Một số biện pháp nâng cao chỉ số can đảm (aq) cho trẻ mầm non

 - 68 - 
MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHỈ SỐ CAN ĐẢM (AQ) 
CHO TRẺ MẦM NON 
ThS. Lê Hồng 
 Khoa Giáo dục mầm non 
“Thành công trong cuộc sống không dựa trên chỉ số IQ của bạn, mà là khả năng 
biến chướng ngại vật thành cơ hội đến từ AQ của bạn." 
 Paul Stoltz 
Tóm tắt: 
 AQ (Adversity Quotient) được biết đến là chỉ số đo khả năng đối xử hoặc quản 
lí nghịch cảnh, stress, khó khăn. AQ có thể gọi tắt là chỉ số vượt khó của mỗi con người. 
Đối với trẻ lứa tuổi mầm non, khi gặp trở ngại và thất bại hay còn gọi là nghịch cảnh, 
trẻ có thể trưởng thành tốt hơn, có khả năng kháng bại tốt hơn nhưng cũng có thể khiến 
trẻ chán nản, thất vọng và hoài nghi vào bản thân mình. Bố mẹ có thể rèn luyện và giúp 
con nâng cao chỉ số AQ từ ngày thơ bé, bằng những biện pháp hiệu quả như khích lệ 
trẻ có niềm tin vào bản thân; phân tích khó khăn và giải quyết cùng trẻ; giúp trẻ dũng 
cảm chấp nhận thất bại và suy nghĩ tích cực. 
Từ khóa: Chỉ số AQ; khả năng vượt khó; thành công 
Đặt vấn đề 
Bên cạnh các chỉ số thông minh IQ( Intelligence Quotient) và chỉ số cảm xúc EQ 
(Emotional Quotient)..., chỉ sốAQ (Adversity Quotient) được biết đến là chỉ số đo khả 
năng đương đầu hoặc quản lí nghịch cảnh, stress, khó khăn, gọi tắt là chỉ số vượt khó 
của mỗi con người. Các nhà khoa học đã chỉ ra rằng, kĩ năng độc lập, tự tin, quyết tâm 
không bỏ cuộc là những kĩ năng cơ bản cần có khi muốn thành công ở bất cứ lĩnh vực 
nào trong cuộc sống. Trong đó, chỉ số AQ được coi là một trong những chỉ số định lượng 
các phẩm chất tạo nên thành công của mỗi con người, trên cả IQ, tài năng và năng khiếu. 
Nội dung 
1. Một số thuật ngữ khoa học về chỉ số can đảm (AQ) 
Dựa vào chỉ số AQ, các nhà nghiên cứu chia ra 3 dạng người dựa trên cách thức 
cá nhân đối diện với những khó khăn, thử thách trong cuộc đời. 
- 69 - 
Quitter: Là những người dễ buông xuôi. Họ dễ dàng nản chí, dễ dàng từ bỏ việc 
theo đuổi 1 công việc, 1 dự định và cao hơn là 1 mục đích sống. Kết quả là thường giữa 
đường đứt gánh và nhận thất bại hoặc kết quả không như ý. 
Camper: Là những người chịu khó, làm việc chăm chỉ, có ý thức phấn đấu rèn 
luyện bản thân, và sẽ làm nhiều thứ để đạt tới 1 mức độ nhất định nào đó trong cuộc 
sống. Tuy nhiên, họ dễ hài lòng và thoả hiệp với bản thân để thấy như vậy là đủ. 
Climber: Là những người có sự kiên định và hoài bão lớn. Họ luôn học hỏi, rèn 
luyện bản thân, nỗ lực cố gắng để đạt tới những mức độ tốt nhất có thể trong khả năng. 
Họ cũng thường là tuýp người không chấp nhận một tình thế sẵn có, và tìm cách xoay 
sở để cải thiện nó tốt hơn.[3] 
 Cha mẹ, thầy cô phải luôn kiểm tra, theo dõi sự phát triển chỉ số AQ của trẻ để 
kịp thời nắm bắt trẻ đang ở mức độ nào trong 3 mức độ trên. Theo Paul Stoltz, với chỉ 
số AQ, có thể đo mức độ hoài bão, nỗ lực, sự sáng tạo, năng lượng, sức khoẻ lý tính, 
xúc cảm và hạnh phúc của một người. Nó cũng chính là một chỉ báo về 4 mức độ cao 
thấp của bản lĩnh sống: Đối diện khó khăn, xoay chuyển cục diện, vượt lên nghịch cảnh, 
tìm được lối ra. Với sự giáo dục khác nhau, chúng ta sẽ có những đứa trẻ có cách đối 
diện khác nhau với những khó khăn trong cuộc sống. 
2. Đặc điểm tâm lí của trẻ khi gặp khó khăn 
Con người khác với loài vật ở chỗ hoạt động có ý thức, có sự nỗ lực ý chí trong 
hành động, nghĩa là thực hiện những hành động nhằm đạt đến mục đích đã đặt ra một 
cách có ý thức. Để hoạt động đạt được hiệu quả, con người cần nhận thức rõ là mình 
muốn gì và xây dựng mục đích hành động. 
 Đối với trẻ em, từ một tuổi rưỡi trở đi và đặc biệt khi lên ba, trẻ em đã bắt đầu 
làm chủ ngôn ngữ của bản thân. Dưới ảnh hưởng của ngôn ngữ, các hành động tự ý thức 
xuất hiện sự tham gia của ý chí. Vốn kinh nghiệm hành động với các sự vật mà các trẻ 
đã tích lũy được và những kết quả các em đã thu được qua hoạt động thực tiễn tạo ra đã 
giúp trẻ có niềm tin vào khả năng, tính độc lập của mình. Khi nhận thức được khả năng 
của mình đã tăng hơn, trẻ thường đặt ra cho mình những mục đích và thực hiện những 
nguyện vọng, dự định của mình ngày càng đa dạng và táo bạo hơn.[4] 
Thế nhưng, để đạt được mục đích, thực hiện được mục tiêu đề ra là điều không 
dễ dàng. Khi đặt ra mục đích, trẻ phải cố gắng rất nhiều. Ở lứa tuổi mẫu giáo, khả năng 
tư duy phân tích chưa phát triển đầy đủ nên trẻ không thấy hết được toàn bộ công việc 
vừa bắt đầu, không thể thấy trước được những trở ngại và khó khăn trên con đường thực 
hiện ý đồ của mình và không thể đánh giá được khả năng, vốn kĩ năng của mình. 
Ví dụ: Trẻ và bạn háo hức cùng các bạn cùng làm chong chóng tre. Trẻ cảm thấy 
rất tự tin và dễ dàng làm được khi quan sát cô giáo làm mẫu. Tuy nhiên khi làm xong, 
 - 70 - 
chong chóng của trẻ không quay được. Trẻ không hiểu được cánh quạt phải dán so le 
nhau và lỗ khoan trên thanh tre phải rộng. Nếu người lớn không kịp thời hỗ trợ và hướng 
dấn sẽ khiến trẻ thất vọng và chán nản không muốn làm tiếp nữa. Ở một số hoạt động 
cần thực hiện các kĩ năng khó như tập trượt batin cũng vậy. Nhìn các bạn đi, trẻ rất háo 
hức và muốn đi ngay. Trẻ chưa hình dung được rằng phải biết giữ thăng bằng trên các 
bánh xe nên khi thực hiện trẻ liên tục bị ngã. Ngay lúc này, người lớn nên kiên trì và tập 
cùng trẻ cách cân bằng hoặc hướng dẫn cách lấy thăng bằng, trẻ sẽ vui vẻ và quyết tâm 
và cố gắng tập cho đến lúc thành thục như các bạn. Nếu để trẻ tự xoay sở, trẻ sẽ cảm 
thấy mình bất lực. Ranh giới giữa thành công và thất bại của trẻ khá mong manh. Ở trẻ 
sự kiên trì và sức bền của lòng quyết tâm vẫn chưa được thử thách nhiều. Giữa thích và 
mong muốn đạt được mục tiêu đến chuyển sang việc bỏ cuộc, đổi ý, từ bỏ cũng rất 
nhanh để chuyển hướng tìm kiếm mục tiêu mới. 
 Trong cuộc sống thường ngày, trẻ có thể gặp nhiều khó khăn, trở ngại và thất bại 
hay còn gọi là nghịch cảnh... Nghịch cảnh giúp trẻ tăng cường khả năng chống chọi với 
mọi thử thách và trưởng thành tốt hơn và cũng có thể khiến trẻ trở nên chán nản, thất 
vọng và hoài nghi vào bản thân mình. 
Từ thực tế trên của trẻ, gia đình và nhà trường sẽ có cách phối hợp hợp lí, xây 
dựng một lộ trình giúp trẻ tối ưu nhất. Việc tăng chỉ số AQ của trẻ chính là trách nhiệm 
của cả gia đình và nhà trường với tương lai đứa trẻ. Tất nhiên, mỗi đứa trẻ có môt tố 
chất khác nhau. Một đứa trẻ hôm nay tiến bộ hơn với đứa trẻ ngày hôm qua, dũng cảm 
hơn, tự tin hơn và hạnh phúc hơn trong cuộc sống là mong muốn của mỗi gia đình và 
nhà giáo dục. 
Đối với con trẻ, những khó khăn là những bức tường đôi khi rất khó vượt qua. 
Do đó, nhiệm vụ của các bậc cha mẹ và thầy cô là phải biết cách giúp các em vượt qua 
khó khăn, từng bước vượt qua các nghịch cảnh trong cuộc sống. Khi trẻ rèn luyện thường 
xuyên kĩ năng vượt khó trong cuộc sống, kĩ năng đó sẽ được khái quát trở thành phương 
thức chung của hành động, được gìn giữ thành một phẩm chất của nhân cách[1]. Làm 
cách nào để làm tăng chỉ số AQ ở trẻ là câu hỏi luôn được các nhà khoa học, cha mẹ và 
thầy cô quan tâm trong những năm gần đây. 
3. Một số biện pháp giúp trẻ vượt qua thử thách và nghịch cảnh 
Một đứa trẻ có chỉ số AQ cao sẽ là người rất dễ thành công trên bước đường học 
vấn lẫn khi bước vào đời. Bởi lẽ, trẻ tiềm ẩn trong mình một sức bật mà chính cha mẹ 
có thể cũng không ngờ. Trẻ không dựa dẫm, không ỷ lại vào cha mẹ. Khi đối diện với 
thử thách, trẻ có xu hướng lạc quan và mạnh mẽ tiến về phía trước. Rèn luyện thường 
xuyên kĩ năng vượt khó trong cuộc sống cho trẻ, kĩ năng đó sẽ được khái quát trở thành 
phương thức chung của hành động trong cuộc đời trẻ, được gìn giữ thành một phẩm chất 
- 71 - 
tốt đẹp của nhân cách. AQ cao không đơn thuần có sẵn có mà phải là cả một quá trình 
rèn luyện và bố mẹ có thể nâng cao cho con từ ngày thơ bé, bằng những bước hiệu quả 
sau đây: 
3.1. Khích lệ trẻ có niềm tin vào bản thân 
Cho đến cuối lứa tuổi mẫu giáo, một trong những động cơ hành động có ý nghĩa 
nhất định đối với trẻ em là chờ đợi ý kiến đánh giá của người làm công tác giáo dục, bố 
mẹ và bạn bè cùng trang lứa về hành động của mình. Không muốn tỏ ra kém, yếu hơn 
bạn bè, trẻ luôn thể hiện sự nỗ lực ý chí rất cao. 
Vai trò của nhà giáo dục có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp đỡ trẻ vượt qua 
các ngưỡng khó khăn. Phải ủng hộ ngay quá trình hoạt động của các em, nguyện vọng 
đạt mục đích đã đặt ra, sự kiên trì và tự chủ của bản thân. Những lời nhận xét mang tính 
tích cực như: “Giỏi lắm!”, “Con đã làm rất tốt”, “Em làm khá lắm!”, “Con sửa một chút 
ở chỗ này nữa thì bức tranh này này sẽ tuyệt đẹp!” hay “chắc chắn con sẽ làm được, cố 
gắng lên!” luôn là nguồn động lực cho trẻ. Khen thưởng đúng lúc luôn tạo ra kì tích. 
Đứa trẻ nào cũng có thể trở thành thiên tài, nhưng nếu muốn chúng trở thành thiên tài 
thì chúng ta phải tán thưởng chúng, giáo dục chúng như một thiên tài. 
Cuộc sống luôn có khó khăn, chướng ngại vật và đầy trở ngại, khi trẻ có đức tin, 
niềm tin vững mạnh, đó sẽ là nguồn lực tinh thần tôi luyện và giúp trẻ vượt qua mọi khó 
khăn. Người lớn, đặc biệt là cha mẹ và thầy cô giáo hãy dạy con, học trò đừng bỏ cuộc, 
rèn luyện hoàn tất mọi công việc cho dù nhỏ, để tạo thói quen luôn luôn hoàn tất nó cho 
dù thế nào. 
3.2. Phân tích khó khăn và giải quyết cùng trẻ 
Tuổi càng nhỏ, các hoạt động của trẻ sẽ gặp nhiều khó khăn, trẻ sẽ cần sự hỗ trợ 
của người lớn. Phản ứng bản năng của cha mẹ, cô giáo là giúp đỡ trẻ. Tuy nhiên sự giúp 
đỡ của người lớn cũng có nhiều mức độ. Đôi khi sự giúp đỡ chỉ hạn chế ở chỗ gợi nhắc 
mục đích hành động, đôi khi phải giúp đỡ các em xác định cách thức đạt tới mục đích. 
Nếu nhận thấy mục đích là khó, người làm công tác giáo dục nhận thấy các em không 
chịu được sự căng thẳng, phải thiết thực giúp đỡ các em ngay để các em thấy được kết 
quả của sự cố gắng về ý chí của mình. Ngược lai, nếu như người lớn giúp trẻ giải quyết 
hết khó khăn tức là cướp đi cơ hội để trẻ tự trải nghiệm thắng bại, từ đó tạo ra tính ỷ lại, 
không có niềm tin trong hoạt động của trẻ. Luôn khuyến khích trẻ ý thức đối diện với 
thất bại và năng lực thừa nhận trắc trở mới có thể phát huy sức mạnh, sự tự tin, là người 
có ích và có năng lực.[3] 
Trong cuộc sống, cha mẹ và cô giáo nên đặt ra một số khó khăn ở mức độ vừa 
phải để con trẻ được trải nghiệm những trở ngại trong cuộc sống. Người Do Thái đề cao 
trải nghiệm cá nhân nên họ thường cố ý tạo ra khó khăn để con cái tự trải qua. Ví dụ họ 
 - 72 - 
có thể cùng con tham gia một trò chơi, không nhường chúng để cho chúng hiểu thắng 
thua là chuyện hết sức bình thường, rèn luyện chúng chịu áp lực tâm lý khi thua cuộc.[1] 
3.3. Dũng cảm chấp nhận thất bại 
Cha mẹ nhất thiết phải dạy con dũng cảm chấp nhận sự thật, có thể thất bại, nhưng 
từ thất bại có thể học được nhiều điều, lại tiếp tục có thể đứng lên. Hãy luôn dạy con 
cách đối mặt với trở ngại và cùng con phân tích nguyên nhân dẫn đến trở ngại. Phải để 
trẻ biết rằng thành công và thất bại trong cuộc sống luôn song hành với nhau. Trong 
cuộc sống sẽ có những việc không như ý muốn, nếu đến một chút thất bại nhỏ cũng 
không chấp nhận được thì sẽ khó vượt qua những trở ngại lớn hơn. 
Giúp con nhận thức đúng đắn về 'trở ngại', các bà mẹ Do Thái thường chỉ dẫn các 
con đọc truyện ký của một số vĩ nhân. Đọc nhiều, trẻ sẽ cảm thấy hành trình của cuộc 
đời là không ngừng chiến thắng khó khăn, chiến thắng trở ngại. Và chúng cũng sẽ nhận 
ra những khó khăn, trở ngại mà chúng gặp phải không là gì so với các bậc vĩ nhân[1]. 
Các bậc cha mẹ nên cho con trẻ biết bản thân cha mẹ cũng có lúc thất bại và cũng phải 
tự vượt qua. 
Do đó, cha mẹ nên buông tay trẻ để trẻ tự đối diện với những trắc trở, khó khăn 
trong cuộc sống. Nếu nhất thời con chưa thể thoát khỏi hoàn cảnh khó khăn, cha mẹ có 
thể dạy con biết nhẫn nại hoặc tìm nơi gửi gắm tinh thần khi rơi vào nghịch cảnh như 
vận động, vui chơi, tán gẫu. 
3.4. Suy nghĩ tích cực 
 Gặp trở ngại không có nghĩa là thất bại, chưa có trở ngại cũng chưa chắc đã là 
thành công. Cha mẹ cần dạy con cách ứng xử đúng đắn đối với thành công và thất bại. 
Sớm gặp thất bại trong cuộc đời sẽ nhận được những lợi ích thực tế lớn nhất. 
Ngay cả trong những lúc khó khăn nhất, những người có chỉ số vượt khó cao 
thường có một khả năng đặc biệt để có thể vượt qua nghịch cảnh, nuôi hy vọng và luôn 
lạc quan vào tương lai. Vì vậy, cha mẹ giúp trẻ nhớ rằng, trong mọi vấn đề luôn có một 
lối thoát, chúng ta chỉ cần tìm nó, và thực thi nó. Bảng chữ cái cũng có đến 24 - 26 chữ 
cái thì nếu kế hoạch A không thực thi được thì bạn còn kế hoạch B, kế hoạch C... và kế 
hoạch Z. Vì vậy, hãy tìm nhiều lựa chọn, nhiều kế hoạch và nhiều câu trả lời cho vấn đề 
của mình. Mỗi thất bại sẽ là bài học cho cuộc sống. Không đổ lỗi và coi mình là nạn 
nhân của thất bại mà nhìn nhận thất bại là một cơ hội để học hỏi, tự mình tạo ra sức đề 
kháng với mọi thất bại. 
- 73 - 
Kết luận 
AQ là một chỉ số về năng lực sống mạnh mẽ của con người. Nếu cha mẹ và nhà giáo 
dục luôn cảm thấy cần thiết phải giúp con nâng cao IQ, EQ thì AQ cũng quan trọng 
không kém, AQ có thể quyết định sự thành công và ảnh hưởng đến chỉ số IQ, EQ của 
trẻ. Cha mẹ, thầy cô hãy luôn hiểu trẻ, cho trẻ cơ hội để có thể trải nghiệm nhiều khó 
khăn hơn. Nắm vững tâm lí trẻ, trao cho trẻ sự tự tin, cùng trẻ vượt qua thử thách, giúp 
trẻ lạc quan với mọi thất bại và vượt qua thất bại chính là chúng ta đã trao những điều 
tốt đẹp nhất cho tương lai mỗi đứa trẻ./. 
Tài liệu tham khảo 
[1] Cha mẹ Do thái rèn kĩ năng vượt khó cho con như thế nào? 
con-nhu-the-nao.html 
[2] Chỉ số vượt khó AQ - Paul Stoltz - Thái Hà Book 
[3] Dạy học ở mẫu giáo – A.P. UXOVA 
[4] Tâm lí học trẻ em( Tập 1 +2) – Sở giáo dục Thành phố Hồ Chí Minh- xuất bản 1989