những phân tích về ưu-nhược điểm 
tế hay vốn “mồi”, cái nào cần thoái để trả lại không 
 của hai mô hình này, ông Đặng Quyết Tiến - Phó 
gian cho đầu tư tư nhân?...”
 Cục trưởng, Cục Tài chính Doanh nghiệp (Bộ Tài 
 Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là sẽ không có chính) đề xuất xem xét mô hình tổ chức đại diện 
một cơ quan vừa làm chức năng hoạch định chính chủ sở hữu theo mô hình Công ty đầu tư kinh 
sách, điều tiết, quản lý thị trường, lại vừa quyết định doanh vốn nhà nước.
đầu tư, kinh doanh. “Dù gọi với cái tên gì đi chăng 
 Về địa vị pháp lý, Công ty đầu tư kinh doanh 
nữa thì cơ quan chuyên trách làm đại diện chủ sở 
 vốn nhà nước tổ chức theo hình thức Công ty 
hữu nhà nước tại doanh nghiệp sẽ phải hạn chế tối 
 TNHH MTV thuộc Chính phủ; tổ chức, quản lý và 
đa sự can thiệp hành chính và can thiệp chính trị 
 hoạt động quy định của Luật Doanh nghiệp và Luật 
mang tính vụ việc vào quản lý và sử dụng tài sản 
 số 69/2014/QH13, sẽ giúp cho mô hình công ty đầu 
nhà nước, làm sai lệch mục tiêu chiến lược và dài 
 tư vốn nhà nước hoàn thiện hơn, đảm bảo thực thi 
hạn của đầu tư nhà nước”, ông Cung nhấn mạnh. 
 tốt 3 nội dung. 
 Cũng phân tích từ khía cạnh mạnh – yếu của 
 Thứ nhất,mô hình công ty sẽ thay đổi cách 
mỗi mô hình, ông Nguyễn Xuân Thành - Giám đốc 
 thức quản lý và nhân lực, không chỉ thực hiện vai 
Phát triển, Trường Đại học Fulbright Việt Nam 
 trò cổ đông thụ động tại công ty cổ phần, mà còn 
khẳng định: “Sẽ không có phương án nào đáp ứng 
 phải thực hiện trách nhiệm của chủ sở hữu doanh 
được toàn bộ các mục tiêu đề ra mà phải lựa chọn 
 nghiệp nhà nước với nhiều công việc phức tạp và 
phương án tối ưu hơn bằng cách xác định mục tiêu 
 khó khăn hơn như bổ nhiệm cán bộ, phê duyệt 
nào là quan trọng nhất”. Theo đó, mô hình doanh 
 kế hoạch sản xuất kinh doanh, giám sát, đánh giá 
nghiệp có điểm thuận lợi nhất là tập trung vào việc 
 doanh nghiệp, phê duyệt hoặc quyết định các dự án 
tối đa hoá hiệu quả hoạt động và gắn động cơ của 
 đầu tư lớn của doanh nghiệp... 
mô hình doanh nghiệp đấy với hiệu quả là tối đa 
hoá lợi ích cổ đông trong đó Nhà nước với vai trò là Thứ hai, dễ dàng áp dụng hệ thống quản trị 
một cổ đông trong doanh nghiệp. Trong khi đó, mô doanh nghiệp, quản trị vốn đầu tư theo đúng thông 
hình một cơ quan nhà nước vẫn thúc đẩy doanh lệ quốc tế, thúc đẩy nguyên tắc bắt buộc công khai, 
nghiệp nhà nước thực hiện mục tiêu chính trị, kinh minh bạch thông tin tài chính, thông tin hoạt động 
tế-xã hội. sản xuất kinh doanh và tăng trách nhiệm giải trình 
 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 115 - tháng 5/2017 57
 KINH TEÁ TAØI CHÍNH
 của Ban lãnh đạo công ty, gắn trách nhiệm chính doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp có vốn 
 trị của người đứng đầu công ty trước bộ, ngành, nhà nước trong hoạt động sản xuất kinh doanh. 
 Chính phủ, Quốc hội và Trung ương về kết quả Theo đó, sẽ không thiết lập cơ chế cấp trên - cấp 
 hoạt động sản xuất kinh doanh. dưới theo mô hình công ty mẹ - công ty con đối với 
 Đây chính là lời giải cho bài toán về mối quan các doanh nghiệp nhà nước quy mô lớn, không tạo 
 hệ trong điều hành sản xuất kinh doanh khi thực ra sự xung đột, cản trở công tác điều hành, quản trị 
 hiện chuyển quyền đại diện vốn nhà nước từ các sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp, đồng 
 Tập đoàn, Tổng công ty quy mô lớn về thuộc thời sẽ thống nhất lợi ích gia tăng lợi nhuận đối với 
 quyền quản lý của mô hình doanh nghiệp; và các doanh nghiệp kinh doanh... 
 giúp doanh nghiệp làm tốt công tác tham mưu, “Như vậy, việc lựa chọn mô hình nào phù hợp 
 phối hợp với các bộ chuyên ngành lựa chọn cán nhất, thuận lợi và có hướng đến phát triển trong 
 bộ lãnh đạo chủ chốt trình Thủ tướng Chính phủ 
 tương lại cần được xem xét cặn kẽ tránh việc phải 
 xem xét, bổ nhiệm. 
 sửa chữa, hoàn thiện nhiều lần. Xuất phát từ yêu 
 Thứ ba, khi chuyển các doanh nghiệp nhà nước cầu đó, chúng tôi cho rằng mô hình tổ chức đại 
 và doanh nghiệp có vốn nhà nước về mô hình công diện chủ sở hữu vốn nhà nước theo hình thức công 
 ty, thực hiện quyền đại diện chủ sở hữu đối với vốn ty đầu tư kinh doanh vốn nhà nước cần được phân 
 nhà nước tại doanh nghiệp sẽ tham gia phối hợp tích, đánh giá đúng những điểm mạnh vốn có của 
 giúp Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ ban hành mô hình”, ông Tiến nói. 
 và thực hiện chính sách sắp xếp, đổi mới doanh 
 Ưu tiên tính hiệu quả
 nghiệp nhà nước và đầu tư phát triển các ngành 
 cần tới vai trò của doanh nghiệp nhà nước sát thực Xem xét từ tính hiệu quả của hai mô hình này, 
 tiễn, đảm bảo công khai, minh bạch hơn. ông Nguyễn Xuân Thành cho rằng, thời gian qua 
 Nhà nước là chủ sở hữu của doanh nghiệp đầu chúng ta đặt quá nặng và yếu tố chính trị, sử dụng 
 tư vốn nhà nước. Chính phủ thống nhất thực hiện doanh nghiệp nhà nước làm công cụ để điều tiết 
 quyền, nghĩa vụ của chủ sở hữu nhà nước đối với kinh tế vĩ mô và chính vì vậy chúng ta đã gặp phải 
 cơ quan chuyên trách. Thủ tướng Chính phủ trực một số trục trặc hiện nay như về hiệu quả thấp, các 
 tiếp thực hiện quyền, nghĩa vụ của chủ sở hữu theo dự án đầu tư không tuân thủ theo nguyên tắc thị 
 phân công của Chính phủ. trường như 12 dự án nghìn tỷ đồng thua lỗ, yếu 
 kém trong ngành công thương. 
 Công ty đầu tư kinh doanh vốn nhà nước 
 sẽ đảm nhận là cơ quan đại diện chủ sở hữu của Do đó, vị giảng viên Fulbright đề xuất, thứ 
 doanh nghiệp nhà nước và vốn nhà nước chuyển tự ưu tiên là hiệu quả kinh doanh, tuân theo các 
 giao từ các bộ, ngành, địa phương, bao gồm cả nguyên tắc của thị trường, chức năng quản lý nhà 
 doanh nghiệp nhà nước và phần vốn nhà nước do nước đã tách bạch. Mục tiêu phải là hiệu quả kinh 
 SCIC hiện nay quản lý. doanh của doanh nghiệp là cao nhất chứ không 
 Về phương diện quản lý kinh tế và quản trị kinh phải là mục tiêu chính trị, phát triển kinh tế xã 
 doanh, mô hình doanh nghiệp sẽ tạo động lực, hội chung chung. 
 trách nhiệm và phù hợp hơn với hoạt động quản “Và như vậy, mô hình doanh nghiệp là tốt hơn. 
 lý vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất kinh doanh. Điểm quan trọng hơn là trong mô hình doanh 
 Nhờ đó, việc giám sát, đánh giá của Nhà nước cũng nghiệp, không phải Công ty đầu tư vốn nhà nước 
 thuận tiện và dễ dàng hơn so với mô hình cơ quan như là siêu doanh nghiệp, mà quan trọng là: trong 
 hành chính nhà nước. mô hình công ty quản lý vốn hay quỹ đầu tư, mọi 
 Công ty đầu tư kinh doanh vốn nhà nước sẽ đảm cơ chế phải gắn liền với hiệu quả hoạt động doanh 
 bảo nguyên tắc là người đồng hành cùng với các nghiệp”, ông Thành kết luận.
58 Số 115 - tháng 5/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
 Choáng thaát thoaùt, laõng phí 
 taøi saûn coâng
 DUY ÁNH
 ài sản công đang được điều chỉnh bởi nhiều luật song lại chưa bao quát thực tiễn trong quá 
 trình quản lý loại tài sản này. Bên cạnh đó, quy định xử phạt rất chung chung dẫn đến tình 
 trạng nhiều vi phạm vẫn diễn ra liên tục. Đây là những điểm đáng ngại trong công tác quản 
 lý tài sản công hiện nay.
 THệ thống pháp luật còn nhiều hạn chế hành được danh mục và ưu đãi về tiền thuê đất, 
 tiền sử dụng đất. 
 Đánh giá về hệ thống pháp luật quản lý tài sản 
công hiện hành, ông Nguyễn Tân Thịnh, Phó Cục Quỹ nhà đất của các cơ quan, đơn vị mặc dù 
trưởng Cục Quản lý công sản (Bộ Tài chính) cho chiếm tỷ trọng lớn nhưng hiệu suất sử dụng chưa 
rằng vẫn còn rất nhiều hạn chế, trong đó, điểm cao. Theo thống kê, nhà cấp ba, cấp bốn vẫn chiếm 
đáng chú ý nhất là hệ thống pháp luật. Hiện việc một tỷ trọng cao. Còn có những tình trạng sử 
quản lý, sử dụng tài sản công của chúng ta được dụng không đúng mục đích thì trong thực tế có, 
điều chỉnh bởi rất nhiều luật khác nhau, chưa có có những trường hợp còn bố trí nhà ở trong khuôn 
một luật nào quy định những quyên tắc chung viên cơ quan, hoặc sử dụng cho thuê, liên doanh, 
trong quản lý, sử dụng tài sản công. liên kết.
 Do vậy, đối với mỗi loại tài sản cụ thể, tùy theo Theo ông Thịnh, việc xử lý tài sản công của 
mục tiêu quản lý chuyên ngành mà có các quy định chúng ta hiện nay cũng như công tác quản lý nói 
về chế độ sử dụng khác nhau, chưa có những mục chung đã phân cấp tương đối mạnh cho các cơ 
tiêu chung. Trong hệ thống văn bản có những điểm quan, đơn vị và các cơ quan, đơn vị đều thực hiện 
chưa đầy đủ, chưa phù hợp và còn chồng chéo. Bên các công việc giống nhau nên việc xử lý bị manh 
cạnh đó, hệ thống văn bản pháp luật chưa bao quát mún, phân tán. 
được thực tiễn, vì một cơ quan, đơn vị ở đồng bằng Vẫn còn tư tưởng bao cấp
thì khác với một cơ quan ở miền núi. 
 Khá đồng tình với ý kiến của ông Thịnh, PGS.
 Về phương thức trang bị tài sản hiện nay, chủ TS Đinh Văn Nhã, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tài 
yếu chúng ta vẫn thiên về hiện vật, như trang bị chính và Ngân sách của Quốc hội cho rằng, một 
ô tô, máy tính còn việc sử dụng các công cụ thị trong những hạn chế rất lớn là quản lý tài sản công 
trường như thuê, khoán, sử dụng các hình thức đối chưa gắn với quản lý theo giá trị. Mặt khác, theo 
tác công- tư trong việc đầu tư xây dựng, quản lý, ông Nhã, về cơ bản vẫn còn tư tưởng bao cấp, cán 
vận hành đối với quản lý tài sản công còn ít. bộ thi hành nghiệp vụ không chuyên nghiệp, có khi 
 Tài sản trong khu vực hành chính sự nghiệp là kiêm nhiệm... dẫn đến hạn chế rất lớn là nhiều 
hiện nay chiếm xấp xỉ 70% tổng tài sản của các dịch vụ công liên quan đến tài sản công hiện nay cơ 
cơ quan, đơn vị. Tuy nhiên việc đổi mới cơ chế bản vẫn do cơ quan nhà nước làm, mà đáng ra phải 
quản lý trong thưc tế còn chậm. Việc thực hiện tạo một cơ chế để phát triển thị trường dịch vụ này. 
các chính sách khuyến khích xã hội hóa các lĩnh Điều này có thể thấy rõ qua việc giao đất. Trước 
vực sự nghiệp công theo Quyết định của Chính đây một thời gian dài, phần lớn đất đai sản xuất là 
phủ hiện còn chậm. Một số địa phương chưa ban chúng ta giao đất không thu tiền. Nhưng từ khi có 
 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 115 - tháng 5/2017 59
 KINH TEÁ TAØI CHÍNH
 Luật Đất đai 2013, cơ bản đã chuyển sang cho thuê, Do đó, dù sắp tới hệ thống pháp luật của Việt 
 đây là một phương pháp quản lý đất gắn với thị Nam có đầy đủ, bảo đảm được yêu cầu quản lý 
 trường. Mặc dù chúng ta cho thuê với giá rất thấp thống nhất sau khi Quốc hội thông qua Luật 
 nhưng đã thể hiện một sự tiến bộ để đạt được mục Quản lý, sử dụng tài sản công thì một trong những 
 tiêu công bằng và mục tiêu cao hơn là sử dụng hiệu vấn đề quan trọng để đưa luật này vào cuộc sống 
 quả tài sản của Nhà nước. chính là vấn đề công khai, minh bạch thông tin về 
 Một ví dụ khác có thể xem xét là khoán xe công, tài sản công. 
 mua sắm công tập trung một số các mặt hàng. Hay 
 Các cơ quan theo quy định của luật được giao 
 thí điểm quản lý ngân sách nhà nước hàng năm 
 cho quyền quản lý và sử dụng, khai thác, kể cả các 
 theo phương pháp quản lý kết quả đầu ra ở 5 địa 
 cơ quan cung cấp dịch vụ cho quản lý tài sản công 
 phương, 5 bộ và đã đạt được nhiều kết quả quan 
 phải thông tin công khai. Bất cứ một đối tượng nào 
 trọng. Như vậy, những phương pháp quản lý tài 
 dù là người dân ngồi ở nhà vào mạng cũng có thể 
 sản công hiện đại đã ghi nhận được những kết quả 
 biết xem bộ này, ngành này, địa phương này thậm 
 quan trọng. 
 chí là đơn vị tài khoản cấp 2, cấp 3 sử dụng tài sản 
 Nhận xét về những phương pháp quản lý tài sản 
 công mua sắm như thế nào. 
 công kể trên, ông Nhã phàn nàn là những phương 
 pháp đó được luật hóa muộn quá, áp dụng trong “Nếu chúng ta tổ chức tốt, hướng dẫn tốt thì sắp 
 phạm vi quá hẹp nên thành tựu chưa lớn, tác động tới người dân sẽ có thông tin số liệu là những con 
 ảnh hưởng của chưa rộng. Nhìn từ góc độ luật số biết nói, có thuyết minh chi tiết. Từ đó, có nền 
 pháp, đây chính là lỗ hổng của pháp luật. tảng cơ sở sữ liệu từ người có trách nhiệm cung 
 cấp rồi người được tiếp cận thông tin rất là phong 
 “Một điểm hạn chế cực lớn nữa, trong quản lý, 
 sử dụng tài sản công hiện nay là các quy định xử phú đa dạng. Người dân có quyền tố cáo, khiếu nại 
 phạt pháp luật, các chế tài xử lý còn hết sức hạn chế, về những người có quyền được giao quyền quản 
 chung chung nên vi phạm xảy ra liên tục, lặp đi lặp lý sử dụng tài sản là anh không minh bạch, không 
 lại, có thể năm sau mức độ nặng hơn năm trước, công khai theo quy định của pháp luật. Nếu ta làm 
 diện rộng hơn... Tôi cho rằng chế tài của chúng ta nghiêm như vậy về hệ thống thông tin cả nước sẽ 
 còn bao che, dung túng tội phạm hơn là xử lý tội rất minh bạch. Theo tôi thông tin phải nhiều chiều 
 phạm bởi vì tính răn đe thấp”, ông Nhã nhấn mạnh. mới đáp ứng được yêu cầu quản lý”, ông Nhã nói.
60 Số 115 - tháng 5/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN