Giáo trình Phòng và trị bệnh động vật thúy sản

1 
BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN 
TRƯỜNG CAO ĐẲNG KINH TẾ KỸ THUẬT VÀ THỦY SẢN 
GIÁO TRÌNH 
MÔ ĐUN:PHÒNG VÀ TRỊ BỆNH ĐỘNG VẬT THÚY SẢN 
NGÀNH/NGHỀ: NUÔI TRỒNG THỦY SẢN NƯỚC NGỌT 
TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG 
(Ban hành kèm theo Quyết định số: /QĐ-CĐKTKTTS ngày.tháng . 
năm 2020 của Hiệu trưởng trường Cao đẳng Kinh tế, Kỹ thuật và Thủy sản) 
Bắc Ninh, tháng 9 năm 2020 
2 
TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN 
Giáo trình “Phòng và trị bệnh động vật thủy sản” là tài liệu phục vụ công 
tác giảng dạy, học tập, nghiên cứu, tham khảo tại Trường Cao đẳng Kinh tế, Kỹ 
thuật và Thủy sản. Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục 
đích kinh doanh đều bị nghiêm cấm. 
3 
LỜI GIỚI THIỆU 
 Phòng và trị bệnh động vật thủy sản là mô đun chuyên ngành trang bị các 
kiến thức về biện pháp phòng bệnh tổng hợp; phương pháp chẩn đoán bệnh; các 
loại thuốc, hóa chất, sản phẩm xử lý và cải tạo môi trường dùng để phòng và trị 
bệnh ; các bệnh thường gặp phương pháp trị bệnh cho động vật thủy sản. Mô 
đun thường được giảng dạy sau các môn kỹ thuật sản xuất giống và nuôi các đối 
tượng thủy sản trong chương trình đào tạo Cao đẳng Nuôi trồng thủy sản nước 
ngọt 
 Giáo trình Mô đun Phòng và trị bệnh ĐVTS trong chương trình đào tạo 
Cao đẳng nghề Nuôi trồng thủy sản nước ngọt là mô đun thứ 23 và gồm có 07 
bài học trong đó có 90 giờ (Lý thuyết: 30 giờ; Thực hành, thí nghiệm, thảo luận, 
bài tập: 57 giờ; Kiểm tra: 3 giờ: 
1 Bài mở đầu 
2 Bài 1: Biện pháp tổng hợp để phòng bệnh ở động vật nuôi thuỷ sản 
3 Bài 2: Thuốc và cách dùng thuốc trong nuôi trồng thuỷ sản 
4 Bài 3: Phương pháp chẩn đoán bệnh động vật thuỷ sản 
5 Bài 4: Bệnh do ký sinh trùng ở ĐVTS 
6 Bài 5: Bệnh truyền nhiễm ở ĐVTS 
7 Bài 6: Bệnh dinh dưỡng, môi trường và địch hại 
Trong quá trình biên soạn, chúng tôi có sử dụng, tham khảo nhiều tư liệu, 
hình ảnh của các tác giả trong và ngoài nước, cập nhật những tiến bộ khoa học 
kỹ thuật, sự góp ý của các chuyên gia, đồng nghiệp, đặc biệt là những vấn đề về 
bệnh xảy ra trên cá sủ đất của mô hình nuôi thực tế tại các địa phương... Chúng 
tôi xin chân thành cảm ơn. 
Nhóm biên soạn xin được cảm ơn Vụ Tổ chức cán bộ - Bộ NN&PTNT, 
lãnh đạo và giảng viên trường Cao đẳng Kinh tế, Kỹ thuật và Thủy sản, các 
chuyên gia và các nhà quản lý tại địa phương như Chi cục Nuôi trồng thủy sản 
các tỉnh Quảng Ninh, Nam Định, Thái Bìnhđã đóng góp nhiều ý kiến quý báu 
và tạo điều kiện thuận lợi để chúng tôi hoàn thành cuốn giáo trình này. 
 Mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng không thể tránh khỏi thiếu sót, rất 
mong nhận được sự đóng góp ý kiến của đọc giả để giáo trình được hoàn thiện 
hơn. 
Bắc Ninh, ngày........tháng........... năm 
Tham gia biên soạn 
1. Chủ biên 
2 Nguyễn Thị Quỳnh 
 3. 
4 
 MỤC LỤC 
Danh mục Trang 
TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN 2 
LỜI GIỚI THIỆU 3 
GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN 5 
Bài mở đầu 6 
Bài 1: Biện pháp tổng hợp để phòng bệnh ở động vật nuôi thuỷ sản 
1. Cơ sở khoa học của các biện pháp tổng hợp phòng bệnh 
động vật thủy sản 
2. Biện pháp phòng bệnh tổng hợp cho động vật thủy sản: 
10 
10 
13 
Bài 2: Thuốc và cách dùng thuốc trong nuôi trồng thuỷ sản 
1. Khái niệm về thuốc thú y thuỷ sản 
2. Một số phương pháp dùng thuốc trong nuôi trồng thuỷ sản 
3. Các chủng loại thuốc 
19 
19 
19 
24 
Bài 3: Phương pháp chẩn đoán bệnh động vật thuỷ sản 
1.Điều tra hiện trường 
2 Kiểm tra cơ thể ĐVTS 
3 Thu mẫu cố định, phân lập trùng bệnh 
27 
27 
29 
30 
Bài 4: Bệnh do ký sinh trùng ở ĐVTS 
1.Bệnh do ngành trùng thích bào tử 
2. Bệnh do ngành trùng lông Ciliophora 
3. Bệnh do giun sán ở ĐVTS 
4.Bệnh do phân ngành giáp xác 
31 
31 
33 
41 
44 
Bài 5: Bệnh truyền nhiễm ở ĐVTS 
1. Bệnh do vi rút 
2. Bệnh do vi khuẩn 
3. Bệnh do nấm 
46 
46 
64 
78 
Bài 6: Bệnh dinh dưỡng, môi trường và địch hại 
1. Bệnh do yếu tố môi trường 
2. Bệnh do yếu tố dinh dưỡng 
3. Bệnh do địch hại 
91 
91 
99 
101 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
103 
5 
6 
GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN 
Tên môn học: Phòng và trị bệnh động vật thủy sản 
Mã môn học: MĐ 23 
I. Vị trí, tính chất mô đun: 
 - Vị trí: Mô đun được giảng dạy sau các môn cơ sở chuyên ngành như 
quản lý chất lượng nước trong nuôi trồng thủy sản, thức ăn trong nuôi trồng thuỷ 
sản, các môn sản xuất giống và nuôi các đối tượng thuỷ sản; Mô đun thường 
được giảng dạy trước môn khai thác và bảo vệ nguồn lợi. 
 - Tính chất: Đây là một môn cơ sở chuyên ngành, kiến thức và kỹ năng 
của môn học này h trợ cho các môn học về sản xuất giống và nuôi các đối 
tượng thuỷ sản như môn sản xuất giống cá nước ngọt, và sản xuất giống và nuôi 
đặc sản nước ngọt, sản xuất giống và nuôi giáp xác, sản xuất giống và nuôi cá 
biển,.. 
II. Mục tiêu mô đun: 
- Về kiến thức: Mô đun trang bị cho sinh viên về kiến thức phòng bệnh 
tổng hợp, Phương pháp chẩn đoán bệnh, thuốc và các phương pháp dùng thuốc, 
kiến thức liên quan đến việc nhận biết các bệnh thường gặp trên động vật thuỷ 
sản và các phương pháp dùng để trị và xử lý bệnh cho động vật thuỷ sản. 
- Về kỹ năng: 
+ Thực hiện được đầy đủ các bước phòng trị bệnh cho động vật thuỷ sản 
+ Chẩn đoán được các bệnh thường gặp trên động vật thuỷ sản 
+ Nhận biết và sử dụng đúng các loại thuốc dùng để phòng và trị bệnh cho 
động vật thuỷ sản. 
7 
BÀI MỞ ĐẦU 
 Nuôi trồng thủy sản (NTTS) là ngành kinh tế mũi nhọn của nhiều quốc gia 
có ưu thế về mặt nước, Việt Nam là một trong số các nước đó. Những năm gần 
đây, sự phát triển mạnh mẽ và không ngừng về nuôi trồng thủy sản của các 
nước trên thế giới, trong khu vực và Việt Nam đã chứng minh hiệu quả to lớn 
của ngành kinh tế này. Tuy vậy, khi nuôi trồng thủy sản càng phát triển, đặc biệt 
khi đã đạt được trình độ thâm canh cao, thì vấn đề dịch bệnh trở nên càng 
nghiêm trọng, có thể là 1 nguyên nhân quan trọng ảnh hưởng tới hiệu quả kinh 
tế - xã hội của ngành này. Do vậy, môn Bệnh Học Thủy Sản cũng đã trở thành 
môn học có tầm quan trọng đặc biệt trong chương trình đào tạo kỹ sư ngành nuôi 
trồng thủy sản. 
I. MỤC TIÊU ...  riêng cá tra giống khi bị 
bệnh thường nhô hẳn đầu lên mặt nước và lắc mạnh, người nuôi cá gọi là bệnh 
“lắc đầu”. Một số con tách đàn bơi quanh bờ ao. Khi bệnh nặng trùng ký sinh ở 
mang, phá huỷ các tơ mang khiến cá bị ngạt thở, những con bệnh nặng mang 
đầy nhớt và bạc trắng. Cá bơi lội lung tung không định hướng. Sau cùng cá lật 
bụng mấy vòng, chìm xuống đáy ao và chết. 
c) Phân bố và lan truyền 
 Trên cơ thể cá, ký sinh trùng ký sinh ở các cơ quan bên ngoài như mang, da, 
vây.Trùng bánh xe phân bố rộng và gây bệnh ở nhiều loài cá khác nhau: chép, 
trắm cỏ, mè trắng, mè hoa, trôi, rôhu, trê, tra, bống tượng, mùi ..., gần dây, một 
số loài cá biển nuôi như cá Mú cũng bị nhiễm tác nhân này. Bệnh gây tác hại 
chủ yếu cho cá hương ,cá giống . Bệnh phát triển quanh năm nhưng phổ biến 
nhất vào mùa xuân, đầu hạ và mùa thu ở miền Bắc, vào mùa mưa ở miền Nam, 
nhiệt độ thích hợp là 20-300C, nhiệt độ quá nóng về mùa hè, mùa khô và quá 
lạnh về mùa đông ít gặp bệnh này. 
d) Chẩn đoán bệnh 
 Quan sát các dấu hiệu bệnh lý (triệu chứng) của đàn cá trong ao. Bắt cá 
kiểm tra nhớt, da, vây, mang dưới kính hiển vi, xác định tỷ lệ và cường độ cảm 
nhiễm trùng bánh xe. 
e) Phòng và trị bệnh 
 Biện pháp tốt nhất vệ sinh ao hồ ương cá thật ký trước khi thả giống, phải 
tẩy vôi, tiêu độc ao. Mật độ cá không nên thả quá dày. Theo Hà Ký (1963) mật 
độ cá thả quá dày thì cường độ cảm nhiễm trùng bánh xe của cá sẽ tăng gấp 4-12 
lần. Không dùng phân hữu cơ tươi, cần ủ kỹ với 1% vôi. Thực tế cho thấy, 
những nơi dùng phân tươi thường hay phát sinh bệnh. 
 Có rất loài thuốc có thể trị bệnh trùng bánh xe cho từng cá. Trên thế giới đã 
dùng 21 loại hoá chất khác nhau trị bệnh này: axit axetic, formalin, muối ăn 
NaCl, Chloramine B, Sunfat đồng, thuốc tím KMnO4... 
 Ở Việt Nam thường dùng một số hoá chất dễ kiếm: Dùng nước muối NaCl 
2-3% tắm cho cá 5-15 phút, dùng CuSO4 nồng độ 3-5 ppm tắm cho cá 5-15 phút 
hoặc phun trực tiếp xuống ao với nồng độ 0,5-0,7 ppm (0,5-0,7g cho 1 m3 nước). 
39 
Có thể dùng kết hợp CuSO4 0,5 ppm với Malachite green 0,01-0,02 ppm., có kết 
quả rất tốt sau 1-2 ngày. 
Hình 6.28: Trùng bánh xe (Trichodina)thường gặp ký sinh trên cá nuôi ở Việt 
Nam 
2.4 Bệnh trùng loa kèn 
a) Tác nhân gây bệnh: Giống Epistylis, Giống Apisoma, Giống Zoothamnium, 
Giống Vorticella 
b) Dấu hiệu bệnh lý 
9 10 11 12 
13 14 15 16 
1 2 3 4 
5 6 7 8 
17 18 19 20 
40 
 Trùng loa kèn bám trên da, vây, mang cá, trên mang và các phần phụ của 
tôm, trên thân và các chi của ếch, ba ba, trên vỏ, chân của ốc. Sự ký sinh của 
trùng loa kèn ảnh hưởng đến hô hấp, sinh trưởng của của các động vật là ký chủ. 
Ở giai đoạn ấu trùng của tôm, cá, động vật thân mềm, trùng loa kèn cản trở sự 
hoạt động của ấu trùng và gây chết rải rác. Đối với ếch, ba ba trùng loa kèn bám 
thành những đám trắng xám dễ nhầm với nấm thuỷ my. bệnh nặng đã gây chết 
cho ba ba giống 
c) Phân bố và lưu truyền bệnh 
 Trùng loa kèn phân bố ở cả nước ngọt, nước mặn. Chúng ký sinh ở tất cả 
các động vật thuỷ sản, tuy nhiên m i loài ký sinh trùng khác nhau có những ký 
chủ khác nhau. Như Zoothamnium ký sinh ở giáp xác nhuyễn thể biển, Epistylis 
ký sinh ở cá, ba ba, éch và tôm nước ngọt, Apiosoma ký sinh ở các loài cá nước 
ngọt. Bệnh trùng loa kèn thường xuất hiện quanh năm, nhưng hay vào mùa 
xuân, mùa thu ở miền Bắc; mùa mưa ở miền Nam. 
d) Chẩn đoán bệnh. 
 Lấy nhớt kiểm tra dưới kính hiển vi ở độ phóng đại > 100x. 
e) Phòng và trị bệnh. 
 Đối với bệnh do trùng loa kèn ký sinh ở cá, tôm nước ngọt, có thể dùng 
biện pháp phòng trị tương tự bệnh như trùng bánh xe, dùng CuSO4 tắm cho cá ở 
nồng độ 5-7ppm, phun xuống ao ở nồng độ 0,5-0,7ppm; Tắm nước muối 2-4% 
cho cá nước ngọt bị bệnh, hay bằng malachite green phun xuống ao 0,1-
0,3ppm.. 
 Đối với bệnh do trùng loa kèn ký sinh ở cá, tôm, động vật thân mềm nước 
mặn, người ta thường dùng Formol 100-200 ppm tắm cho cá, tôm trong 30 phút, 
hay tắm bằng nước oxy già (H2O2) ở nồng độ 100-150ppm trong 15-30 phút, 
tằm nước ngọt trong 30 phút. Nếu dùng nồng độ thấp hơn cần kéo dài thời gian. 
 Đặc biệt, hiện nay một số ấu trùng động vật thân mềm bị bệnh trùng loa kèn 
rất nặng, nhưng khả năng chịu đựng của ấu trùng với hóa chất rất yếu, nên người 
ta phải giảm nồng độ khi chữa bệnh và tác dụng trị bệnh rất hạn chế. 
Hình 6.30: A,B- Vorticella sp (ký sinh ở ba ba); 
C,D- Vorticella similis; E- Vorticella striata; F- 
Vorticella microstoma 
A 
B 
C D 
E F 
41 
F 
G 
Hình 6.31: Một số hình ảnh về trùng loa kèn và bệnh do chúng gây ra ở ĐVTS 
A,B- Zoothamnium arbusscula; C- Zoothamnium sp ký sinh ở tôm (ảnh 
KHVĐT); D- Epistylis urceolata; E- Epistylis lacustris; F- Epistylis sp ký sinh ở 
ba ba; G- Epistylis và Zoothamnium ký sinh ở tôm. 
A 
B C 
D E 
G 
42 
Hình 6.32: A: Zoothamnium sp ký sinh ở ấu trùng ốc hương ; B. Trùng loa kèn 
(Apiosoma minutum) ký sinh ở da, mang của cá 
3. Bệnh do giun sán ở ĐVTS 
3.1 Bệnh do sán lá đơn chủ đẻ trứng 
b) Dấu hiệu bệnh lý. 
 Dactylogyrus ký sinh trên da và mang của cá nhưng chủ yếu là mang. Lúc 
ký sinh chúng dùng móc của đĩa bám sau, bám vào tổ chức cơ thể ký chủ, tuyến 
đầu tiết ra men hialuronidaza phá hoại tế bào tổ chức, làm mang và da cá cá tiết 
ra nhiều dịch nhờn ảnh hưởng đến hô hấp của cá. Nên cá thường có dấu hiệu bơi 
lội bất thường, mang có hiện tượng sưng, phù nề, cá nổi đầu và bơi lội chậm 
chạm, cơ thể gầy yếu, có thể gây chết từ rải rác tới hàng loạt cá hương, cá giống. 
c) Phân bố và lan truyền bệnh. 
 Dactylogyrus ký sinh trên nhiều loài cá nước ngọt, lợ và nước mặn ở 
nhiều lứa tuổi, nhưng gây bệnh nghiêm trọng nhất là đối với cá hương, cá giống 
của cá . Bệnh này phát triển mạnh trong các ao nuôi mật độ dày, điều kiện môi 
trường ô nhiẽm hữu cơ, nhiệt độ thích hợp cho chúng phát triển khoảng 22 -
28
0C. Bệnh xuất hiện vào mùa xuân, mùa thu ở miền Bắc; mùa mưa ở miền 
Nam. 
 Giống sán lá 16 móc Dactylogyus có tính đặc hữu cao nhất của lớp sán đơn 
chủ, m i loài sán Dactylogyus chỉ ký sinh một loài cá ký chủ, như Dactylogyrus 
ctenopharyngodon ký sinh ở cá trắm cơ, D. hypophthalmichthys ký sinh ở cá mè 
trắng Trung Quốc, D. harmandi ký sinh ở cá mè trắng Việt nam.... 
 Ở nước ta phát hiện khoảng 46 loài Dactylogyrus ký sinh trên nhiều loài cá 
thuộc họ cá chép Cyprilidae và các loài cá phân bố tự nhiên trong cả nước, đã 
không ít trường hợp sán lá 16 móc đã gây chết hàng loạt cá. Theo Hà Ký, ở trại 
A 
A B 
43 
cá Nhật Tân-Hà Nội, 1961 cá mè hoa giai đoạn cá hương bị cảm nhiễm 
Dactylogyrus, có ao tỷ lệ cảm nhiễm bệnh 100%, cường độ cảm nhiễm 210-325 
trùng/ cá, làm cá bệnh chết 75%. Ở miền Trung, một số cơ sở nuôi cá cảnh 
cũng bị Dactylogyrus ký sinh gây cá chết hàng loạt, gây tổn thương cho một số 
cơ sở nuôi cá cảnh. 
Hình 6.36: A- Mô học mang cá bị nhiễm Dactylogyrus sp ; 
 B- Dactylogyrus sp ký sinh trên các tơ mang cá rôhu; C- Dactylogyrus sp . 
d) Chẩn đoán bệnh 
 Để chẩn đoán xác định tác nhân gây bệnh Dactylogyrosis có thể kiểm tra 
dịch nhờn của da và mang dưới kính hiển vi. Có thể phát hiện dễ dàng 
Dactylogyrus ở độ phóng đại 100 lần 
e) Phương pháp phòng trị 
 Phòng bệnh: Trước khi thả cá xuống ao ương, nuôi, cần tẩy dọn ao, tiêu diệt 
trứng và ấu trùng sán lá 16 móc. Cá thả không nên quá dày, thường xuuên theo 
d i chế dộ ăn và điều kiện môi trường ao nuôi để điều chỉnh cho thích hợp. 
 Cá giống trước khi thả ra ao hồ nuôi, dùng KMnO4 nồng độ 15-20 ppm tắm 
cho cá trong thời gian 15-30 phút hoặc dùng NaCl 3% tắm trong 5 phút, nếu 
nhiệt độ trên 25 0C thì giảm xuống 2%. Hoặc dùng Formalin tắm nồng độ 100-
200ppm, thời gian 30-60 phút, chú ý khi tắm phải có xục khí cung cấp đủ oxy 
cho cá. 
 Dùng Ammonium hydroxide- NH4OH 10% tắm cho cá ở 100 ppm thời gian 
1-2 phút, có tác dụng trị bệnh. Hoặc phun Formalin xuống ao nồng độ 20-30ppm 
để trị bệnh cho cá. 
3.2 Bệnh do sán lá đơn chủ đẻ con 
a) Tác nhân gây bệnh: giống Gyrodactylus có kích thước nhỏ hơn 
Dactylogyrus. 
A 
B 
C 
44 
+ Cơ thể sống linh hoạt, vận động tương tự như Dactylogyrus. 
+ Phía sau cơ thể có bào thai đời thứ 2 hình bầu dục, trong bào thai có bào thai 
của đới sau nên còn gọi là tam đại trùng. 
+ Nhiệt độ thích hợp cho trùng phát triển từ 18 – 250C 
b) Dấu hiệu bệnh lý 
+ Ký sinh trên da và mang cá (chủ yếu ở da) làm tiết 1 lớp dịch nhờn mỏng màu 
trắng tro 
+ Cá hoạt động bình thường, một số chìm dưới đáy, một số lại nổi trên mặt nước 
đớp không khí. Mất dần khả năng vận động và bơi ngửa bụng. Khả năng bắt mồi 
giảm, hô hấp khó khăn, cá gầy yếu. 
+ Tạo điều kiện cho các tác nhân gây bệnh khác cho ĐVTS 
c) Phân bố và lan truyền bệnh: 
+ Gây bệnh cho nhiều loài cá biển và cá nước ngọt. 
+ Làm chết hàng loạt cho cá giống: cá trê, bống tượng, rô phi, lóc bông nuôi bè 
và cá chép. 
+ Bệnh xuất hiện vào mùa xuân, thu, đông ở miền Bắc, mùa mưa ở miền Nam. 
d) Chẩn đoán bệnh: lấy dịch ở mang, da của cá soi dưới kính hiển vi. 
e) Biện pháp phòng trị bệnh: như các bệnh sán lá khác. 
3.4 Bệnh do ấu trùng sán gan ở cá 
- Tác nhân gây bệnh: Ấu trùng Metacecaria của sán lá gan trưởng thành 
(Opisthorchis). Chu kỳ phát triển: ký sinh trong gan, mật, ruột, phần dưới dạ dày 
của người và động vật có vú ăn cá. 
- Tác hại, phân bố và chẩn đoán bệnh 
+ Metacecaria ký sinh trên cơ cá, tập trung nhiều ở cơ lưng dọc cột sống. 
+ Làm ảnh hưởng đến sinh trưởng của cá, làm giảm giá trị thương phẩm và có 
nguy cơ truyền bệnh cho người. 
+ Bệnh nhiều hay ít phụ thuộc vào tập tính ăn gỏi cá và vệ sinh môi trường 
+ Ở Việt Nam đã phát hiện ở Phú Yên, Châu Đốc có người nhiễm sán 
Opisthorchis 
+ Kiểm tra bệnh tương tự bệnh Clornorchosis 
- Biện pháp phòng trị bệnh: tương tự như bệnh sán lá gan – Clornorchosis 
3.5 Bệnh do lớp sán dây – Bothriocephalosis 
a) Tác nhân gây bệnh: là loài Bothriocephalosis, cơ thể dài 20 – 30mm, thân có 
màu trắng sữa, dài, phân đốt. 
b) Tác hại, phân bố và chẩn đoán bệnh 
+ Xác định tác nhân gây bệnh: giải phẫu ruột cá, quan sát bằng mắt thường, 
bằng kính hiển vi. 
+ Sán ký sinh trong ruột, trong xoang cơ thể của nhiều loài cá nước ngọt: mè 
trắng, mà hoa, trắm cỏ, chép, cá vền và một số loài cá biển. 
45 
+ Tác hại: sán hút chất dinh dưỡng, ảnh hưởng đến sinh trưởng, cá thường tách 
đàn, nổi đầu đớp không khí, cá bỏ ăn, nặng có thể chết. 
c) Biện pháp phòng trị bệnh 
+ Chủ yếu là phòng bệnh: áp dụng biện pháp phòng chung, trước khi thả cá cần 
tẩy dọn ao bằng vôi tôi 14kg/100m2, sau khi tẩy 45 – 50 ngày mới thả cá. 
+ Trị bệnh: Dùng hạt bí đỏ 250g (đã bỏ vỏ giã nhỏ) – 500g cám trộn vào thức 
ăn/ngày/1vanj cá giống cỡ cá 9cm, cho ăn liên tục trong 3 ngày. 
3.6 Bệnh do ngành giun tròn – Philometrosis 
- Tác nhân gây bệnh: là giống giun tròn Philometra 
- Tác hại, phân bố và chẩn đoán 
+ Xác định tác nhân gây bệnh: quan sát bằng mắt thường, kính lúp với cá thể ký 
sinh dưới vây, vẩy; với cá thể ký sinh bên trong phải giải phẫu. 
+ Giun ký sinh ở ruột, xoang bụng cá quả, cá tra, cá rô, cá trê và cá basa.... cá 
càng lớn tỷ lệ cảm nhiễm càng cao, nên tác hại chủ yếu đối với cá lớn. 
+ Cá bệnh di chuyển chậm, da chuyển màu, bóng hơi bị phá hủy (nhất là ngăn 
thứ 2), không giữ được thăng bằng, bơi ngửa bụng, đầu chúc xuống. 
- Biện pháp phòng trị bệnh 
+ Phòng bệnh: Phòng bệnh tổng hợp cho cá nuôi 
+ Trị bệnh: dùng NaCl 2% tắm từ 10 – 15 phút, dùng cồn idot hay thuốc tím 1% 
sát vào ch giun ký sinh. 
2.4 Bệnh do phân ngành giáp xác 
2.4.1 Bệnh trùng mỏ neo – lernaeosis 
 a) Tác nhân gây bệnh: là giống Lernaea, cơ thể Lernaea chia 3 phần đầu, ngực, 
bụng. 
b) Dấu hiệu bệnh lý: 
+ Cá bơi lội bất thường, bắt mồi giảm dần, gầy yếu, bơi lội chậm chạp 
+ Cá hương, cá giống bị bệnh cơ thể dị hình uốn cong, bơi lội mất thăng bằng. 
+ Cá bố mẹ bị bệnh nặng, tuyến sinh dục không phát triển được. 
+ Lúc ký sinh phần đầu của Lernaea cắm sâu vào cơ thể ký chủ, phần sau lơ 
lửng trong nước. 
+ Nếu ký sinh nhiều trong xoang miệng làm cho miệng không đóng kín được, cá 
không bắt được thức ăn và chết. 
+ Lernaea ký sinh trên da, vây cá mè, cá trắm, cá chép và nhiều loài cá nước 
nhất ;à đối với vẩy nhỏ, cá còn non vẩy còn mềm, làm tổ chức gần nơi ký sinh 
sưng đỏ, viêm loét. 
c) Biện pháp phòng trị bệnh 
+ Phòng bệnh: phòng bệnh chung cho cá nuôi, đặc biệt nên dùng lá xoan bón lót 
xuống ao trước khi thả cá với số lượng 0,2 – 0,3 kg/m3 nước để diệt trùng 
Lernaea. 
+ Trị bệnh: 
(+) Thay nước mới kết hợp với bón vôi bột, liều lượng 2kg/100m3 nước ao. 
46 
(+) Dùng lá xoan bón vào ao nuôi cá bị bệnh với lươngkj 0,4 – 0,5 kg/m3 nước 
có thể tiêu diệt được ký sinh trùng Lernaea 
(+) Dùng thuốc tím KMnO4 nồng độ 10 – 20 ppm, tắm từ 30 – 60 phút. 
(+) Dựa vào đặc tính chọn lọc ký chủ của Lernaea ta thay đổi đối tượng nuôi 
2.4.2 Bệnh rận cá – Argulosis 
a) Tác nhân gây bệnh: có giống Argulus, thường gặp một số loài sau 
+ Loài A.japonicus ký sinh trên da, mang cá nước ngọt: trắm cỏ, chép, mè, trôi, 
diếc... có đặc điểm sau: cơ thể trong suốt màu xám nhạt 
+ Loài A. Chinnsis ký sinh trên da cá quả, lóc bông, bống tượng có đặc điểm: cơ 
thể màu trong, sắc tố phân bố đều trên giáp lưng. 
b) Triệu chứng, chẩn đoán và tác hại 
+ Quan sát bằng mắt thường để xác định trùng Argulus 
+ Argulus thường ký sinh trên da, mang cá nước ngọt, lợ, mặn, khi ký sinh dùng 
miệng, các gai ở mặt bụng cào rach da, làm da cá bị viêm nhiễm tạo điêu kiện 
cho vi khuẩn, nấm, ký sinh trùng khác xâm nhập gây bệnh cho ký chủ. 
+ Bệnh thường lưu hành với bệnh đốm trắng, đốm đỏ, lở loét, vì vậy làm cá chết 
hàng loạt 
+ Bệnh xuất hiện quanh năm, nhưng mạnh nhất vào vụ xuân, đầu hè. 
c) Biện pháp phòng trị bệnh 
+ Phòng bệnh: trùng rất nhạy cảm với ánh sáng, độ khô và pH của môi trường để 
diệt trừng và ấu trùng cần tiến hành. 
+ Tát cạn ao, dọn sạch đáy, dùng vôi tẩy trùng và phơi đáy ao. 
+ Cá nuôi lồng thường xuyên treo túi vôi, 2 – 4 kg/10m3 lồng. 
+ Trị bệnh: Dùng thuốc tím tắm với nồng độ 10 – 20 ppm trong 30 phút.