Sự thay đổi hình thái tuổi dậy thì - cơ sở đề xuất một số hình thức giáo dục giới tính phù hợp cho học sinh Trung học Cơ sở ở Hà Nội

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1059.2015-00020 
Natural Sci. 2015, Vol. 60, No. 4, pp. 138-143 
This paper is available online at  
Ngày nhận bài: 12/12/2014. Ngày nhận đăng: 11/5/2015. 
Tác giả liên lạc: Mai Văn Hưng, địa chỉ e-mail: hungmv@vnu.edu.vn 
138 
SỰ THAY ĐỔI HÌNH THÁI TUỔI DẬY THÌ 
- CƠ SỞ ĐỀ XUẤT MỘT SỐ HÌNH THỨC GIÁO DỤC GIỚI TÍNH 
 PHÙ HỢP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ Ở HÀ NỘI 
Mai Văn Hưng1 và Hà Thị Hương2 
1Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội 
2Khoa Sinh học, Trường Đại học Hồng Đức, Thanh Hóa 
Tóm tắt. Nghiên cứu được thực hiện trên nhóm đối tượng gồm 1926 học sinh (942 nam và 984 nữ) 
có độ tuổi từ 12 đến 15 thuộc 3 trường trung học cơ sở (THCS) tại Hà Nội. Kết quả nghiên cứu 
cho thấy, trình tự xuất hiện các đặc điểm sinh dục phụ của học sinh THCS tuân theo các quy luật 
sinh trưởng và phát triển bình thường của lứa tuổi. Tuy nhiên thời gian xuất hiện các đặc tính này 
của học sinh THCS Hà Nội sớm hơn những người cùng lứa tuổi ở một số địa phương khác. Có sự 
khác biệt về độ tuổi và tỉ lệ phần trăm số học sinh xuất hiện các dấu hiệu sinh dục thứ cấp ở nam 
và nữ, trong đó học sinh nữ xuất hiện các dấu hiệu này sớm hơn so với nam. Từ các kết quả 
nghiên cứu kể trên chính là cơ sở đề xuất một số hình thức giáo dục giới tinh phù hợp với tuổi dậy 
thì cho học sinh THCS tại Hà Nội. 
Từ khóa: Dấu hiệu dậy thì, giáo dục giới tính, học sinh THCS. 
1. Mở đầu 
Lứa tuổi trung học cơ sở được xếp vào lứa tuổi dậy thì, là mốc đánh dấu sự trưởng thành về mặt 
sinh học của cơ thể. Dậy thì là một quá trình thường kéo dài khoảng 3 ÷ 4 năm và được chia làm 2 giai 
đoạn, giai đoạn tiền dậy thì và giai đoạn dậy thì hoàn toàn. Đối với trẻ ở lứa tuổi dậy thì, dưới tác động 
của tuyến yên và tuyến sinh dục, cơ thể trải qua giai đoạn biệt hóa giới tính lớn nhất, thay đổi kích 
thước cơ quan sinh dục, phát triển đặc tính sinh dục phụ, thay đổi kích thước cũng như hình thái cơ thể [1]. 
Nghiên cứu tuổi dậy thì của trẻ em trong giai đoạn hiện nay là cơ sở khoa học cho việc chăm sóc 
sức khỏe, giáo dục thể chất và trí tuệ cho trẻ em. Nghiên cứu này được thực hiện trên đối tượng là học 
sinh THCS Hà Nội với mục đích xác định thực trạng sự phát triển các đặc điểm sinh dục phụ thứ cấp 
của học sinh nhằm góp phần cung cấp cơ sở dữ liệu về sinh học hình thể và dậy thì của học sinh lứa 
tuổi THCS trong giai đoạn hiện nay. 
2. Nội dung nghiên cứu 
2. 1. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu 
Đối tượng nghiên cứu: Bao gồm 1926 học sinh (942 nam và 984 nữ) có độ tuổi từ 12 đến 15 
đang học tại các trường THCS Dịch Vọng (quận Cầu Giấy), THCS Tây Sơn (quận Hai Bà Trưng), 
THCS Vân Hoà (huyện Ba Vì) của thành phố Hà Nội. Đối tượng nghiên cứu không có dị tật hình thể 
Sự thay đổi hình thái tuổi dậy thì - Cơ sở đề xuất một số hình thức giáo dục giới tính phù hợp 
139 
ngoài, không có biểu hiện rối loạn về tâm sinh lí và phải có thái độ hợp tác với điều tra viên. Mẫu 
nghiên cứu được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên. 
Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp điều tra bằng các bảng hỏi về những yếu tố liên quan 
đến các đặc điểm sinh học tuổi dậy thì của học sinh trung học cơ sở. Sử dụng phần mềm SPSS 13.0 để 
xử lí các số liệu thô thu được từ đó bàn luận và phân tích các kết quả. 
2.2. Kết quả và bàn luận 
2.2.1. Thời điểm xuất hiện mụn trứng cá trên mặt của học sinh 
Kết quả nghiên cứu thời điểm xuất hiện trứng cá trên mặt ở học sinh nam và học sinh nữ được 
trình bày trên Bảng 1 và 2. 
Bảng 1. Thời điểm xuất hiện mụn trứng cá trên mặt của học sinh 
Giới 
tính n 
Số học sinh xuất 
hiện trứng cá Tỉ lệ (%) 
Tuổi xuất hiện trứng cá trên mặt của 
học sinh đã xuất hiện mụn trứng cá 
Nam 942 565 54,88 13 tuổi 2 tháng ± 1 năm 3 tháng 
Nữ 984 739 76,73 12 tuổi 0 tháng ± 1 năm 1 tháng 
Các số liệu trong Bảng 1 cho thấy, có đến 54,88% số học sinh nam và 76,73% số học sinh nữ đã 
xuất hiện dấu hiệu dậy thì với biểu hiện thường thấy là sự xuất hiện mụn trứng cá trên mặt. Như vậy, 
nếu căn cứ vào dấu hiệu này thì một số lượng lớn học sinh (54,88% ở nam và 76,73% ở nữ) đã dậy thì 
ở thời điểm sớm hơn từ 1 đến 2 năm so với nhiều nghiên cứu trước đây [1-5]. Do trong giai đoạn dậy 
thì có sự tăng lên đột ngột nồng độ các hocmon sinh dục trong máu làm cho sự trao đổi chất tăng lên 
nhanh chóng khi đó các sản phẩm thải cũng tăng lên, nên các cơ quan xử lí chất thải không tăng 
trưởng kịp, vì vậy chất thải đã bài tiết ra ngoài qua da tạo nên những mụn trứng cá (nam: lần xuất tinh 
đầu tiên, nữ: lần có kinh nguyệt đầu tiên). Từ đó, có thể dựa vào dấu hiệu này để dự đoán thời điểm 
dậy thì chính thức của học sinh. Điều này có ý nghĩa quan trọng đối với cha mẹ học sinh và giáo viên 
trong việc tư vấn, giúp đỡ trẻ trước những thay đổi lớn về sinh lí cơ thể sắp xảy ra với các em, giúp 
các em tránh được những lo lắng, bối rối của tuổi dậy thì. 
Bảng 1 cho thấy thời điểm xuất hiện mụn trứng cá trên mặt của học sinh nữ sớm hơn so với ở học 
sinh nam, điều này hoàn toàn phù hợp với tuổi dậy thì chính thức của nữ đến sớm hơn so với ở nam. 
Bảng 2. Tỉ lệ (%) học sinh xuất hiện mụn trứng cá trên mặt 
Tuổi Nam (1) Nữ (2) P (2 - 1) n nAc Tỉ lệ (%) n nAc Tỉ lệ (%) 
12 230 48 20,87 249 115 46,18 < 0,05 
13 238 92 38,66 240 182 75,83 < 0,05 
14 240 175 72,92 245 218 88,98 < 0,05 
15 234 202 86,32 250 240 96,00 < 0,05 
Chung 942 517 54,88 984 755 76,73 < 0,05 
 Ac: Acne – mụn trứng cá 
Các số liệu trong Bảng 2 cho thấy, tỉ lệ học sinh xuất hiện mụn trứng cá trên mặt ở nữ luôn lớn 
hơn nam ở cả 4 nhóm tuổi trong nghiên cứu (p < 0,05). Ở nữ, lúc 12 tuổi đã có 46,18% số học sinh 
xuất hiện mụn trứng cá trên mặt, đến 15 tuổi, tỉ lệ này là 96%. Ở nam, lúc 12 tuổi, tỉ lệ xuất hiện mụn 
trứng cá trên mặt là 20,87% tăng lên 86,32% lúc 15 tuổi. Như vậy, tỉ lệ học sinh xuất hiện mụn trứng 
cá tăng theo tuổi, ở nữ có giá trị lớn hơn so với ở nam là hoàn toàn phù hợp với quy luật dậy thì ở trẻ em. 
Hình thức giáo dục giới tính: Trên cơ sở dấu hiệu xuất hiện mụn trứng cá, có thể xây dựng hình 
thức giáo dục giới tính tích hợp vào bài học chính khóa thuộc chương hệ sinh sản với việc nhấn mạnh 
cho học sinh hiểu “da mặt bạn có thể có nhiều mụn trứng cá, nhưng bạn nên nhớ mụn trứng cá sẽ chỉ 
Mai Văn Hưng và Hà Thị Hương 
140 
xuất hiện nhất thời ở giai đoạn dậy thì sau đó sẽ biến mất, vì vậy bạn không nên nặn bỏ dễ gây viêm 
nhiễm da. 
2.2.2. Sự phát triển lông mu của học sinh 
Ở trẻ nam, lông mu bắt đầu xuất hiện sau khi phát triển dương vật và bìu; còn ở nữ lông mu 
thường xuất hiện sau khi phát phiển tuyến vú, thường xuất hiện đồng thời ở mu và các môi lớn. Lông 
mu thường phát triển đầy đủ trong vòng 2 đến 3 năm. Sự xuất hiện lông mu là dấu hiệu quan trọng để 
nhận biết khoảng thời gian dậy thì ở trẻ em [2]. 
Kết quả nghiên cứu sự phát triển lông mu của học sinh được trình bày trên Bảng 3 và 4. 
Bảng 3. Thời điểm xuất hiện lông mu ở học sinh 
Giới tính n nP Tỉ lệ (%) Tuổi trung bình xuất hiện lông mu 
Nam 942 457 48,51 14 tuổi 3 tháng ± 1 năm 3 tháng 
Nữ 984 635 69,11 13 tuổi 2 tháng ± 1 năm 1 tháng 
 P: Pubic hair - lông mu 
Các số liệu trong Bảng 3 cho thấy, có 48,51% số học sinh nam và 69,11% số học sinh nữ đã có 
dấu hiệu dậy thì với biểu hiện là sự xuất hiện lông mu. Tuổi trung bình xuất hiện lông mu ở nam muộn 
hơn ở nữ khoảng nửa năm (14 tuổi 3 tháng ± 1 năm 3 tháng ở nam so với 13 tuổi 2 tháng ± 1 năm 1 
tháng ở nữ). Như vậy, thời điểm xuất hiện lông mu ở học sinh nam và nữ trùng với thời điểm dậy thì 
chính thức của các em. Đây là dấu hiệu rất quan trọng để xác định tương đối chính xác thời điểm dậy 
thì chính thức của trẻ em. 
Bảng 4. Tỉ lệ (%) học sinh phát triển lông mu theo tuổi 
Tuổi Nam (1) Nữ (2) P (2 - 1) n nP Tỉ lệ (%) n nP Tỉ lệ (%) 
12 230 25 10,87 249 56 22,49 < 0,05 
13 238 65 27,31 240 163 67,92 < 0,05 
14 240 158 65,83 245 214 87,35 < 0,05 
15 234 209 89,32 250 247 98,80 < 0,05 
Chung 942 457 48,51 984 680 69,11 < 0,05 
P: Pubic hair - lông mu 
Kết quả Bảng 4 cho thấy, tỉ lệ học sinh nam và nữ đã phát triển lông mu tăng dần qua các lớp 
tuổi, trong đó ở học sinh 15 tuổi có tỉ lệ cao nhất, kết quả này hoàn toàn phù hợp với sự phát triển sinh 
lí sinh dục tuổi vị thành niên. Tốc độ xuất hiện lông mu nhanh nhất ở nam sinh là lúc 13 tuổi (35%) 
lên 14 tuổi (64,90%), ở nữ sinh lúc 12 tuổi (18,70%) lên 13 tuổi (55,04%) đồng nghĩa với tuổi dậy thì 
của nam phổ biến trong giai đoạn từ 13 lên 14 tuổi, dậy thì của nữ phổ biến ở giai đoạn 12 lên 13 tuổi. 
Một thực tế nữa cho thấy mặc dù chưa dậy thì hoàn toàn nhưng tỉ lệ trẻ có dấu hiệu mọc lông mu là 
khá sớm, một dấu hiệu cho thấy tuổi dậy thì của học sinh THCS Hà Nội có xu hướng trẻ hóa. Biểu 
hiện dậy thì sớm này có nhiều nguyên nhân như dinh dưỡng ngày nay tốt hơn, thông tin tình dục nhạy 
cảm phổ biến hơn hay sự cởi mở trong các quan niệm sống hiện đại có thể đã làm cho học sinh bị đậy 
thì sớm hơn so với hơn 10 năm trước. Ở cùng một lứa tuổi, tỉ lệ xuất hiện lông mu ở học sinh nữ luôn 
cao hơn so với ở học sinh nam, đặc biệt ở giai đoạn 13 tuổi (27,31% ở nam và 59,58% ở nữ), chứng tỏ 
trong giai đoạn này nhiều học sinh nữ đã dậy thì sớm hơn so với học sinh nam. 
So sánh với nghiên cứu của các tác giả khác [3, 6] cho thấy, tỉ lệ học sinh nam và nữ đã phát triển 
lông mu trong nghiên cứu của chúng tôi cao hơn. Nó cũng chứng tỏ theo thời gian sự phát triển các 
dấu hiệu sinh dục phụ của học sinh cao hơn, phù hợp với dấu hiệu dậy thì chính thức sớm hơn và theo 
Sự thay đổi hình thái tuổi dậy thì - Cơ sở đề xuất một số hình thức giáo dục giới tính phù hợp 
141 
thời gian sự dậy thì của trẻ cũng sớm hơn. Nguyên nhân của hiện tượng các dấu hiệu sinh dục phụ 
xuất hiện sớm ngoài ảnh hưởng của các yếu tố gen, nội tiết, chủng tộc thì các điều kiện tự nhiên và xã 
hội trong các môi trường sống khác nhau đã có những ảnh hưởng quan trọng đến sự xuất hiện các dấu 
hiệu này. 
Hình thức giáo dục giới tính: Trên cơ sở các dấu hiệu xuất hiện lông mu, có thể xây dựng các 
hình thức giáo dục giới tính như giáo dục đáp ứng như cầu hiểu biết về giới và giới tính của học sinh - 
nhu cầu hiểu biết về chính mình và bạn khác giới lứa tuổi dậy thì là thực sự cần thiết, các em cần được 
biết những biến đổi về mặt hình thái cơ quan sinh dục (tăng kích thước cơ quan sinh dục ngoài, mọc 
lông mu, lông nách,..) ở lứa tuổi này là điều sớm muộn cũng xảy ra để tránh những bối rối, lo lắng khi 
các em không giải thích được; giáo dục theo giới - nam và nữ thường không dậy thì cùng thời điểm do 
đó không nên dạy chung cho 2 giới về các dấu hiệu sinh dục phụ trong cùng một thời điểm; giáo dục 
giới tính tích hợp vào bài học chính khóa - giáo viên có thể khéo léo và tế nhị khi hướng dẫn học sinh 
trong việc vệ sinh vùng kín đúng cách để chống lại một số bệnh truyền nhiễm nhất định; giáo dục giới 
tính tích hợp vào kĩ năng sống - giáo viên có thể tổ chức giáo dục sức khỏe sinh sản cho học sinh 
thông qua tìm hiểu về những biến đổi của hình thái cơ thể và những dấu hiệu đặc trưng của cơ thể tuổi 
dậy thì. 
2.2.3. Sự phát triển lông nách của học sinh 
Sự xuất hiện lông nách cũng là dấu hiệu quan trọng chứng tỏ sự đã dậy thì của trẻ em. 
Kết quả nghiên cứu sự phát triển lông nách của học sinh được trình bày trên Bảng 5. 
Bảng 5. Thời điểm xuất hiện lông nách ở học sinh 
Giới tính n nA Tỉ lệ (%) Tuổi trung bình xuất hiện lông mu 
Nam 942 160 16,99 15 tuổi 4 tháng ± 1 năm 3 tháng 
Nữ 984 326 33,13 14 tuổi 4 tháng ± 1 năm 1 tháng 
 A: Armpit hair - lông nách 
 Các số liệu trong Bảng 5 cho thấy, thời điểm xuất hiện lông nách ở học sinh nam là 15 tuổi 4 
tháng ± 1 năm 3 tháng, ở nữ là 14 tuổi 4 tháng ± 1 năm 1 tháng. Như vậy, thời điểm xuất hiện lông 
nách ở nữ diễn ra sớm hơn so với ở nam khoảng 1 năm. Nếu so sánh với thời điểm xuất hiện lông mu 
thì thời điểm xuất hiện lông nách diễn ra muộn hơn khoảng 1 năm ở cả nam và nữ. Đây là một kết quả 
có ý nghĩa trong việc đánh giá sự dậy thì của học sinh thông qua việc tìm kiếm tương quan giữa các 
đặc tính sinh dục phụ thứ cấp. 
Kết quả Bảng 6 cho thấy, tỉ lệ học sinh nam và nữ đã phát triển lông nách cũng tăng dần qua các 
lớp tuổi, trong đó ở học sinh tuổi 15 có tỉ lệ cao nhất. Tốc độ xuất hiện lông nách nhanh nhất ở học 
sinh nam và nữ đều diễn ra ở tuổi 14 lên 15. Ở 15 tuổi, chỉ có 43,16% học sinh nam và 71,60% học 
sinh nữ đã xuất hiện lông nách. Như vậy, sẽ có khoảng hơn 50% học sinh nam và gần 30% học sinh 
nữ sẽ mọc lông nách sau 15 tuổi, điều này cũng hoàn toàn phù hợp với quy luật phát triển dậy thì của 
học sinh với một tỉ lệ gần tương đương số học sinh nam và nữ sẽ dậy thì sau 15 tuổi. 
Bảng 6. Tỉ lệ % học sinh phát triển lông nách theo tuổi 
Tuổi 
Nam (1) Nữ (2) P 
(2 - 1) n nA Tỉ lệ (%) n nA Tỉ lệ (%) 
12 230 5 2,17 249 11 4,42 < 0,05 
13 238 19 7,98 240 39 16,25 < 0,05 
14 240 35 14,58 245 97 39,59 < 0,05 
15 234 101 43,16 250 179 71,60 < 0,05 
Chung 942 160 16,99 984 326 33,13 < 0,05 
A: Armpit hair - lông nách 
Mai Văn Hưng và Hà Thị Hương 
142 
So sánh với nghiên cứu khác [3, 6] thì kết quả trong nghiên cứu của chúng tôi cao hơn. Điều này 
cũng được giải thích tương tự như với dấu hiệu phát triển lông mu. 
Hình thức giáo dục giới tính: Khi cơ thể các em xuất hiện lông nách là lúc các em đã dậy thì hoàn 
toàn, đã xuất hiện đầy đủ các dấu hiệu sinh dục phụ như mọc mụn trứng cá, lông mu, tuyến vú (ở nữ). 
Vì vậy, ngoài các hình thức giáo dục giới tính giáo viên đã sử dụng để trang bị kiến thức cho học sinh 
khi các em bắt đầu xuất hiện dấu hiệu sinh dục phụ (mọc trứng cá, có lông mu), giáo viên nên sử dụng 
thêm hình thức giáo dục ngoài giờ học chính khóa để chia sẻ và định hướng cho các em về tình yêu 
tuổi học trò, về mối quan hệ với những người khác giới, trang bị cho các em kiến thức về các biện 
pháp tránh thai, về quan hệ tình dục an toàn, 
2.2.4. Sự phát triển tuyến vú của học sinh nữ 
Sự phát triển tuyến vú của nữ giới được coi là dấu hiệu dậy thì quan trọng về hình thái so với các 
giai đoạn trước đó, nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng chỉ có loài người mới có sự lớn lên về tuyến vú đột 
ngột khi dậy thì [3, 4]. Kết quả nghiên cứu thời điểm phát triển tuyến vú của học sinh nữ được trình 
bày trong Bảng 7. 
Bảng 7. Tỉ lệ phần trăm % học sinh nữ đã phát triển tuyến vú 
Tuổi 12 13 14 15 Chung 
Tỉ lệ (%) 70,28 87,92 95,10 100 88,31 
Như vậy, đến năm 15 tuổi 100% học sinh nữ THCS Hà Nội đã có sự phát triển tuyến vú. Kết quả 
này chứng tỏ trong số các học sinh tham gia nghiên cứu không có em nào thuộc nhóm dậy thì muộn. 
Kết quả nghiên cứu trong Bảng 7 cho thấy có sự khác biệt về sự phát triển tuyến vú qua các độ tuổi, 
trong đó phát triển nhanh nhất là từ tuổi 12 (70,28%) lên tuổi 13 (87,92%), sau đó chậm dần ở tuổi 13 
lên 14 và đặc biệt chậm ở tuổi 14 lên 15. Kết quả này phù hợp với tuổi dậy thì chính thức, chứng tỏ sự 
phát triển tuyến vú khởi động cho sự phát triển các dấu hiệu khác, hoàn toàn trùng hợp với giai đoạn 
dậy thì chính thức của nữ. 
So sánh với nghiên cứu của Đào Huy Khuê và cộng sự trên học sinh nữ ở Hà Sơn Bình [4] cho 
thấy tỉ lệ nữ sinh đã phát triển tuyến vú trong nghiên cứu của chúng tôi là tương đương, sự khác nhau 
không lớn. 
Hình thức giáo dục giới tính: Khi cơ thể học sinh nữ bắt đầu phát triển tuyến vú là lúc các em dễ 
bị quấy rối hoặc xâm hại tình dục. Vì vậy trong giai đoạn này, giáo viên cần giáo dục trẻ dậy thì tự vệ 
khi bị xâm hại tình dục thông qua hướng dẫn các bé gái nhận diện các hành vi quấy rối tình dục, xâm 
hại tình dục, nhận diện thủ đoạn của những kẻ xâm hại tình dục, giáo dục trẻ đối phó với các nguy cơ 
bị quấy rối và xâm hại tình dục, giáo dục kĩ năng từ chối nói “không” một cách rõ ràng và dứt khoát, 
giáo dục kĩ năng phản ứng trong tình huống nguy hiểm, giáo dục thích ứng tâm lí sau khi bị xâm hại 
tình dục. 
3. Kết luận 
Các dấu hiệu sinh dục phụ xuất hiện ở học sinh theo trình tự tuyến vú (ở nữ), mụn trứng cá, lông 
mu, lông nách. Trong đó, sự phát triển tuyến vú (ở nữ) và sự xuất hiện mụn trứng cá trên mặt diễn ra 
trước thời điểm dậy thì chính thức, sự xuất hiện lông mu diễn ra cùng thời điểm và sự xuất hiện lông 
nách diễn ra sau khi học sinh đã dậy thì chính thức. 
Tỉ lệ phần trăm số học sinh xuất hiện các dấu hiệu sinh dục thứ cấp ở học sinh nữ xuất hiện sớm 
hơn so với nam. 
Sự thay đổi hình thái tuổi dậy thì - Cơ sở đề xuất một số hình thức giáo dục giới tính phù hợp 
143 
Trình tự xuất hiện các đặc điểm sinh dục phụ của học sinh THCS tuân theo các quy luật sinh 
trưởng và phát triển bình thường của cơ thể, tuy nhiên thời gian xuất hiện các đặc tính này của học 
sinh THCS Hà Nội sớm hơn những người cùng lứa tuổi ở một số địa phương khác. 
Giáo viên nên sử dụng một số hình thức giáo dục giới tính để trang bị kiến thức giới tính cho học 
sinh tuổi dậy thì như: Giáo dục đáp ứng nhu cầu hiểu biết về giới và giới tính của học sinh; Giáo dục 
giới tính độc lập cho mỗi giới; Giáo dục giới tính tích hợp vào bài học chính khóa; Giáo dục giới tính 
ngoài giờ học chính khóa; Giáo dục trẻ dậy thì tự vệ khi bị xâm hại tình dục; Giáo dục giới tính tích 
hợp vào kĩ năng sống. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Đinh Kỷ, Cao Quốc Việt, 1986. Bàn về tuổi dậy thì ở trẻ em nước ta 1978-1980. Kỉ yếu công 
trình nghiên cứu khoa học Viện bảo vệ sức khỏe trẻ em, tr. 47, Nxb Y học. 
[2] Bộ Y tế, 2003. Các giá trị sinh học người Việt Nam bình thường thập kỉ 90 - thế kỉ 20. Nxb 
Y học. 
[3] Trần Long Giang, Mai Văn Hưng, 2012. Đặc điểm các dấu hiệu dậy thì của học sinh theo 
vùng sinh thái. Tạp chí khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội, tập 28, số 1S, tr. 71-78. 
[4] Đào Huy Khuê, 1991. Đặc điểm về kích thước hình thái, về sự tăng trưởng và phát triển cơ 
thể của học sinh phổ thông 6 -17 tuổi thị xã Hà Đông, tỉnh Hà Sơn Bình. Luận án PTS Sinh 
học, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. 
[5] Cao Quốc Việt và Cs., 1997. Tuổi dậy thì của trẻ em ở một số vùng sinh thái và một số yếu 
tố ảnh hưởng, Bàn về đặc điểm tăng trưởng người Việt Nam. Chương trình khoa học cấp nhà 
nước, Đề tài KX 07-07. 
[6] Mai Văn Hưng, 2012. Nghiên cứu một số chỉ số sinh học tuổi dậy thì của học sinh Trung 
học cơ sở Hà Nội và những định hướng giáo dục giới tính trong nhà trường. Đề tài 
01X-12/03-2012-1. 
ABSTRACT 
Morphological changes at the age of puberty as it relates to sex education 
for secondary school students in Hanoi 
This study looked at 1926 students (942 boys and 984 girls) aged between 12 and 15 in three 
secondary schools of three districs in Hanoi. It was found that the appearance of secondary sexual 
characteristics of the secondary students followed the rules of growth and normal development for that 
age. However, the time at which secondary sexual characteristics of secondary school students in 
Hanoi appeared was earlier in some localities. It was seen that a greater percentage of secondary high 
school girls showed signs of sexual maturity earlier than boys. These results can be used create a 
sexual education program for secondary school students in Hanoi. 
Keywords: Signs of puberty, student, sex education.