Khóa luận Chính sách phát triển thủy quân của các chúa Nguyễn ở Đàng Trong thế kỉ XVI-XVIII

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN, ĐHQGHN 
KHOA VIỆT NAM HỌC VÀ TIẾNG VIỆT 
----------------------- 
LÊ THỊ KIỀU 
CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN THỦY QUÂN 
CỦA CÁC CHÚA NGUYỄN Ở ĐÀNG TRONG THẾ KỈ XVI- XVIII 
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC 
NGÀNH VIỆT NAM HỌC 
Hệ đào tạo: Chính quy 
Khóa học: QH-2014-X 
Người hướng dẫn: Thạc sĩ Vũ Thị Xuyến 
HÀ NỘI, 2018 
 LỜI CẢM ƠN 
Trong quá trình triển khai đề tài khóa luận, em đã nhận được rất 
nhiều sự giúp đỡ tận tình và nhận được nhiều lời khuyên bổ ích để hoàn 
thành khóa luận. 
Em xin chân thành gửi lời cảm đến cô Vũ Thị Xuyến, người đã trực 
tiếp chỉ bảo và hướng dẫn em trong suốt quá trình nghiên cứu để hoàn thành 
khóa luận. Cô đã tận tình truyền đạt kiến thức, kinh nghiệm, cũng như đưa ra 
những lời khuyên định hướng giúp em đi đúng hướng đề tài nghiên cứu. Nhờ 
vậy mà em có thể hoàn thành khóa luận đúng thời gian quy định. 
Ngoài ra, em cũng xin gửi lời cảm ơn đến toàn thể thầy cô trong khoa 
Việt Nam học và tiếng Việt đã giúp đỡ em cùng tập thể K59 Việt Nam học 
trong suốt 4 năm học tại trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn. Em 
cũng xin gửi lời cám ơn tới thư viện trường ĐHKHXH&NV – ĐHQGHN, thư 
viện Quốc gia, Phòng tư liệu khoa Việt Nam học đã tạo điều kiện giúp em 
tiếp cận nhiều nguồn tư liệu phong phú. 
Xin gửi lời cảm ơn đến bạn Phạm Thị Thơm - K59 Việt Nam học, Ngô 
Hoàng Thắng - K59 Lịch sử đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình tìm kiếm 
tài liệu và cùng trao đổi kiến thức trong suốt thời gian triển khai khóa luận. 
Và cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến gia đình và bạn bè đã luôn quan 
tâm, động viên và tạo điều kiện thuận lợi, tạo động lực giúp tôi hoàn thành 
khóa luận. 
Em xin chân thành cảm ơn! 
Hà Nội, ngày 18 tháng 05 năm 2018 
Sinh viên 
Lê Thị Kiều 
 LỜI CAM ĐOAN 
Tác giả Lê Thị Kiều xin cam đoan: 
Khóa luận tốt nghiệp là thành quả từ sự nghiên cứu hoàn toàn nghiêm 
túc của tác giả thông qua khảo cứu và nghiên cứu tài liệu liên quan, và được 
thực hiện dưới sự hướng dẫn, định hướng của giảng viên hướng dẫn Thạc sĩ 
Vũ Thị Xuyến. 
Đề tài khóa luận là một đề tài mới do tác giả đưa ra và được sự đồng ý 
của giảng viên hướng dẫn, không hề có sự sao chép theo bất cứ đề tài nào 
tương tự. 
Mọi sự tham khảo trong khóa luận đã được chú thích và trích dẫn 
nguồn rõ ràng trong báo cáo và danh mục tài liệu tham khảo. 
Mọi sự sao chép không rõ ràng, không hợp lệ theo quy chế của nhà 
trường tác giả xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. 
Tác giả xin chân thành cảm ơn! 
Hà Nội, ngày 18 tháng 05 năm 2018 
Sinh viên 
Lê Thị Kiều 
MỤC LỤC 
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 
1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................... 1 
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................... 2 
3. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................. 4 
4. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 4 
NỘI DUNG ................................................................................................................ 5 
Chương 1: TIỀN ĐỀ PHÁT TRIỂN THỦY QUÂN Ở ĐÀNG TRONG.............. 5 
1.1. Đàng Trong trong bối cảnh khu vực thế kỉ XVI-XVIII .................... 5 
1.2. Tiền đề phát triển thủy quân ở Đàng Trong ...................................... 7 
1.2.1. Đặc điểm vị trí địa lý ........................................................................ 7 
1.2.2. Kỹ nghệ đóng thuyền ..................................................................... 10 
Chương 2: CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN THỦY QUÂN CỦA CÁC 
CHÚA NGUYỄN Ở ĐÀNG TRONG THẾ KỈ XVI- XVIII...................... 18 
2.1. Phép duyệt, tuyển ................................................................................ 18 
2.1.1 Phép tuyển binh ............................................................................... 18 
2.1.2 Phép duyệt binh ............................................................................... 22 
2.2. Chính sách tổ chức và quản lý ........................................................... 27 
2.2.1. Thủy quân chính quy ...................................................................... 27 
2.2.2. Lực lượng truyền tin và vận chuyển ............................................... 29 
2.3. Kỷ luật quân đội .................................................................................. 35 
2.4. Chính sách đãi ngộ .............................................................................. 38 
Chương 3: ĐÁNH GIÁ CHUNG ................................................................. 44 
3.1. Một số nhận định ................................................................................ 44 
3.2. Một số trận đánh lớn của thủy quân Đàng Trong ........................... 54 
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 58 
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 60 
 1 
MỞ ĐẦU 
1. Lí do chọn đề tài 
Đất nước ta trong giai đoạn cuối thế kỉ XV đến thế kỉ XVIII đã xảy ra 
nhiều biến động lớn về chính trị cũng như kinh tế xã hội, đặc biệt là từ khi 
nhà Lê sơ sụp đổ (1428-1527). Là một triều đại hùng mạnh, in dấu ấn sâu 
đậm trên tất cả các mặt chính trị, kinh tế, văn hoá nên sự suy sụp của nhà Lê 
sơ đã góp phần gây ra cuộc chiến tranh giành quyền lực giữa các thế lực 
phong kiến Lê - Mạc, Trịnh - Nguyễn, khiến đời sống dân chúng điêu đứng. 
Nhưng nhìn ở góc độ khác khách quan hơn, giai đoạn này cũng đã hoàn thiện 
nguyện vọng Nam tiến của triều đại Lê sơ. Quá trình Nam tiến là một trong 
những kết quả quan trọng trong lịch sử dân tộc, kéo dài qua nhiều thời kì, 
nhiều đời vua khác nhau. Nhưng chỉ đến thời các chúa Nguyễn mới di ... , 82 người thoát nạn bị chính quyền Đàng Trong cầm tù, toàn bộ hàng 
hóa trục vớt được bị tịch thu. Hà Lan nhận được tin dữ đã quyết định liên kết 
với Đàng Ngoài. Trong hai năm 1642 và 1643, Batavia tổ chức 3 chiến dịch 
liên quân với Đàng Ngoài, gửi tổng cộng 13 chiến thuyền và khoảng 1.000 
người sang tham chiến. Hai đợt liên minh đầu do sự chậm trễ của chúa Trịnh 
 56 
nên đã đổ vỡ, đợt liên minh thứ 3 vào mùa hè năm 1643, Hà Lan sử dụng 3 
chiến tàu còn lưu lại ở Đàng Ngoài, phái thêm 3 tàu nữa chở theo 200 binh sĩ 
dưới quyền chỉ huy của Pieter Baeck đi hội quân với chúa Trịnh để đánh 
Đàng Trong. Trong khi đi qua vùng biển Cù Lao Chàm (cửa Eo thì đúng 
hơn), 3 tàu của Hà Lan bất ngờ bị quân của Đàng Trong tấn công nên chịu tổn 
thất nặng nề, không kịp đến Nhật Lệ hội quân với quân của chúa Trịnh. 
Sách Đại Nam thực lục có chép lại: “Bấy giờ giặc Ô Lan đậu thuyền 
ngoài cửa biển, chúa đang bàn kế đánh dẹp. Thế tử (tức Nguyễn Phúc Tần) 
tức thì mật báo với chưởng cơ Tôn Thất Trung (con thứ tư của Hy Tông), ước 
đưa thủy quân ra đánh. Trung lấy cớ chưa bẩm mệnh, ngần ngại chưa quyết. 
Thế tử tự đốc suất chiến thuyền của mình tiến thẳng ra biển. Trung bất đắc dĩ 
cũng đốc suất chiến thuyền ra theo đi, đến cửa biển thì thuyền của thế tử đã ra 
đến ngoài khơi, Trung lấy cờ vẫy lại nhưng thế tử không quay lại, Trung bèn 
giục binh thuyền tiến theo. Chiến thuyền trước sau lướt nhanh như bay, giặc 
khiếp sợ, nhằm thẳng hướng đông mà chạy, bỏ rơi lại một chiến thuyền lớn. 
Thế tử đốc quân vây bắn, tướng giặc thế cùng phóng lửa tự đốt thuyền mà 
chết”. Lợi thế của thủy binh Đàng Trong là thuyền nhỏ hơn, dễ dàng di 
chuyển, nhanh nhẹn và đông quân hơn hẳn (khoảng 50 chiến thuyền với gần 
500 binh). Mặc dù tàu của Hà Lan có dùng súng đạn, hay trọng pháo bắn cũng 
không thể kịp được tốc độ bám sát thuyền của Đàng Trong. Sau khi bám sát 
một số quân của Đàng Trong đã trèo lên thuyền chặt cột buồn, số còn lại dùng 
đạn pháo và câu liêm phá tan tác thuyền giặc. Thuyền trưởng Hà Lan bị dồn 
vào thế tuyệt vọng đã châm lửa đốt kho thuốc súng, tất cả đều chết chỉ còn 7 
người nhảy được xuống biển nhưng đều bị Đàng Trong bắt lại. 
Mục đích lớn nhất của Hà Lan đến Đàng Ngoài là để buôn bán, việc liên 
minh cũng là vì mục đích giành được lòng tin để có thể đặt thương điếm, nhưng 
chúa Trịnh lại chỉ vì mục đích quân sự không hề muốn đưa thương nhân sang, 
chỉ muốn sử dụng quân đội của Hà Lan. Chính vì vậy đã dẫn đến mối quan hệ 
giữa Hà Lan và Đàng Ngoài bị đoạn tuyệt, tuy nhiên Hà Lan vẫn duy trì tình 
 57 
trạng chiến tranh với Đàng Trong. Năm 1644, Batavia cử một hạm đội sang 
đánh phá bờ biển Đàng Trong nhưng không đạt kết quả gì, đến năm 1651 Hà 
Lan kí hòa ước với Đàng Trong, quan hệ tồn tại trong không khí thù hằn. Tàu Hà 
Lan buôn bán ở biển Đông đã gây ra nhiều cuộc bạo loạn tấn công và bắt giữ tàu 
ngoại quốc khi đến Đàng Trong buôn bán, làm cho an ninh vùng biển Đàng 
Trong bị ảnh hưởng, buộc chúa Nguyễn thắt chặt biện pháp an ninh bờ biển. 
* Đánh quân Anh ở đảo Côn Lôn 
Đảo Côn Lôn (Poulo Condor)46 có vị trí quan trọng và có khả năng 
buôn bán cao, nằm ở vị trí thuận lợi trên đường hàng hải nối liền Âu-Á nên 
sớm được người phương Tây biết đến. Ở đây có thể dễ dàng tìm thấy nguồn 
lợi phong phú tiền lời và của cải. Nhận thức được điều đó, năm 1702 công ty 
Đông Ấn Anh đã ngang nhiên đổ quân chiếm cứ Côn Đảo, xây dựng pháo đài, 
cột cờ với 200 quân mã Lai canh giữ. Theo sách Đại Nam thực lục tiền biên, 
vào mùa thu, tháng 8 năm 1702 có 8 chiếc thuyền của người Man Anh Liệt 
(người Anh) do Nhất ban Tô Thích Già Thi chỉ huy, cùng các sĩ quan Nhị 
ban, Tam ban, Tứ ban và khoảng hơn 200 lính đánh chiếm đảo Côn Lôn “kết 
lập trại sách, của cải chứa đầy như núi, bốn mặt đều đặt đại bác”47. Khi đó 
Côn Lôn thuộc quyền cai quản của dinh Trấn Biên, người cai quản là Trương 
Phúc Phan (chồng của công chúa Ngọc Nhiễm) đem việc báo lên chúa 
Nguyễn Phúc Chu. Chúa đã sai Phúc Phan tìm cách diệt quân xâm lược. Phúc 
Phan liền tuyển chọn 15 người Chà Và giả dạng là quân Anh Liệt, chà trộn 
vào đội ngũ của giặc, chờ thời cơ sơ hở để đánh tan quân xâm lược. Sau khi 
đã thâm nhập được vào đội ngũ địch, người Chà Và nhân đêm phóng lửa đốt 
trại, đâm chết nhất ban, nhị ban, bắt được ngũ ban trói lại, còn tam ban, tứ ban 
chạy thoát thân theo đường biển. Quân của Phúc Phan nghe tin báo dùng 
thuyền binh ra Côn Lôn, thu hết của cải tịch thu được dâng nộp, Chúa vui 
mừng trọng thưởng hậu hĩnh cho những người có công theo thứ bậc. 
46
 Đảo Côn Lôn là đảo lớn nhất trong quần đảo Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, Việt Nam. 
47
 Trần Thuận, Thủy binh chúa Nguyễn với việc bảo vệ chủ quyền, khai thác nguồn lợi biển đảo trên biển 
Đông, tlđd, tr,71. 
 58 
KẾT LUẬN 
Trong bối cảnh chính trị có nhiều biến động lớn, Đàng Trong vẫn đứng 
vững qua nhiều sóng gió để vươn lên sánh ngang với Đàng Ngoài. Chính 
quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong đã đề ra những chính sách phát triển riêng 
để xây dựng một lực lượng quân đội hùng mạnh. Chúa Nguyễn đã phân định 
rõ việc tổ chức, biên chế quân đội thành nhiều cấp bậc khác nhau, chia thành 
nhiều dinh (dinh được coi là đạo quân cũng coi như đơn vị phân chia hành 
chính). Đặc biệt còn phải kể đến phép duyệt tuyển mà Chúa ban hành, chia 
dân thành các hạng để phục vụ cho việc tuyển mộ binh lính, đây được coi là 
phép quan trọng của nhà nước trong việc xây dựng và tổ chức quân đội, và 
điều này cũng khẳng định vị thế độc lập của Đàng Trong so với Đàng Ngoài. 
Chúa cũng tiến hành trang bị, cải tiến vũ khí, phát triển đóng tàu để phục vụ 
tốt hơn cho nhu cầu chiến tranh cũng như việc đi lại. Đồng thời quy chế trong 
quân ngũ cũng được thắt chặt, Chúa định rõ hình thức thưởng phạt cũng như 
mức thưởng trong quân đội. Binh lính được trả lương theo tháng, không phải 
tham gia các việc tư, đây là một tiến bộ về mặt tư tưởng khi chúa Nguyễn 
không coi lính như khổ sai. Đồng thời, tuy dựa trên những nền tảng chính 
sách cũ, nhưng Chúa Nguyễn đã có nhiều cải tiến cho phù hợp với Đàng 
Trong. Vẫn là chính sách “ngụ binh ư nông” dưới triều Trần, nhưng Chúa đã 
vận dụng phù hợp hơn, Chúa sử dụng dân làm binh nhưng theo hình thức bán 
quân sự, không sáp nhập vào quân đội chính quy những vẫn tham gia làm 
nhiệm vụ nhà nước điển hình là thiết lập đội Hoàng Sa. Ngoài những chính 
sách đề ra cụ thể, Chúa còn thực hiện nhiều hoạt động có hiệu quả, bất thành 
văn khác. Thủy quân dưới thời chúa Nguyễn đã tham gia nhiều hoạt động 
khác nhằm ổn định xã hội, phát triển kinh tế và bên cạnh đó là hoạt động thực 
thi chủ quyền, chống cướp biển và cứu nạn. 
Với một triều đại còn non trẻ thì chính sách về thuỷ quân của chúa 
Nguyễn đã đóng góp vai trò quan trọng, được coi như là tiền đề trong việc 
xây dựng và phát triển lực lượng thủy quân theo hướng thủy quân biển (hải 
 59 
quân sau này). Những chính sách này, cũng là bệ đỡ tạo nên những chiến 
công lớn trên biển mà thủy quân Đàng Trong giành được. Những hoạt động 
bất thành văn của Chúa đã tạo tiền đề manh nha cho những chính sách phát 
triển thủy quân giai đoạn sau đặc biệt trong vấn đề ổn định an ninh, đảm bảo 
chủ quyền vùng biển. 
 60 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Dương Văn An (2009), Ô châu cận lục, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 
2. J.Barrow (2011), Một chuyến du hành đến xứ Nam Hà (1792-1793), Nxb 
Thế giới. 
3. Cristophoro Borri (1998), Xứ Đàng Trong năm 1621, Nxb Tp Hồ Chí Minh. 
4. Cristophoro Borri (2016), Xứ Đàng Trong năm 1621, Nxb Tp Hồ Chí Minh. 
5. L. Cacdier(2003), BAVH-Những người bạn cố đô Huế (tập 16), Nxb 
Thuận Hóa. 
6. Trần Đức Cường (2014), Lịch sử hình thành và phát triển vùng đất Nam 
Bộ (từ khởi thủy đến năm 1945), Nxb khoa học xã hội. 
7. Trần Đức Cường, Văn hóa biển của người miền Trung và thủy quân 
Tây Sơn cuối thế kỉ XVIII, Nghiên cứu – trao đổi, Phát triển kinh tế- xã 
hội Đà Nẵng. 
8. Xuân Chiêm (1998), Người Anh với Cù Lao Chàm và Đà Nẵng, Tạp chí 
Xưa và Nay, số 49B. 
9. Nguyễn Khoa Chiêm (1990), Nam triều công nghiệp diễn chí, Nxb Đại 
học và Giáo dục chuyên nghiệp. 
10. Nguyễn Phước Bảo Đàn, Biển và vai trò của biển trong mạng lưới giao 
thương Đông- Tây ở miền Trung Việt Nam, Nghiên cứu- trao đổi , Phát 
triển kinh tế- xã hội Đà Nẵng. 
11. Nguyễn Văn Đăng, Truyền thống đóng tàu thuyền của cư dân Quảng 
Nam: Một sắc thái nổi bật của văn hóa biển đảo miền Trung, Nghiên 
cứu- trao đổi, Phát triển kinh tế- xã hội Đà Nẵng. 
12. Trịnh Hoài Đức (1999), Gia Định thành thông chí (dịch giả Nguyễn 
Mộng Khương, Nguyễn Ngọc Tỉnh), Nxb Giáo dục. 
13. Lê Quý Đôn (1964), Phủ Biên tạp lục (quyển 1), Nxb Khoa học. 
14. Nguyễn Thị Hải, Chính sách nội thương của các chúa Nguyễn ở Đàng 
Trong, Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 9 (94), năm 2015. 
15. Lê Văn Hảo (2009), Giao lưu văn hóa Việt- Nhật, Văn học và ngôn ngữ. 
 61 
16. Trúc Khé, Lịch sử Nam tiến của dân tộc Việt Nam, Nxb Ngày mai. 
17. Nguyễn Văn Kim (2008), Người Việt với biển, Nxb Thế giới. 
18. Phan Khoang (1991), Việt sử xứ Đàng Trong, Nxb nhà sách Khai Trí, Sài Gòn. 
19. Nguyễn Thanh Lợi, Văn Hóa nước và hàng hải thời cổ của Việt Nam, 
Nxb Phụ nữ. 
20. Nguyễn Thanh Lợi, Ghe bầu xứ Quảng, Nghiên cứu- trao đổi, phát triển 
kinh tế- xã hội Đà Nẵng. 
21. Trần Thị Mai, Quá trình xác lập và bảo vệ chủ quyền vùng biển Tây Nam 
Bộ dưới thời chúa Nguyễn và vường triều Nguyễn (thế kỉ 17-19), Science 
& Technology Development, Vol 16, No.X1- 2013. 
22. Charles B. Maybon (2006), Những người Châu Âu ở nước An Nam, Nxb 
Thế giới. 
23. Nguyễn Trọng Minh (2016), Tìm hiều về quân đội triều Nguyễn giai đoạn 
1858-1884, tạp chí Khoa học ĐHSP TPHCM, số 5. 
24. Nguyễn Quang Ngọc (2003), Tiến trình lịch sử Việt Nam, Nxb Giáo dục. 
25. Nguyễn Quang Ngọc, Đội Hoàng Sa: cách thức thực thi chủ quyền độc 
đáo của Việt Nam trên các vùng quần đảo giữa biển Đông trong các thế 
kỉ 17, 18 và đầu thế kỉ 19, Nghiên cứu Đông Nam Á , tháng 2/2012. 
26. Nguyễn Thanh Nhã (2013), Bức tranh kinh tế Việt Nam thế kỉ XVII-XVIII, 
Nxb Trí thức. 
27. Quốc sử quán triều Nguyễn (2006) Đại Nam thống nhất chí, Tập 2, Nxb 
Thuận Hóa, Huế. 
28. Quốc sử quán triều Nguyễn (2007), Khâm định Việt sử thông giám cương 
mục (tập 2), Nxb Giáo dục. 
29. Viện khoa học xã hội Việt Nam (1998) Đại Việt sử ký toàn thư, Nxb 
Khoa học xã hội, Hà Nội. 
30. Quốc sử quán triều Nguyễn (2007), Đại Nam thực lục (tập 1), Viện khoa 
học và xã hội Việt Nam- Viện sử học, Nxb Giáo dục. 
31. Quốc sử quán triều Nguyễn (2007), Đại Nam thực lục (tập 2), Viện khoa 
học và xã hội Việt Nam- Viện sử học, Nxb Giáo dục. 
 62 
32. Quốc sử quán triều Nguyễn (2007), Đại Nam thực lục (tập 3), Viện khoa 
học và xã hội Việt Nam- Viện sử học, Nxb Giáo dục. 
33. Nguyễn Trọng Phấn (2016), Xã hội Việt Nam từ thế kỉ XVII, Nxb Tổng 
hợp tp Hồ Chí Minh. 
34. Alexandre De Rhodes (1994), Lịch sử vương quốc Đàng Ngoài, Ủy ban 
đoàn kết công giáo Tp Hồ Chí Minh. 
35. Alexandre De Rhodes (1653), Hành trình và truyền giáo, Nxb Cramoisy. 
36. Thích Đại Sán (1963), Hải ngoại kỷ sự, Nxb Viện đại học Huế. 
37. Trần Đức Anh Sơn, Việt Nam cần học gì từ quân sự Nhật? 
Web: https://anhsontranduc.wordpress.com/2015/09/20/vie%CC%A3t-
nam-can-hoc-gi-tu-quan-su-nha%CC%A3t/ 
38. Trần Đức Anh Sơn, Ngành đóng thuyền và tàu thuyền ở Việt Nam thời 
Nguyễn, nghiên cứu –trao đổi, Phát triển kinh tế- xã hội Đà Nẵng. 
39. Trần Đức Anh Sơn, Ngành đóng thuyền và tàu thuyền ở Đàng Trong thế 
kỉ 17-18, Nghiên cứu lịch sử, số 7 năm 2014. 
40. Li Tana (2004), Xứ Đàng Trong- Lịch sử kinh tế, xã hội Việt Nam thế kỉ 
17 và 18, Nxb trẻ. 
41. Nguyễn Q. Thắng (2005), Quảng Nam trong hành trình mở cõi và giữ 
nước, NXb tổng hợp Tp Hồ Chí Minh 
42. Hoàng Anh Tuấn (2005), Kế hoạch Đông Á của công ty Đông Ấn Anh tại 
Đàng Ngoài thập niên 70 của thế kỉ 17, Tạp chí nghiên cứu lịch sử, số 9. 
43. Tôn Thất Thọ, Nguyễn Hoàng và vùng đất phương Nam, Tạp chí xưa và 
nay, số 314, tháng 8-2008. 
44. Trần Thuận, Thủy binh chúa Nguyễn với việc bảo vệ chủ quyền, khai thác 
nguồn lợi biển đảo trên biển Đông, Tạp chí phát triển KH&CN, tập 16, số 
X3- 2013. 
45. Trịnh Ngọc Thiện (2014), Tìm hiểu tổ chức quân đội Việt Nam thời kì 
chúa Nguyễn và vương triều Nguyễn (từ cuối thế kỉ 16 đến nửa đầu thế kỉ 
19, Tạp chí khoa học ĐHSP TPHCM, số 63. 
 63 
46. Trần Nam Tiến (2014), Đội Hoàng Sa trong lịch sử xác lập và bảo vệ chủ 
quyền biển đảo của Việt Nam, Nxb Văn hóa và văn nghệ. 
47. Hoàng Anh Tuấn (2010), Tư liệu các công ty Đông Ấn Hà Lan và Anh về 
Kẻ Chợ- Đàng Ngoài thế kỉ XVII, Nxb Hà Nội. 
48. Phạm Văn Thủy, Thủy quân Việt Nam thế kỷ XVII, XVIII và đầu XIX: 
Qua các nguồn sử liệu phương Tây (trong sách: Nguyễn Văn Kim (Cb.), 
Người Việt với biển, Nxb Thế giới, Hà Nội, 2012, tr.506-523) 
49. Hoàng Việt Trung, Cải cách quân đội thời Lê Thánh Tông và tính lịch sử 
mang tính thời đại, Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 5(102) – 2016 
50. Hoàng Hải Vân, Bí mật hải quân nhà Nguyễn. 
51. Web:
%A2%CC%A3t%20ha%CC%89i%20qu%C3%A2n%20Nha%CC%80%
20Nguy%C3%AA%CC%83n. 
52. Nguyễn Việt, Vũ Minh Giang, Nguyễn Mạnh Hùng (2012), Quân thủy 
trong lịch sử chống ngoại xâm, Nxb Quân đội nhân dân. 
53. Trần Quốc Vượng (1996), Biển với người Việt cổ, Nxb Văn hóa- Thông tin. 
54. Trần Quốc Vượng, Việt Nam trung bộ: một cái nhìn địa sinh thái văn hóa 
nhân văn, tạp chí nghiên cứu Đông Nam Á, số 4/1998. 
55. Hội thảo khoa học lịch sử Việt Nam (2008), Kỷ yếu hội thảo chúa Nguyễn 
và vương triều Nguyễn trong lịch sử Việt Nam, Nxb Thế giới. 
56. Vũ Thị Xuyến (2014), Các nguồn và thương phẩm Đàng Trong thế kỉ 
XVI-XVIII, Luận văn thạc sĩ lịch sử, trường ĐHKHXH&NV(ĐHQGHN). 
57. ĐHQGHN- Trường KHXH&NV (2007), Việt Nam trong hệ thống 
thương mại châu Á thế kỉ XVI-XVII, Nxb Thế giới. 
58. ĐHQGHN-ĐHKHXH&NV (2004), Đông Á Đông Nam Á-Những vấn đề 
lịch sử và hiện đại, Nxb Thế giới. 
59. Mấy vấn đề bản sắc văn hóa- xã hội (kỉ yếu hội thảo khoa học lần thứ ba 
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 17/8/2011), Nxb Thế giới.