Giáo trình Trình tổ chức hoạt động thư viện thiếu nhi và thư viện trường phổ thông

1 
UBND TỈNH LÀO CAI 
TRƯỜNG CAO ĐẲNG CỘNG ĐỒNG 
GIÁO TRÌNH 
TRÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG THƯ 
VIỆN THIẾU NHI VÀ THƯ VIỆN 
TRƯỜNG PHỔ THÔNG 
Lào Cai, 2017 
2 
MỤC LỤC 
Mục lục ................................................................................................................ 1 
Chương 1: Thư viện và thư viện trường học .................................................... 3 
1. Khái niệm thư viện ............................................................................................ 4 
 1.1. Định nghĩa ........................................................................................... 5 
 1.2. Điều kiện thành lập thư viện trường phổ thông ................................... 5 
2. Chức năng, nhiệm vụ của thư viện và thư viện trường học .............................. 5 
 2.1. Chức năng, nhiệm vụ của thư viện ....................................................... 5 
 2.2. Vai trò, chức năng, nhiệm vụ của thư viện trường học ....................... 7 
3. Tổ chức xây dựng và phát triển thư viện trong trường phổ thông ..................... 9 
 3.1. Một số quan điểm của Đảng, Nhà nước về việc xây dựng và phát 
triển thư viện trường phổ thông ............................................................................ 9 
 3.2. Các văn bản về tổ chức, quản lý và hoạt động thư viện trường phổ 
thông .................................................................................................................... 10 
4. Mối quan hệ giữa công tác xuất bản – phát hành và thư viện trong ngành Giáo 
dục – Đào tạo ....................................................................................................... 11 
 4.1. Công tác xuất bản – phát hành và thư viện trong ngành giáo dục ... 11 
 4.2. Công tác xuất bản – phát hành và thư viện trước yêu cầu mới ......... 12 
Chương 2: Kỹ thuật, nghiệp vụ thư viện ........................................................ 14 
1. Xây dựng vốn tài liệu ...................................................................................... 14 
 1.1. Khái niệm tài liệu ............................................................................... 14 
 1.2. Một số dạng tài liệu ........................................................................... 14 
 1.3. Tổ chức xây dựng vốn tài liệu ............................................................ 17 
 1.4. Hình thức và phương thức bổ sung vốn tài liệu ................................ 18 
 1.5. Phương pháp khai thác nguồn tài liệu bổ sung cho thư viện ............ 21 
 1.6. Thanh lý tài liệu ................................................................................. 22 
2. Đăng ký tài liệu ............................................................................................... 23 
 2.1. Mục đích, yêu cầu .............................................................................. 23 
 2.2. Hình thức đăng ký tài liệu .................................................................. 23 
3. Mô tả tài liệu ................................................................................................... 29 
 3.1. Mục đích, ý nghĩa ............................................................................... 29 
 3.2. Yêu cầu và quy định chung ................................................................ 29 
 3.3. Phân loại mô tả tài liệu ...................................................................... 30 
 3.4. Phương pháp mô tả các loại hình tài liệu ......................................... 32 
4. Phân loại tài liệu .............................................................................................. 32 
 4.1. Mục đích, ý nghĩa ............................................................................... 32 
 4.2. Bảng phân loại dùng trong thư viện trường học ............................... 32 
3 
 4.3. Phương pháp phân loại tài liệu ......................................................... 37 
5. Lưu trữ thông tin và bảo quản tài liệu ............................................................. 39 
 5.1. Lưu trữ thông tin ................................................................................ 39 
 5.2. Tổ chức kho tài liệu ............................................................................ 63 
Chương 3: Công tác bạn đọc ............................................................................ 69 
1. Những vấn đề chung về công tác phục vụ bạn đọc ......................................... 69 
 1.1. Khái niệm ........................................................................................... 69 
 1.2. Tầm quan trọng của công tác phục vụ bạn đọc ................................. 69 
 1.3. Nhiệm vụ của công tác phục vụ bạn đọc ........................................... 69 
 1.4. Nội dung công tác phục vụ bạn đọc ................................................... 69 
2. Tổ chức phục vụ bạn đọc trong thư viện trường học ...................................... 69 
 2.1. Tổ chức phục vụ đọc tại thư viện ....................................................... 70 
 2.2. Phục vụ bạn đọc ngoài thư viện ......................................................... 71 
3. Hướng dẫn giáo viện, học sinh đọc tài liệu ..................................................... 71 
 3.1. Khái niệm ........................................................................................... 71 
 3.2. Hướng dẫn đọc ................................................................................... 71 
 3.3. Đặc điểm tâm, sinh lý và nhu cầu đọc sách của các lứa tuổi ............ 71 
 3.4. Giáo dục phương pháp đọc sách cho giáo viên và học sinh ............. 72 
4. Nghiên cứu nhu cầu, hứng thú đọc ................................................................. 73 
 4.1. Đặc điểm nhu cầu đọc ....................................................................... 73 
 4.2. Các phương pháp nghiên cứu nhu cầu đọc ....................................... 73 
5. Tuyên truyền tài liệu trong n ... a tài 
liệu với năm xuất bản của tài liệu. 
Hầu hết các thư viện và trung tâm thông tin để tổ chức kết hợp. 
Ưu điểm của hình thức kết hợp là đã loại trừ được các nhược điểm của 
các loại hình thức nói trên, giữ lại các ưu điểm. 
VD: tổ chức theo ngôn ngữ riêng sẽ mất nhiều diện tích trên giá sách hơn, 
khi kết hợp với tổ chức theo khổ của tài liệu sẽ tiết kiệm chỗ và hình thức đẹp 
hơn. Hình thức này khá phổ biến trên thế giới và Việt Nam. 
70 
CHƯƠNG 3 
CÔNG TÁC BẠN ĐỌC 
1. Những vấn đề chung về công tác phục vụ bạn đọc 
1.1. Khái niệm 
Phục vụ bạn đọc là toàn bộ hoạt động của thư viện nhằm thỏa mãn nhu 
cầu và giúp đỡ người sử dụng thư viện hiệu quả nhất bắt đầu từ việc lựa chọn và 
sử dụng tài liệu đó. Công tác này được xây dựng trên sự kết hợp các quá trình 
liên quan chặt chẽ với nhau của việc phục vụ thư viện, phục vụ thông tin, tra 
cứu. 
1.2. Tầm quan trọng của công tác phục vụ bạn đọc 
- Phục vụ bạn đọc giúp cho việc vận hành vốn tài liệu hiệu quả nhất. 
- Phục vụ bạn đọc giúp bạn đọc thỏa mãn nhu cầu thông tin của mình. 
Đọc sách là quá trình sáng tạo gồm quá trình tiếp thu, so sánh, ứng dựng những 
gì đã đọc vào cuộc sống. 
- Phục vụ bạn đọc là thước đo đánh giá hiệu quả hoạt động của thư viện. 
Thư viện càng phục vụ nhiều bạn đọc thì vai trò, tác dụng của nó càng lớn. 
1.3. Nhiệm vụ của công tác phục vụ bạn đọc 
- Giúp mỗi bạn đọc lựa chọn được sách mà họ cần. 
- Tuyên truyền, giới thiệu những sách báo cần thiết, tốt nhất cho từng 
người, từng nhóm người hoặc tất cả bản đọc. 
- Góp phần vào việc giáo dục đạo đức, thẩm mỹ cho người đọc. 
- Hướng dẫn đọc, giúp tự học, tự nghiên cứu. 
- Xây dựng thói quen đọc sách, góp phần xây dựng nền văn hóa đọc. 
1.4. Nội dung của công tác phục vụ bạn đọc 
- Tổ chức phục vụ bạn đọc trong và ngoài thư viện. 
- Tuyên truyền, giới thiệu các loại hình tài liệu. 
- Hướng dẫn bạn đọc sử dụng thư viện và đọc tài liệu. 
- Nghiên cứu nhu cầu, hứng thú đọc. 
- Phục vụ thông tin tra cứu cho bạn đọc. 
2. Tổ chức phục vụ bạn đọc trong thư viện trường học 
2.1. Tổ chức phục vụ đọc tại thư viện 
Là tổ chức việc cung cấp tài liệu và các nguồn tin khác cho bạn đọc tại 
các phòng đọc. 
Phòng đọc là diện tích được trang bị chuyên biệt dùng để phục vụ bạn đọc 
các ấn phẩm và các nguồn thông tin khác. 
Khi phục vụ bạn đọc tại thư viện, cán bộ thư viện cần chuẩn bị nơi làm 
việc, chuẩn bị sẵn sàng cho việc phục vụ bạn đọc: thường xuyên xem xét kho tài 
71 
liệu nhằm mục đích phát hiện sai sót trong sắp xếp, có kế hoạch bổ sung tài liệu 
cho phù hợp và chuẩn bị tốt cho các dịp trưng bày, triển lãm, chuẩn bị hồ sơ bạn 
đọc (phiếu đăng ký bạn đọc, thẻ bạn đọc, phiếu yêu cầu ) 
Sau khi nhận yêu cầu tin, cán bộ thư viện cần tiến hành làm thủ tục mượn 
tài liệu tại phòng đọc. Trước khi giao tài liệu cần kiểm tra sơ bộ tài liệu. Những 
hư hỏng của tài liệu cần được ghi vào phần ghi chú của phiếu yêu cầu. 
* Tổ chức phục vụ mượn tài liệu 
- Thời gian mượn tài liệu phải được quy định cụ thể (7 ngày, 10 ngày, 15 
ngày). 
- Các công việc cần làm ở phòng mượn: 
+ Đăng ký bạn đọc, phát thẻ và làm sổ mượn. 
+ Tiếp nhận yêu cầu và tìm sách. 
+ Ghi tài liệu mượn vào sổ mượn và kiểm tra tình trạng tài liệu cho mượn. 
Bạn đọc phải ký xác nhận mượn vào sổ này. 
- Việc thống kê tài liệu mượn được tiến hành ngay sau khi trao sách cho 
người mượn. 
- Quản lý sổ mượn có nhiều cách sắp xếp: 
+ Xếp theo tên giáo viên. 
+ Với học sinh: xếp theo khối lớp, trong từng lớp xếp theo thứ tự chữ cái 
tên học sinh. 
+ Xếp theo thời gian mượn sách. 
+ Xếp theo thời gian trả sách. 
Dù xếp theo cách nào cũng phải đảm bảo 2 yêu cầu: Tìm sổ nhanh và biết 
được người còn nợ sách. 
2.2. Phục vụ bạn đọc ngoài thư viện 
Mục đích: phát huy cao nhất tác dụng của sách báo đối với chất lượng 
giáo dục của nhà trường, đồng thời động viên, khơi dậy phong trào đọc sách 
trong giáo viên, học sinh, tận dụng vòng quay của sách. 
Các hình thức phục phụ bạn đọc ngoài thư viện: 
- Tổ chức túi sách lưu động: Dùng một số sách nhất định, đưa xuống từng 
lớp để phục vụ giáo viên, học sinh nhằm duy trì thói quen đọc sách. Đối với các 
trường tiểu học học 2 buổi /ngày, nên xây dựng các tủ sách trong lớp học. Mỗi 
lớp học có thể để 1, 2 giá sách nhỏ và định kỳ tổ chức luân chuẩn sách giữa các 
lớp. 
- Chi nhánh thư viện: Nếu nhà trường tổ chức thành những phân hiệu 
(điểm trường) nhỏ thì nên tổ chức chi nhánh thư viện ở những phân hiệu cách xa 
trung tâm. 
72 
- Tổ chức thư viện xanh: Đây là hình thức tổ chức thư viện lưu động mới. 
Hình thức này đang phát triển ở nhiều trường học, đặc biệt là trường tiểu học. 
Thư viện xanh được tổ chức dưới các gốc cây trong trường. Sách được luân 
chuẩn xuống tủ thư viện nhà trường và do học sinh đóng góp. Sách được bảo 
quản trong những tủ sách đặc biệt đặt ngoài trời, dưới mỗi gốc cây. Tuy nhiên, 
việc quản lý tài liệu cần phải được chú trọng để không bị mất tài liệu, bị ướt tài 
liệu khi trời mưa. 
3. Hướng dẫn giáo viên, học sinh đọc tài liệu 
3.1. Khái niệm 
Hướng dẫn giáo viên, học sinh đọc tài liệu là sự tác động của cán bộ thư 
viện lên nội dung, tính chất, phương pháp đọc của người đến sử dụng thư viện. 
Hướng dẫn đọc thực hiện thông qua các hình thức và phương pháp khác nhau 
của hoạt động thư viện, đảm bảo tính hệ thống, tính khoa học và sự tiếp cận 
chuyên biệt với bạn đọc. 
3.2. Mục đích của hướng dẫn đọc 
- Giúp người đọc trong thư viện lựa chọn tài liệu, tìm thông tin về tài liệu 
hợp với nhu cầu và sở thích. 
- Giúp bạn đọc nắm được kỹ năng tự chọn sách bằng cách tuyên truyền 
thường xuyên các kiến thức về thư viện – thư mục, cách tra cứu. 
- Giúp bạn đọc trong quá trình đọc và tiếp thu những gì đã đọc, tọa đàm 
về những gì họ đã học, phân tích những gì bạn đọc biết về cuốn sách đã đọc, tư 
vấn cho bạn đọc phương pháp đọc hợp lý. 
3.3.Đặc điểm tâm, sinh lý và nhu cầu đọc sách của các lứa tuổi 
* Về lứa tuổi 
- Học sinh lớp 1 thích nghe kể chuyện, thích xem truyện tranh chữ to, màu 
sắc đẹp. Vì vậy, cán bộ thư viện chọn những cuốn sách có hình ảnh đẹp, ngôn 
ngữ trong sáng, dễ hiểu để phục vụ. 
- Học sinh lớp 2 và 3 bước đầu có nhu cầu đọc sách nhưng chủ yếu vẫn là 
những truyện tranh, truyện cổ tích ngắn. 
- Học sinh lớp 4, 5 thích đọc sách về các cuộc phiêu lưu mạo hiểm, sách 
khám phá thiên nhiên, thích đọc truyện tranh, truyện các thiếu niên anh hùng, 
truyện lịch sử, truyện cổ tích, báo Thiếu niên tiền phong, báo ảnh của địa 
phương. 
- Học sinh lứa tuổi trung học cơ sở bắt đầu có những thay đổi lớn về mặt 
phát triển cá tính và hoạt động tâm lý. Các em quan tâm đến nhân cách, có xu 
hướng bộc lộ phẩm chất và hành động, khát khao tìm hiểu đời sống bên ngoài và 
73 
đã hình hình thành thái độ của mình đối với các sự kiện xảy ra xung quanh 
thông qua những suy nghĩ độc lập. 
- Học sinh phổ thông trung học đã có hứng thú đối với khoa học, văn học 
và kỹ thuật hiện đại,  sở trường và năng khiếu hình thành rõ rệt. 
3.4. Giáo dục phương pháp đọc sách cho giáo viên và học sinh 
- GV và HS cần đọc sách có kế hoạch, có suy nghĩ và phê phán, biết áp 
dụng vào thực tiễn. 
- Đọc sách theo mục đích đề ra trước: đọc sách để dạy tốt, để học tốt. 
- Đọc sách có ghi chép, phân tích theo hệ thống để ghi nhớ nội dung cuốn 
sách. 
- Đọc có trọng tâm, trọng điểm và kịp thời. 
- Đọc sách xen kẽ giữa các bộ môn. 
- Hướng dẫn học sinh lập kế hoạch đọc sách. 
- Có thể hướng dẫn cho từng cá nhân người đọc. 
4. Nghiên cứu nhu cầu, hứng thú đọc 
Nghiên cứu nhu cầu đọc là một bộ phận cấu thành hữu cơ của hoạt động 
thư viện. Mục đích của nghiên cứu nhu cầu bạn đọc là làm cho việc phục vụ thư 
viện có cơ sở khoa học và hiệu quả hơn. 
Hứng thú đọc là thái độ lựa chọn tích cực của người đọc khi đọc những tài 
liệu hấp dẫn về mặt cảm xúc hoặc có giá trị đối với chủ thể ở một khía cạnh nào 
đó. Thực tế, hứng thú đọc là sự ham thích đọc tài liệu về một môn loại nào đó, 
thể loại nào đó. Hứng thú đọc ảnh hưởng tới việc lựa chọn, cảm thụ và đánh giá 
tác phẩm. Hứng thú đọc là động cơ thúc đẩy việc đọc. 
Nhu cầu đọc là thái độ nhận thức hoặc cảm thụ của người đọc đối với việc 
đọc như đối với hoạt động cần thiết của cuộc sống mà nhờ đó, các nhu cầu giao 
tiếp, nhận thức, thẩm mĩ được thỏa mãn. 
4.1. Đặc điểm của nhu cầu đọc 
- Nhu cầu đọc là đòi hỏi khách quan của con người đối với việc đọc tài 
liệu. Việc thực hiện đọc tài liệu như hoạt động sống của con người. Đây là loại 
nhu cầu tinh thần của con người, có liên quan đến nhu cầu nhận thức. 
- Nhu cầu đọc và hoạt động thư viện có mối quan hệ khăng khít, tác động 
qua lại với nhau. Nhu cầu đọc vừa là động cơ vừa là mục đích của hoạt động 
thông tin – thư viện. Nhu cầu đọc thúc đẩy mọi hoạt động của thư viện, làm cho 
các hoạt động của thư viện phải hoàn thiện, phát triển hơn. 
- Động cơ của hoạt động thư viện là sự gặp nhau giữa nhu cầu đọc và tài 
liệu. Nhu cầu đọc thúc đẩy hoạt động thư viện, cán bộ thư viện phải dựa vào các 
phương tiện tác nghiệp như các kỹ năng xử lý tài liệu, bổ sung tài liệu sao cho 
74 
hợp lý, tổ chức bộ máy tra cứu, các dịch vụ sao cho sát hợp để phục vụ nhu cầu 
đọc. 
- Những yếu tố ảnh hưởng tới nhu cầu đọc: Điều kiện xã hội; trình độ văn 
hóa; nghề nghiệp; lứa tuổi; nhân cách. 
4.2. Các phương pháp nghiên cứu nhu cầu đọc 
- Nghiên cứu trực tiếp: trao đổi ý kiến với người đọc, phỏng vấn, quan sát 
khoa học. Phương pháp này có ưu điểm: 
+ Tạo ra cho người nghiên cứu điều kiện tự nắm được, quan sát được 
những hiện tượng, số liệu về người đọc. Vì vậy số liệu đáng tin cậy hơn. 
+ Giúp người nghiên cứu bổ sung, điều chỉnh nội dung nghiên cứu. 
- Nghiên cứu gián tiếp: phân tích tài liệu thống kê thư viện, phân tích thẻ 
bạn đọc, phân tích các tài liệu tra cứu, trưng cầu ý kiến (bằng phiếu hỏi). 
5. Tuyên truyền tài liệu trong nhà trường 
5.1. Tuyên truyền miệng 
* Kể chuyện theo sách 
Kể chuyện theo sách là một trong những hình thức tuyền truyền sách phổ 
biến, mang lại hiệu quả cao (kể thường xuyên, tổ chức cuộc thi kể chuyện theo 
sách). 
Mục tiêu kể chuyện theo sách: 
- Giúp cho việc vận hành kho sách của thư viện, phát huy tác dụng của 
sách đối với bạn đọc. 
- Giúp bạn đọc thỏa mãn nhu cầu về sách, khơi dậy phong trào đọc sách 
và rèn luyện kỹ năng kể chuyện theo sách cho bạn đọc. 
- Xây dựng thói quen đọc sách và làm theo sách, xây dựng văn hóa đọc 
trong điều kiện các phương tiện nghe nhìn phát triển. 
Kể chuyện theo sách là phương pháp tuyên truyền miệng tác động lên 
người nghe bằng âm thanh ngôn ngữ. Chính đặc thù này mà nó có sức truyền 
cảm, lôi cuốn, hấp dẫn đặc biệt. 
* Điểm sách theo chủ đề 
Điểm sách theo chủ đề là một công tác tuyên truyền đặc biệt của thư viện. 
Điểm sách là một cuộc nói chuyện ngắn gọn, trình bày nội dung một hoặc một 
số cuốn sách theo dàn bài được chuẩn bị kỹ kàng, có phân tích, đánh giá tác 
phẩm về mặt tư tưởng, khoa học, nghệ thuật,  Điểm sách không phải là việc 
kể lại đầy đủ nội dung cuốn sách mà chỉ gợi ra những vấn đề quan trọng và chủ 
yếu nhằm gợi hứng thú để bạn đọc tìm đọc sách. 
Có ba hình thức điểm sách 
+ Độc lập, không kèm theo hoạt động khác. 
75 
+ Kết hợp với các hoạt động quần chúng khác: nói chuyện, trưng bày, 
thảo luận sách,  
+ Thi điểm sách. 
Phương pháp tiến hành điểm sách: 
- Phần mở đầu: nói ngắn gọn những đặc điểm xuất bản, ý nghĩa của đề tài 
mà các cuốn sách đề cập tới. 
- Phần trình bày nội dung cuốn sách: điểm lại những nội dung chính trong 
nội dung cuốn sách. Điểm sách phải logic, khoa học, sinh động và hấp dẫn tạo 
nên ở bạn đọc hứng thú mượn đọc sách sau khi nghe điểm sách. 
- Phần nghệ thuật cuốn sách: phân tích giải quyết vấn đề được nghiên cứu, 
sáng tác, cốt truyện, văn phong, nghệ thuật trang trí, trình bày tác phẩm. 
- Phần kết luận: nhấn mạnh tầm quan trọng và những ứng dụng của cuốn 
sách vào thực tiễn dạy và học, vào sản xuất và đời sống đặc biệt trong hoàn cảnh 
địa phương. 
* Giới thiệu sách 
Giới thiếu sách thường áp dụng với từng cuốn sách cụ thể. Thường gồm 3 
phần: 
- Mở đầu: trình bày ngắn gọn các nội dung: 
+ Vị trí, tầm quan trọng của vấn đề chính được trình bày trong tác phẩm. 
+ Đặc điểm hình thức của tác phẩm: tên sách, phụ đề tên sách, các tác giả 
cộng tác, nhà, năm xuất bản, lần xuất bản, số trang, khổ sách, tranh ảnh, bản đồ, 
sơ đồ, hình thức trình bày, cơ quan liên quan tới việc xuất bản hoặc chỉ đạo nội 
dung (nếu có). 
+ Vài nét tiểu sử, sự nghiệp của tác giả. 
- Giới thiệu nội dung tác phẩm: 
Đây là phần chính của bài giới thiệu. Yêu cầu chung của phần này là khái 
quát, tóm tắt nội dung, chủ đề của tác phẩm; nêu được giá trị nội dung của tác 
phẩm đối với xã hội và người nghe. 
Ngoài những yêu cầu chung, mỗi loại sách lại có yêu cầu, cách thức giới 
thiệu riêng: 
+ Đối với truyện, tiểu thuyết, ký: cần tóm tắt cốt truyện (không phải kể 
lại), đề tài, chủ đề tư tưởng, lý tưởng thẩm mĩ (phê phán hoặc ca ngợi, xây dựng 
cái gì). Giá trị nội dung và chủ đề tư tưởng của tác phẩm. 
+ Đối với tác phẩm thơ ca: cần làm rõ cảm xúc chủ đạo của tập thơ, 
phong cách sáng tác, thể loại. Tác phẩm đem lại cho người đọc cảm xúc, tình 
cảm , khoái cảm thẩm mỹ ra sao. Trong từng nội dung có thể lấy một vài câu 
dẫn chứng cho bài giới thiệu thêm phong phú, hấp dẫn. 
76 
+ Đối với tài liệu chính trị, xã hội: cần khái quát những quan điểm cơ bản 
được trình bày trong sách, những quan điểm chính trị, trường phải triết học,  
sự đúng đắn và cần thiết của những quan điểm, vấn đề đó trong đời sống xã họi 
và đối với bạn đọc. 
giới thiệu nghệ thuật, phương pháp luận của tác phẩm). 
- Thi vui trả lời về sách (hái hoa dân chủ). 
- Câu lạc bộ bạn đọc. 
- Tổ chức các buổi nói chuyện về sách. 
- Đọc to nghe chung. 
2.2. Tuyên truyền trực quan 
- Triển lãm (trưng bày) tài liệu. 
- Biểu ngữ thư viện (biểu ngữ tuyên truyền giới thiệu sách; biểu ngữ 
hướng dẫn nhiệm vụ và hoạt động của thư viện. 
- Chắp hình. 
- Báo tường. 
- Sưu tầm các bài báo theo chủ đề.