Giới thiệu các phương pháp đánh giá kinh tế và phương pháp đánh giá gánh nặng bệnh tật

 52 
Giíi thiÖu c¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kinh tÕ 
vµ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ g¸nh nÆng bÖnh tËt 
Môc tiªu 
Sau khi häc xong bµi nµy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng: 
1. Tr×nh bµy kh¸i niÖm ®¸nh gi¸ kinh tÕ y tÕ. 
2. Tr×nh bµy kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña 4 ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kinh tÕ y tÕ. 
3. TÝnh to¸n vµ ®−a ra quyÕt ®Þnh cña bµi tËp ph©n tÝch chi phÝ - hiÖu qu¶, 
chi phÝ - lîi Ých 
4. Tr×nh bµy kh¸i niÖm vµ c¸c b−íc tÝnh to¸n ®¸nh gi¸ g¸nh nÆng bÖnh tËt. 
1. C¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kinh tÕ y tÕ 
§èi víi tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, nguån lùc nãi chung vµ nguån lùc 
dµnh cho y tÕ nãi riªng lµ lu«n lu«n khan hiÕm. Nguån lùc cã thÓ lµ tiÒn b¹c, 
con ng−êi, trang thiÕt bÞ vµ thêi gian vµ tÊt c¶ nh÷ng nguån lùc nµy ®Òu cã 
thÓ dïng ®Ó phôc vô nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau trong ®ã cã môc ®Ých t¨ng 
c−êng vµ b¶o vÖ søc khoÎ cho mäi ng−êi d©n. VÊn ®Ò ®Æt ra cho c¸c nhµ ho¹ch 
®Þnh chÝnh s¸ch, thiÕt lËp kÕ ho¹ch vµ tÊt c¶ c¸n bé y tÕ lµ ph¶i lµm sao ®Ó sö 
dông nguån lùc s½n cã mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. C¸c c©u hái th−êng ®−îc ®−a 
ra bao gåm: §−a ra lo¹i h×nh dÞch vô y tÕ g× cho phï hîp? Sè l−îng cña c¸c dÞch 
vô y tÕ lµ bao nhiªu? Cung øng c¸c lo¹i h×nh dÞch vô y tÕ ®ã nh− thÕ nµo? C¸c 
ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kinh tÕ y tÕ cã vai trß cùc kú quan träng gióp tÊt c¶ 
chóng ta gi¶i quyÕt bµi to¸n nµy. 
§¸nh gi¸ kinh tÕ y tÕ lµ ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh, ®o l−êng, ®Þnh gi¸ vµ so 
s¸nh chi phÝ vµ kÕt qu¶ cña nhiÒu ph−¬ng ¸n sö dông nguån lùc kh¸c nhau. 
+ X¸c ®Þnh: Lo¹i chi phÝ, kÕt qu¶ g×? 
+ §o l−êng: Ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh, ®Þnh l−îng? 
+ §Þnh gi¸: Chi phÝ lµ bao nhiªu? 
+ So s¸nh: C¸c ph−¬ng ¸n? 
§¸nh gi¸ kinh tÕ y tÕ lµ c«ng cô ®¾c lùc träng qu¸ tr×nh x©y dùng kÕ ho¹ch 
vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch y tÕ. §¸nh gi¸ kinh tÕ y tÕ cã t¸c dông c¶i thiÖn vµ 
n©ng cao tÝnh c«ng b»ng trong c«ng t¸c ch¨m sãc søc khoÎ nh©n d©n vµ t¹o ra 
hiÖu qu¶ trong ph©n bæ nguån lùc y tÕ vµ s¶n xuÊt dÞch vô y tÕ. 
 53
§¸nh gi¸ kinh tÕ y tÕ cã thÓ ®−îc chia lµm 3 cÊp ®é: §¸nh gi¸ hiÖu suÊt vÒ 
mÆt l©m sµng, hiÖu suÊt vÒ kü thuËt vµ hiÖu suÊt vÒ ph©n bæ nguån lùc. Chóng 
ta cÇn ph©n biÖt gi÷a c¸c thµnh tè quan träng cña c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n y tÕ 
nh− ®Çu vµo (inputs) vÝ dô nh− thuèc, nh©n viªn y tÕ, qu¸ tr×nh thùc hiÖn 
(processes) vÝ dô nh− qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ, ®Çu ra (outputs) vÝ dô nh− sè bÖnh 
nh©n ®−îc ®iÒu trÞ, vµ kÕt qu¶ (outcomes) vÝ dô nh− sè bÖnh nh©n ®−îc ch÷a 
khái bÖnh, kÐo dµi cuéc sèng 
§¸nh gi¸ hiÖu suÊt vÒ mÆt l©m sµng cã thÓ chia ra lµm hai lo¹i: §¸nh gi¸ 
hiÖu suÊt trong ®iÒu kiÖn lý t−ëng nh− phßng thÝ nghiÖm (efficacy) vµ ®¸nh gi¸ 
hiÖu suÊt träng ®iÒu kiÖn thùc tÕ (effectivenness) khi mµ b¸c sÜ hoÆc bÖnh nh©n 
kh«ng tu©n thñ quy tr×nh ®iÒu trÞ hoÆc ph¶i chÞu ¶nh h−ëng cña nhiÒu yÕu tè 
kh¸ch quan lµm ¶nh h−ëng quy tr×nh ®iÒu trÞ. Th«ng th−êng, hiÖu suÊt träng 
®iÒu kiÖn thùc tÕ (effectivenness) thÊp h¬n hiÖu suÊt trong ®iÒu kiÖn lý t−ëng 
nh− phßng thÝ nghiÖm (efficacy). 
CÊp ®é thø hai cña ®¸nh gi¸ kinh tÕ y tÕ lµ ®¸nh gi¸ hiÖu suÊt kü thuËt, vÝ 
dô lùa chän gi÷a c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ mét lo¹i bÖnh ®Æc hiÖu nµo ®ã. NÕu 
c¸c ph−¬ng ph¸p cã cïng kÕt qu¶ th× ch¾c ch¾n ph−¬ng ph¸p nµo cã chi phÝ thÊp 
nhÊt sÏ ®−îc lùa chän vµ ph−¬ng ph¸p nµy gäi lµ ph©n tÝch chi phÝ tèi thiÓu 
(cost-minimization analysis). NÕu c¸c ph−¬ng ph¸p l¹i ®−a ra c¸c kÕt qu¶ kh¸c 
nhau th× ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch phøc t¹p h¬n quan t©m ®Õn c¶ chi phÝ vµ hiÖu 
qu¶ sÏ ®−îc ¸p dông gäi lµ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch chi phÝ - hiÖu qu¶ (cost -
effectiveness analysis). 
HiÖu suÊt kü thuËt lµ thùc hiÖn ®−îc nhiÒu ho¹t ®éng h¬n víi cïng 
mét nguån lùc hoÆc thùc hiÖn cïng sè ho¹t ®éng víi nguån lùc Ýt h¬n. §iÒu 
kiÖn c¬ b¶n cña ®¸nh gi¸ hiÖu suÊt kü thuËt lµ chÊt l−îng cña ho¹t ®éng 
kh«ng ®−îc thay ®æi. NÕu chÊt l−îng gi¶m vµ sè l−îng ho¹t ®éng t¨ng lªn th× 
còng kh«ng ®−îc gäi lµ t¨ng hiÖu suÊt kü thuËt mµ chØ ®−îc gäi lµ t¨ng ho¹t 
®éng. 
HiÖu suÊt ph©n bæ lµ ®−a nguån lùc vµo c¸c ho¹t ®éng cã n¨ng suÊt 
cao h¬n. Trong y tÕ, ®iÒu nµy cã nghÜa lµ sö dông nguån lùc nhÊt ®Þnh ®Ó 
t¨ng søc khoÎ cho sè ®«ng ng−êi h¬n. 
CÊp ®é thø 3 cña ®¸nh gi¸ kinh tÕ y tÕ lµ so s¸nh kÕt qu¶ cña nhiÒu lo¹i 
h×nh can thiÖp cã cho c¸c lo¹i vÊn ®Ò kh¸c nhau (c¸c phu¬ng ¸n ®−îc so s¸nh lµ 
tèi −u so víi c¸c ph−¬ng ¸n kh¸c ®Ó gi¶i quyÕt 1 lo¹i vÊn ®Ò, vÝ dô nh− so s¸nh 
ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ bÖnh ung th− vµ ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ bÖnh suy thËn ®Ó 
®−a ra quyÕt ®Þnh nªn dµnh nguån lùc cho ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ nµo nhiÒu h¬n. 
ViÖc lùa chän nµy nãi ®Õn hiÖu suÊt ph©n bæ. Tuy nhiªn, nÕu kÕt qu¶ ®Çu ra lµ 
kh¸c nhau vµ thuéc nhiÒu lÜnh vùc th× cÇn ph¶i ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p phøc 
t¹p h¬n nh− ph©n tÝch chi phÝ lîi Ých (cost - benefit analysis) vµ ph©n tÝch chi 
phÝ tho¶ dông (cost - utility analysis). 
 54 
1.1. Ph©n tÝch chi phÝ tèi thiÓu 
Khi ®Çu ra hay hiÖu qu¶ cña c¸c can thiÖp lµ t−¬ng ®−¬ng nhau th× chóng 
ta chØ cÇn quan t©m ®Õn ®Çu vµo. Ch−¬ng tr×nh nµo cã chi phÝ thÊp h¬n th× ®−îc 
coi lµ hiÖu qu¶ h¬n. Ph−¬ng ph¸p nµy gäi lµ ph©n tÝch chi phÝ tèi thiÓu (CMA - 
Cost Minimization Analysis). 
VÝ dô: Hai dù ¸n can thiÖp nh»m gi¶m tû lÖ suy dinh d−ìng ë 2 huyÖn A 
vµ B ®Òu ®¹t kÕt qu¶ lµ lµm gi¶m ®−îc 5% tû lÖ suy dinh d−ìng cña trÎ em d−íi 
5 tuæi. Tuy nhiªn, dù ¸n ë huyÖn A cã chi phÝ thÊp h¬n nªn ®−îc coi lµ cã hiÖu 
qu¶ h¬n. 
NhiÖm vô ph©n tÝch chi phÝ tèi thiÓu kh«ng nh÷ng chØ lµ ph¶i −íc tÝnh 
®−îc c¸c lo¹i chi phÝ cña ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ hay dù ¸n can thiÖp (chi phÝ trùc 
tiÕp, gi¸n tiÕp, v« h×nh) mµ cßn ph¶i tÝnh to¸n ®Õn vÊn ®Ò thêi gian cã liªn 
quan ®Õn hÖ sè khÊu hao vµ mét sè vÊn ®Ò ph©n tÝch ®é nhËy. 
1.2. Ph©n tÝch chi phÝ-hiÖu qu¶ 
Ph©n tÝch chi phÝ - hiÖu qu¶ (Cost Effectiveness Analysis - CEA) lµ ph−¬ng 
ph¸p ®¸nh gi¸ kinh tÕ xem xÐt ®Õn chi phÝ vµ kÕt qu¶ cña c¸c ph−¬ng ¸n kh¸c 
nhau nh»m ®¹t ®−îc mét môc tiªu nhÊt ®Þnh. Th«ng th−êng kÕt qu¶ ®−îc biÓu 
thÞ b»ng chi phÝ/mét ®¬n vÞ hiÖu qu¶ cña tõng ph−¬ng ¸n, vµ chi phÝ-hiÖu qu¶ 
cña c¸c ph−¬ng ¸n nµy ®−îc so s¸nh víi nhau. Ph−¬ ... 2 lÇn so víi c¸c n−íc kh¸c cã thu nhËp cao nh−ng 
c¸c chØ sè ®Çu ra vÒ søc kháe còng chØ t−¬ng ®−¬ng. 
 106
2.7. B¶o hiÓm y tÕ ë ViÖt Nam 
2.7.1. Sù hµnh thµnh vµ ph¸t triÓn 
ë ViÖt Nam, BHYT ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ n¨m 1992 víi m« 
h×nh BHYT b¾t buéc cho nh÷ng ng−êi lµm c«ng ¨n l−¬ng. Møc phÝ BHYT lµ 3% 
l−¬ng, trong ®ã chñ lao ®éng ®ãng 2% cßn ng−êi lao ®éng ®ãng 1%. N¨m 1995, 
ph−¬ng thøc thanh to¸n phÝ dÞch vô y tÕ b¶o hiÓm ®· ®−îc chuyÓn ®æi tõ “thu 
b×nh qu©n” sang “thu theo thùc tÕ sö dông”, phÇn kinh phÝ c¬ quan BHYT 
thanh to¸n cho c¸c bÖnh viÖn ®−îc ®ång nhÊt vÒ møc phÝ vµ c¬ chÕ sö dông víi 
viÖn phÝ mµ bÖnh viÖn thu trùc tiÕp tõ bÖnh nh©n. KÕt qu¶ lµ trong 2 n¨m 
1996-1997 møc kÕt d− quü BHYT sôt gi¶m m¹nh xuèng cßn 73,6 tû n¨m 1996 
vµ 22,2 tû n¨m 1997. §Ó tr¸nh nguy c¬ vì quü, Th«ng t− liªn bé sè 11/TTLB 
ngµy 19/9/1997 quy ®Þnh khèng chÕ trÇn chi tr¶ cña BHYT vµ tõ n¨m 1998, 
thùc hiÖn chÕ ®é cïng chi tr¶ 20% viÖn phÝ (co-payment) ®èi víi ng−êi bÖnh cã 
thÎ BHYT theo §iÒu lÖ BHYT míi. KÕt qu¶ lµ cuèi n¨m 1998 quü BHYT kÕt 
d− 98 tû. Tuy nhiªn, møc kÕt d− nµy kh«ng cã nghÜa lµ tÝnh an toµn quü ®−îc 
®¶m b¶o khi chÕ ®é thanh to¸n BHYT míi quy ®Þnh møc cïng chi tr¶ cña 1 
bÖnh nh©n tèi ®a kh«ng qu¸ 6 th¸ng l−¬ng c¬ b¶n/n¨m. §iÒu nµy lµm cho 
BHYT ph¶i thanh to¸n nhiÒu h¬n cho nh÷ng bÖnh nh©n nÆng, ph¶i ®iÒu trÞ 
tèn kÐm nh− c¸c bÖnh m¸u, thËn, ®¹i phÉu thuËt, ghÐp phñ t¹ng, .... 
N¨m 2002, Thñ t−íng ChÝnh phñ chuyÓn c¬ quan BHYT tõ Bé Y tÕ sang 
B¶o hiÓm X· héi ViÖt Nam víi môc tiªu t¨ng c−êng ph¸t triÓn BHYT tiÕn tíi 
BHYT toµn d©n. Chóng ta hy väng r»ng môc tiªu nµy cña ChÝnh phñ sÏ sím 
®¹t ®−îc ®Ó t¨ng c−êng c«ng b»ng x· héi b»ng viÖc c«ng b»ng trong ch¨m sãc 
søc khoÎ. 
§Õn nay, qua h¬n 10 n¨m thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc BHYT ®· ®−îc triÓn 
khai thùc hiÖn trªn diÖn réng, mang l¹i mét sè kÕt qu¶ cô thÓ nh− sau: 
2.7.1.1. Sè ng−êi tham gia BHYT 
TÝnh ®Õn th¸ng 6 n¨m 2006, lµ kho¶ng 31,5 triÖu, chiÕm gÇn 13% tæng 
d©n sè trong ®ã cã toµn bé c¸n bé viªn chøc nhµ n−íc, c¸n bé x· ph−êng, ®¹i 
biÓu héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp, ng−êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ 
n−íc, c¸c tæ chøc x· héi, c¸n bé nghØ h−u, nghØ mÊt søc, ng−êi cã c«ng víi n−íc, 
ng−êi nghÌo... vµ sè ®«ng lao ®éng trong c¸c doanh nghiªp t− nh©n cã tõ 10 lao 
®éng trë lªn. 
2.7.1.2. Nguån thu b¶o hiÓm y tÕ 
Tû lÖ thu tõ BHYT trong tæng ng©n s¸ch Nhµ n−íc dµnh cho y tÕ t¨ng lªn 
theo thêi gian (B¶ng 5.3). ë mét sè tØnh, tû lÖ nµy lªn tíi 50%. Nhê nguån thu 
BHYT, nhiÒu c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh, ®Æc biÖt lµ tuyÕn huyÖn ®· cã ®iÒu kiÖn 
cñng cè vµ ph¸t triÓn. 
 107
B¶ng 5.3. Nguån tµi chÝnh tõ BHYT so víi ng©n s¸ch y tÕ 1993 - 1998 
 (®¬n vÞ: tû ®ång) 
 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
Sè thu tõ BHYT 111 256 400 520 540 669 796 
BHYT/Ng©n s¸ch y tÕ (%) 8 15 20 25 25 25 
 Nguån: B¸o c¸o cña BHYT ViÖt Nam 9/2000 
2.7.1.3. QuyÒn lîi cña ng−êi tham gia b¶o hiÓm y tÕ 
MÆc dï cã nh÷ng ý kiÕn ch−a nhÊt qu¸n vÒ quyÒn lîi cña nh÷ng ng−êi 
tham gia BHYT nh−ng nh÷ng con sè d−íi ®©y ®· nãi lªn ®iÓm d−¬ng tÝnh cña 
BHYT ViÖt Nam: 
− Trªn 70% sè bÖnh nh©n ®Õn kh¸m ch÷a bÖnh t¹i c¸c bÖnh viÖn Y häc cæ 
truyÒn lµ bÖnh nh©n BHYT. 
− Trªn 90% bÖnh nh©n ch¹y th©n chu kú t¹o c¸c trung t©m läc m¸u lµ ng−êi 
cã thÎ BHYT; 
− Ng−êi tham gia BHYT ®−îc quÜ BHYT thanh to¸n chi phÝ cho c¸c dÞch vô 
y tÕ, trong ®ã cã nhiÒu dÞch vô kü thuËt cao nh− siªu ©m mÇu, chôp c¾t líp 
vi tÝnh,...c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ chi phÝ cao nh− ch¹y thËn nh©n t¹o, 
®iÒu trÞ ung th−,.. 
− HÖ thèng BHYT vµ c¸c c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh ®· phèi hîp ®Ó ®¶m b¶o cho 
bÖnh nh©n BHYT ®−îc ch¨m sãc søc kháe ngay t¹i tuyÕn x·. §Õn cuèi 
n¨m 2001, 42% sè tr¹m y tÕ x· trªn toµn quèc ®· tæ chøc kh¸m ch÷a bÖnh 
th«ng th−êng cho ng−êi cã thÎ BHYT. 
− Tõ n¨m 2001, BHYT vµ c¸c bÖnh viÖn ë mét sè thµnh phè lín ®· thÝ ®iÓm 
c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh trong tiÕp nhËn vµ kh¸m ch÷a bÖnh, kª ®¬n 
cÊp thuèc cho bÖnh nh©n BHYT, ®−a c«ng nghÖ th«ng tin phôc vô bÖnh 
nh©n ngo¹i tró, t¹o phong c¸ch míi trong c«ng t¸c qu¶n lý, ch¨m sãc søc 
khoÎ. QuyÒn lîi cña bÖnh nh©n cµng ®−îc ®¶o b¶o h¬n. 
 2.7.1.4. B¶o hiÓm y tÕ häc sinh 
B¾t ®Çu thùc hiÖn n¨m 1995, ch−¬ng tr×nh BHYT cho häc sinh, sinh viªn 
®· nhanh chãng më réng táng toµn quèc. §Õn n¨m häc 2001-2002 ®· cã 4,2 triÖu 
häc sinh, sinh viªn tham gia BHYT, t¹o ®iÒu kiÖn cho hÖ thèng y tÕ tr−êng häc 
phôc håi vµ ph¸t triÓn. §Õn nay, quÜ BHYT häc sinh lµ nguån kinh phÝ chñ yÕu 
®Ó duy tr× ho¹t ®éng y tÕ cña c¸c tr−êng häc. 
Tuy nhiªn, diÖn bao phñ cña BHYT häc sinh ch−a lín, tèc ®é ph¸t triÓn 
chËm l¹i trong hai n¨m võa qua. §Õn nay míi cã kho¶ng 20% tæng sè häc sinh, 
sinh viªn trong c¶ n−íc tham gia BHYT. Lý do chñ yÕu lµ sù c¹nh tranh cña c¸c 
lo¹i h×nh b¶o hiÓm t− nh©n. 
 108
2.7.1.5. B¶o hiÓm y tÕ cho n«ng d©n 
Mét sè ch−¬ng tr×nh BHYT tù nguyÖn cho n«ng d©n ®· ®−îc triÓn khai tõ 
tr−íc n¨m 1989 vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn thö nghiÖm trong h¬n 9 n¨m qua ë nhiÒu 
®Þa ph−¬ng. ViÖc x©y dùng c¸c m« h×nh BHYT tù nguyÖn cho n«ng d©n lu«n 
lu«n ®−îc coi lµ nhiÖm vô träng t©m cña c¬ quan BHYT. Tuy nhiªn, hÇu hÕt c¸c 
ch−¬ng tr×nh BHYT tù nguyÖn cho n«ng d©n ®Òu cã nh÷ng ®iÓm h¹n chÕ chung 
nh− sau: 
− Tû lÖ tham gia thÊp: Kh«ng cã m« h×nh nµo huy ®éng ®−îc 100% sè hé 
trong x· tham gia BHYT 
− Ch−¬ng tr×nh kh«ng cã tÝnh bÒn v÷ng: §a sè c¸c ch−¬ng tr×nh thÝ ®iÓm chØ 
thùc hiÖn ®−îc trong mét n¨m ®Çu tiªn. Nh÷ng ng−êi tham gia BHYT 
trong n¨m ®Çu nÕu kh«ng bÞ èm ®au, kh«ng sö dông dÞch vô y tÕ th−êng 
kh«ng muèn tham gia tiÕp BHYT trong nh÷ng n¨m tiÕp theo. 
− Kh¶ n¨ng c©n ®èi quü BHYT thÊp: TÊt c¶ c¸c ch−¬ng tr×nh thÝ ®iÓm BHYT 
n«ng d©n cho ®Õn nay ®Òu kh«ng c©n ®èi ®−îc quü. Nguyªn nh©n lµ do 
møc phÝ ®ãng BHYT th©p, ng−êi tham chñ yÕu lµ ng−êi cã nguy c¬ m¾c 
bÖnh, lµm gi¶m kh¶ n¨ng chia sÎ rñi ro cña quü BHYT. 
2.7.2. Nh÷ng v−íng m¾c chÝnh 
2.7.2.1. Møc phÝ BHYT 
ë c¶ hai khu vùc b¾t buéc vµ tù nguyÖn ®Òu thÊp h¬n nhiÒu cã víi nhu cÇu 
chi phÝ y tÕ trong thùc tÕ. Theo sè liÖu cña c¸c nghiªn cøu gÇn ®©y, chi phÝ y tÕ 
b×nh qu©n ®Çu ng−êi hiÖn nay ë n−íc ta lµ h¬n 25 USD/ n¨m; nÕu dµnh 40% cho 
khu vùc y tÕ dù phßng (thùc tÕ cã thÓ thÊp h¬n) th× chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh 
trung b×nh cho mét ng−êi sÏ kho¶ng 15 USD/n¨m. Trong khi ®ã, møc phÝ BHYT 
b¾t buéc hiÖn nay lµ 7-8 USD/ng−êi/n¨m, møc phÝ cho BHYT tù nguyÖn lµ 1,5-3 
USD/ng−êi/n¨m. 
2.7.2.2. §iÒu lÖ BHYT 
HiÖn t¹i ®iÒu lÖ BHYT ch−a ®ñ m¹nh ®Ó c¸c doanh nghiÖp t− nh©n tu©n 
thñ viÖc ®ãng BHYT cho ng−êi lao ®éng. ChÝnh v× vËy, nhiÒu chñ doanh nghiÖp 
t− nh©n t×m c¸ch trèn tr¸nh kh«ng tham gia BHYT. Mét sè doanh nghiÖp s½n 
sµng chÊp nhËn nép ph¹t hµnh chÝnh mét sè tiÒn nhá ®Ó kh«ng ph¶i ®ãng phÝ 
BHYT víi sè tiÒn lín h¬n nhiÒu lÇn. 
HiÖn nay Vô B¶o hiÓm y tÕ ®ang so¹n th¶o LuËt B¶o hiÓm Y tÕ ®Ó tr×nh 
Quèc héi th«ng qua. 
2.7.2.3. Ph−¬ng thøc thanh to¸n 
Theo c¸c qui chÕ hiÖn hµnh, quü BHYT thanh to¸n chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh 
vÒ b¶n chÊt lµ theo phÝ dÞch vô. Víi c¸ch thanh to¸n nµy sÏ lµm t¨ng c¸c chi phÝ 
kh¸m ch÷a bÖnh kh«ng thËt cÇn thiÕt vµ g©y t¨ng chi phÝ qu¶n lý. C¸c n−íc thùc 
hiÖn BHYT toµn d©n ®· tõng b−íc lo¹i bá ph−¬ng thøc thanh to¸n nµy. 
 109
2.7.2.4. Gi¸ thuèc 
Gi¸ thuèc ch−a ®−îc qu¶n lý thèng nhÊt, cã sù chªnh lÖch lín gi÷a c¸c khu 
vùc vµ cã khi ngay t¹i c¸c bÖnh viÖn liÒn kÒ. Gi¸ mét sè lo¹i thuèc thay ®æi 
nhanh, cã khi trong mét ngµy, tuú thuéc vµo sù khan hiÕm vµ hoµn toµn do nhµ 
cung øng quyÕt ®Þnh. 
2.7.2.5. §Çu t− cña ng©n s¸ch Nhµ n−íc 
Nh− bµi Tµi chÝnh ®· tr×nh bÇy, ®Çu t− cña ng©n s¸ch Nhµ n−íc cho y tÕ 
thÊp h¬n nhiÒu so víi nhu cÇu thiÕt yÕu cña c¸c cã së kh¸m ch÷a bÖnh vµ møc 
l−¬ng qu¸ thÊp hiÖn nay cña c¸n bé y tÕ trong khu vùc kh¸m ch÷a bÖnh ®· ¶nh 
h−ëng xÊu ®Õn quyÒn lîi cña ng−êi tham gia BHYT. ë nhiÒu c¬ së kh¸m ch÷a 
bÖnh, cã hiÖn t−îng ph©n biÖt ®èi xö gi÷a bÖnh nh©n BHYT vµ bÖnh nh©n 
kh¸m ch÷a bÖnh theo “dÞch vô”. 
tù l−îng gi¸ 
1. B¶n chÊt viÖn phÝ? C¸c h×nh thøc chi tr¶ viÖn phÝ? 
2. T¸c ®éng tiªu cùc vµ tÝch cùc cña viÖn phÝ? 
3. B¶n chÊt cña b¶o hiÓm y tÕ? 
4. Nh÷ng khã kh¨n gÆp ph¶i khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHYT? 
5. Nh÷ng nguyªn t¾c ®Ó thùc hiÖn b¶o hiÓm y tÕ toµn d©n? 
 110
Tµi liÖu tham kh¶o 
Tµi liÖu tiÕng ViÖt 
1. NguyÔn Quang ¢n (2003), Bµi gi¶ng vÒ tµi chÝnh y tÕ cho líp C¸n bé y tÕ cÊp 
së, §¬n vÞ ChÝnh s¸ch Bé y tÕ. 
2. Bé Y tÕ, Ban Khoa gi¸o Trung −¬ng (2002), ViÖn phÝ, b¶o hiÓm y tÕ vµ sö 
dông dÞch vô y tÕ, Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c ViÖt Nam - Thôy §iÓn, th¸ng 
9/2002. 
3. Ph¹m Huy Dòng, NguyÔn ThÞ Kim Chóc (2002), Bµi gi¶ng Kinh tÕ Y tÕ, 
Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ Néi. 
4. Tr−¬ng ViÖt Dòng (2001), §o l−êng vµ ®¸nh gi¸ g¸nh nÆng bÖnh tËt cña 
céng ®ång trong ph©n tÝch kinh tÕ y tÕ, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ Néi. 
5. Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (1994), Nh÷ng ®¸nh gi¸ so s¸nh toµn cÇu ®èi víi lÜnh 
vùc søc khoÎ - Nh÷ng chi tiªu g¸nh nÆng bÖnh tËt vµ can thiÖp y tÕ trän gãi. 
6. Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n (1995), Kinh tÕ häc, Hµ Néi, (s¸ch dÞch tõ 
Economics cña David Begg vµ céng sù). 
7. Tr−êng C¸n bé Qu¶n lý Y tÕ (1998), Kinh tÕ y tÕ, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, 
Hµ Néi. 
Tµi liÖu tiÕng Anh 
8. Charles C. Griffin (1989), Strengthening Health Services in Developing 
Countries through the Private Sector. 
9. Charles E. Phelps (2003), Health Economics, Addison Wesley. 
10. Creese A, Parker D (1994), Cost Analysis in Primary Health Care. A 
Training Manual for Programme Managers, World Health Organization. 
11. Drummond M.F. et al (1997), Method for Economic Evaluation of Health 
Care Programmes, Second edition, Oxford Medical Publication. 
12. S. Witter, T. Ensor, M. Jowett and R. Thompson (2000), Health Economics 
for developing countries - A practical guide. 
 111
N¨m 1986 ®−îc coi lµ mèc quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, khi 
chóng ta chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ “KÕ ho¹ch tËp trung” sang “Kinh tÕ thÞ tr−êng 
®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa”. Cïng víi sù thay ®æi vÒ kinh tÕ cña c¶ x· héi, 
ngµnh Y tÕ còng ®· cã nh÷ng thay ®æi lín lao, biÓu hiÖn b»ng ba chÝnh s¸ch: (1) 
Thu mét phÇn viÖn phÝ, (2) Thùc hiÖn c¸c m« h×nh b¶o hiÓm y tÕ vµ (3) Cho 
phÐp hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n. Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy liªn quan chÆt chÏ ®Õn 
c¸c néi dung cña kinh tÕ y tÕ còng nh− ho¹t ®éng chuyªn m«n cña c¸c b¸c sÜ. 
ChÝnh v× thÕ, viÖc trang bÞ kiÕn thøc Kinh tÕ y tÕ trë nªn cÇn thiÕt, kh«ng chØ 
®èi víi c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, nh÷ng c¸n bé qu¶n lý mµ cho c¶ c¸n bé y 
tÕ nãi chung. 
 112
ChÞ Lan sèng ë mét lµng nhá ë vïng n«ng th«n. ë trung t©m huyÖn cã 
bÖnh viÖn Nhµ n−íc, c¸ch nhµ chÞ 20km. TrÎ em kh¸m ch÷a bÖnh t¹i bÖnh 
viÖn nµy kh«ng mÊt tiÒn, bÖnh nh©n ®Õn kh¸m t¹i bÖnh viÖn rÊt ®«ng v× thÕ 
thêi gian chê ®îi kh¸ l©u. Khi con èm, chÞ Lan ®«i khi mua thuèc cña nh÷ng 
ng−êi b¸n thuèc ë ngay trong lµng. Míi ®©y, cã mét b¸c sÜ qu©n ®éi vÒ h−u, 
më mét phßng m¹ch t−. Gi¸ kh¸m ch÷a bÖnh ë ®©y t−¬ng ®èi cao, nh−ng «ng 
b¸c sÜ nµy l¹i thu hót ®−îc nhiÒu bÖnh nh©n. LÇn nµy, con g¸i sèt, chÞ Lan 
ch−a biÕt nªn ®Õn ®©u ®Ó kh¸m vµ ch÷a bÖnh cho con. 
ChÞ Lan mang con ®Õn bÖnh viÖn huyÖn. ChÞ muèn cã thuèc ®Ó h¹ sèt cho 
con. Nh−ng ng−êi b¸c sÜ ë bÖnh viÖn huyÖn l¹i nãi, kh«ng ph¶i dïng thuèc 
mµ chØ cÇn nghØ ng¬i vµ cho ch¸u uèng nhiÒu n−íc. ThÊt väng, chÞ Lan ra 
chî huyÖn mua mét Ýt thuèc theo lêi khuyªn cña ng−êi b¸n vµ nghÜ: "LÇn sau 
m×nh sÏ ®Õn «ng b¸c sÜ t−, «ng ta thËt lµ tèt bông vµ l¹i biÕt nghe xem ng−êi 
bÖnh nh©n muèn g×". 
Vµi ngµy sau, con g¸i cña chÞ Lan vÉn cßn sèt. ChÞ Lan quyÕt ®Þnh 
mang con ®Õn kh¸m «ng b¸c sÜ t− trong lµng. B¸c sÜ ®· cho ch¸u bÐ dïng 
kh¸ng sinh vµ hÑn ®Õn kh¸m l¹i sau vµi ngµy. Ph¶i tr¶ nhiÒu tiÒn h¬n 
nh−ng chÞ Lan thÊy tin t−ëng ng−êi b¸c sÜ nµy. 
B¸c sÜ Hïng më phßng m¹ch ë lµng A. ¤ng Hïng ®· vay tiÒn ®Ó söa 
nhµ vµ mua trang thiÕt bÞ. Mçi th¸ng, «ng ph¶i tr¶ ng©n hµng tiÒn l·i suÊt 
150.000®; tr¶ c«ng cho ng−êi gióp viÖc 200.000®; chi tiÒn ®iÖn, n−íc, nhµ 
cöa,... hÕt 100.000®. NÕu «ng ®Æt gi¸ 2.500®/lÇn kh¸m bÖnh vµ mçi ngµy cã 
trung b×nh 10 bÖnh nh©n, th× «ng sÏ l·i bao nhiªu (gi¶ sö tuÇn lµm viÖc 6 
ngµy, vµ mét th¸ng cã 4 tuÇn), lµm thÕ nµo ®Ó t¨ng lîi nhuËn? 
HiÖu suÊt kü thuËt lµ thùc hiÖn ®−îc nhiÒu ho¹t ®éng h¬n víi cïng mét 
nguån lùc hoÆc thùc hiÖn cïng sè ho¹t ®éng víi nguån lùc Ýt h¬n. §iÒu kiÖn c¬ 
b¶n cña ®¸nh gi¸ hiÖu suÊt kü thuËt lµ chÊt l−îng cña ho¹t ®éng kh«ng ®−îc 
thay ®æi. NÕu chÊt l−îng gi¶m vµ sè l−îng ho¹t ®éng t¨ng lªn th× còng kh«ng 
®−îc gäi lµ t¨ng hiÖu suÊt kü thuËt mµ chØ ®−îc gäi lµ t¨ng ho¹t ®éng. 
HiÖu suÊt ph©n bæ lµ ®−a nguån lùc vµo c¸c ho¹t ®éng cã n¨ng suÊt cao 
h¬n. Trong y tÕ, ®iÒu nµy cã nghÜa lµ sö dông nguån lùc nhÊt ®Þnh ®Ó t¨ng søc 
khoÎ cho sè ®«ng ng−êi h¬n. 
 113
TÝnh chi phÝ: 
§Ó cho c¸i g×? 
Møc ®é nµo? 
Chi phÝ cho ai? 
Nguån th«ng tin nµo? 
Ph−¬ng ph¸p nµo? 
Thêi gian nµo: cã tÝnh ®Õn l¹m ph¸t kh«ng, 
¶nh h−ëng ng¾n h¹n vµ dµi h¹n lµ g×? 
Nguyªn lý chung cho tÝnh chi phÝ 
Cã n¨m b−íc chÝnh trong tÝnh chi phÝ: 
− X¸c ®Þnh nguån lùc ®−îc sö dông ®Ó t¹o ra dÞch vô y tÕ ®ang ®−îc 
tÝnh to¸n. 
− ¦íc tÝnh sè l−îng mçi nguån lùc ®Çu vµo ®−îc sö dông. 
− §Þnh râ gi¸ trÞ tiÒn tÖ cho mçi ®¬n vÞ ®Çu vµo vµ tÝnh tæng chi phÝ cho 
®Çu vµo. 
− Ph©n bæ chi phÝ cho c¸c ho¹t ®éng trong ®ã chi phÝ ®−îc sö dông. 
− Sö dông s¶n phÈm ®¹t ®−îc ®Ó tÝnh chi phÝ trung b×nh. 
ý kiÕn cña mét c¸n bé Ban T− t−ëng -V¨n ho¸ TP.HCM 
....Cã ng−êi ph¶i b¸n c¶ nhµ, c¶ v−ên ®Ó n»m viÖn th× l¹i cho lµ hä ®· tr¶ 
®Çy ®ñ viÖn phÝ vµ cho ®ã lµ tho¶ ®¸ng, nh−ng vÒ nhµ råi th× ng−êi ta ra sao? 
ViÖn phÝ sÏ ®−îc chÊm døt theo tèc ®é triÓn khai b¶o hiÓm y tÕ toµn d©n, 
lóc nµo ta ®¹t ®−îc c¸i ®ã th× cã thÓ ®Æt vÊn ®Ò nªn thu viÖn phÝ hay th«i. TÊt 
nhiªn ®ã lµ ®èi víi bÖnh viÖn c«ng. 
Khoa b¸n c«ng trong mét bÖnh viÖn c«ng cã nhiÒu vÊn ®Õ rÊt phøc t¹p. 
NÕu kh«ng cã h¹ch to¸n kü th× l»ng nh»ng c«ng t−, tr¶ l−¬ngnh− thÕ nµo, v« 
h×nh trung cã lóc ¶nh h−ëng c¶ hai l−¬ng trong cïng mét thêi gian. Nªn 
nghiªn cøu ®Ó t¸ch h¼n c«ng vµ b¸n c«ng.