Dấu ấn văn hóa trong tập truyện vang bóng một thời của Nguyễn Tuân

25 
CHUYÊN MỤC 
VĂN HỌC - NGÔN NGỮ HỌC 
DẤU ẤN VĂN HÓA TRONG TẬP TRUYỆN 
VANG BÓNG MỘT THỜI CỦA NGUYỄN TUÂN 
PHẠM THỊ LƯƠNG* 
Tập truyện Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân được đánh giá là “gần tới sự 
toàn thiện toàn mỹ”. Một trong những phương diện nổi bật của tập truyện đó là 
những nét văn hóa độc đáo mà Nguyễn Tuân đã chăm chút miêu tả, thể hiện với 
tất cả thái độ trân trọng, ngậm ngùi, nuối tiếc. Tìm hiểu tập truyện từ góc nhìn 
văn hóa, chúng tôi hướng đến trả lời câu hỏi điều gì làm nên dấu ấn rất riêng 
của Vang bóng một thời. Đó phải chăng là ở vẻ đẹp ngôn từ, ở cảm thức nghệ 
thuật hay còn ở vẻ đẹp tâm hồn, ở niềm trăn trở của chính nhà văn trước thời 
cuộc. Bài viết lấy điểm tựa là các quan niệm về tính văn hóa, mã văn hóa để 
phân xuất từng phương diện đặc sắc được thể hiện trong truyện ngắn của 
Nguyễn Tuân. 
Từ khóa: văn hóa, mã văn hóa, truyện ngắn, Nho giáo, truyền thống 
Nhận bài ngày: 24/2/2020; đưa vào biên tập: 26/2/2021; phản biện: 4/3/2021; duyệt 
đăng: 4/4/2021 
1. DẪN NHẬP 
Tiếp cận văn học từ góc nhìn văn hóa 
đang ngày càng thu hút đƣợc sự quan 
tâm của các nhà nghiên cứu. Hƣớng 
tiếp cận này giúp ngƣời đọc khai thác 
các vỉa tầng ý nghĩa của văn bản 
thông qua hình thức giải mã các ký 
hiệu ngôn ngữ đƣợc mã hóa trong 
văn bản đó, từ đó khám phá các nét 
văn hóa độc đáo đƣợc thể hiện. Cùng 
với các hƣớng tiếp cận văn bản từ thi 
pháp học, ngôn ngữ học, phong cách 
học, tự sự học... hƣớng tiếp cận từ 
văn hóa học mở ra cho ngƣời nghiên 
cứu những ý tƣởng khám phá độc 
đáo vào chiều sâu văn bản, cho thấy 
mỗi tác phẩm văn học mang dấu ấn, 
hồn cốt của cộng đồng, dân tộc, thời 
đại. Tất cả điều đó đƣợc khúc xạ qua 
thế giới quan, nhân sinh quan của nhà 
văn. Nguyễn Tuân đã thể hiện đậm 
*
 Trƣờng Đại học Bạc Liêu. 
 PHẠM THỊ LƢƠNG – DẤU ẤN VĂN HÓA TRONG TẬP TRUYỆN 
26 
nét dấu ấn văn hóa truyền thống cũ, 
lối sống cũ của một thời kỳ lịch sử 
nhiều biến thiên, dâu bể. Trong tập 
truyện Vang bóng một thời(1), Nguyễn 
Tuân xây dựng một hệ thống mã văn 
hóa bằng hình thức ngôn ngữ phong 
phú, vừa mang nét cổ xƣa, vừa tạo 
dấu ấn hiện đại. Ở tập truyện này, 
ngƣời đọc có thể nhận thấy dấu ấn 
văn hóa ứng xử, văn hóa nhân cách, 
văn hóa sinh hoạt đời thƣờng đƣợc 
thể hiện cuốn hút, tinh tế bằng một bút 
lực tài hoa. 
2. VĂN HÓA VÀ THUỘC TÍNH VĂN 
HÓA TRONG TÁC PHẨM VĂN HỌC 
Văn hóa là một phạm trù rất rộng, là 
tất cả các giá trị vật chất và tinh thần 
mà con ngƣời tạo ra để gắn kết chặt 
chẽ với nhau vì vậy có nhiều quan 
điểm khác nhau về khái niệm văn hóa. 
Theo Cristina De Rossi: “Văn hóa bao 
gồm tôn giáo, thức ăn, những gì 
chúng ta mặc, cách chúng ta mặc, 
ngôn ngữ, hôn nhân, âm nhạc, những 
gì chúng ta tin là đúng hay sai, cách 
chúng ta ngồi vào bàn, cách chúng ta 
chào đón du khách, cách chúng ta cƣ 
xử với những ngƣời thân yêu, và 
hàng triệu thứ khác” (dẫn theo Kim 
Ann Zimmermann, 2017). Với Jane 
BinSun (2018) “Văn hóa là một hiện 
tƣợng xã hội và nó là sản phẩm của 
sự sáng tạo lâu dài. Đồng thời, nó 
cũng là một hiện tƣợng lịch sử. Đó là 
sự tích lũy của lịch sử xã hội. Văn hóa 
đề cập đến lịch sử, địa lý, phong tục, 
truyền thống, lối sống, văn học và 
nghệ thuật, chuẩn mực hành vi, 
phƣơng thức tƣ duy và giá trị của một 
dân tộc hoặc một quốc gia. Nó bao 
gồm văn hóa vật chất, văn hóa thể 
chế và văn hóa tâm lý”. Do văn hóa là 
“sản phẩm của sự sáng tạo lâu dài” 
cho nên trong quá trình phát triển, con 
ngƣời luôn luôn có ý thức sáng tạo ra 
các giá trị vật chất và tinh thần, từng 
bƣớc hoàn thiện nhân cách hƣớng 
đến con ngƣời lý tƣởng của mỗi thời 
đại, mỗi vùng miền, mỗi dân tộc, quốc 
gia. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh (2011: 
458): “Văn hóa là sự tổng hợp của 
mọi phƣơng thức sinh hoạt cùng với 
biểu hiện của nó mà loài ngƣời đã sản 
sinh ra nhằm thích ứng những nhu 
cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh 
tồn”. 
Mỗi tác phẩm văn chƣơng hƣớng đến 
miêu tả đối tƣợng trung tâm là con 
ngƣời thì tác phẩm đó ít nhiều mang 
những nét đặc trƣng về văn hóa của 
dân tộc, đất nƣớc nơi nhà văn đƣợc 
sinh ra, đƣợc tắm mình trong nền tảng 
giá trị văn hóa đó. Lê Nguyên Cẩn 
(2014: 11) cho rằng: “Tính văn hóa (la 
culturalité) của tác phẩm văn học là 
tính chất đặc thù gắn liền với mỗi tác 
phẩm văn học. Nó cho thấy tác phẩm 
văn học không chỉ toát lên vẻ đẹp 
ngôn từ mà còn là vẻ đẹp tâm hồn 
qua cách ứng xử và cách tiếp nhận, 
xử lý cuộc sống của một dân tộc hay 
một cộng đồng ngƣời nhất định. Nó 
không chỉ là quan niệm về con ngƣời 
đƣợc thể hiện qua sự khéo léo của 
nghệ thuật ngôn từ mà còn cả chuẩn 
mực ứng xử của cộng đồng, dân tộc 
trong một thời kỳ lịch sử nhất định. 
Mỗi tác phẩm văn học đều mang trong 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 4 (272) 2021 
27 
nó tính văn hóa đặc trƣng của dân tộc, 
của đất nƣớc nơi tác phẩm đƣợc sinh 
ra”. Tác phẩm thể hiện rõ nhất chân 
dung con ngƣời và thời đại là yếu tố 
thu hút ngƣời đọc khám phá suy 
ngẫm và góp phần quan trọng tạo nên 
giá trị tác phẩm. 
Các nhà nghiên cứu cũng chỉ ra mỗi 
tác phẩm văn học là sự kết hợp đan 
cài của nhiều mã khác nhau để tạo ra 
các hệ thống tầng bậc ý nghĩa của tác 
phẩm. Bàn về mã văn hóa (cultural 
code), Jenny Hyatt và Helen Simons 
(1999: 28) nhận định: “Sự hiểu biết về 
văn hóa thƣờng đƣợc thể hiện thông 
qua việc sử dụng mã. Các mã là một 
hệ thống bí mật của các từ, ký hiệu 
hoặc hành vi, đƣợc sử dụng để truyền 
tải các thông điệp bị ràng buộc theo 
ngữ cảnh”. Nhƣ vậy, nói đến mã văn 
hóa trong tác phẩm văn học có thể 
hiểu đó là tất cả các tín hiệu, các ký 
hiệu “ngôn ngữ, hình ảnh, âm thanh, 
hình tƣợng con ngƣời, thiên nhiên, 
phong cảnh, cách nói, kiểu nói, cách 
tổ chức văn bản nói chung, nhằm 
chuyển tải tới độc giả một nội dung, 
một thông điệp, hoặc mang tính riêng, 
hoặc mang tính chung” (Lê Nguyên 
Cẩn, 2014: 44). Khai thác tác phẩm 
văn học từ góc nhìn văn hóa chính là 
khám phá, bóc tách các lớp vỏ ngôn 
ngữ để hiểu đƣợc  ... ngƣời ta suy ngẫm về cuộc 
đời, về thế thái nhân tình, buông bỏ 
những ƣu phiền trong cuộc sống. 
Trong Vang bóng một thời, nét văn 
hóa sinh hoạt này đƣợc Nguyễn 
 PHẠM THỊ LƢƠNG – DẤU ẤN VĂN HÓA TRONG TẬP TRUYỆN 
32 
Tuân miêu tả tỉ mỉ từ cách lựa chọn 
loại trà, lựa chọn nƣớc, đồ dùng để 
pha trà, và đặc biệt là có những 
ngƣời bạn tri âm để cùng thƣởng 
thức một ấm trà thơm. Dù cuộc sống 
của họ có cơ hàn, lỡ vận thì các nhà 
Nho vẫn duy trì nét sinh hoạt dân dã, 
thanh đạm này trong cuộc sống 
thƣờng nhật. Đối với họ, việc thƣởng 
trà là một cách để tiêu khiển, nhƣng 
đồng thời cũng là cách để họ thể hiện 
một phong cách sống rất riêng và độc 
đáo: “Vẫn còn quen cái thói phong 
lƣu, nhiều khi qua chơi ao sen nhà ai, 
gặp mùa hoa nở, cụ lại còn cố bứt lấy 
ít nhị đem ƣớp luôn vào gói trà giắt 
trong mình, nếu đấy là trà mạn cũ” 
(Những chiếc ấm đất, tr. 50). Trong 
một truyện khác, Nguyễn Tuân thể 
hiện cách nhân vật thƣởng trà cũng 
tinh tế, cầu kỳ: “Cả ạ, thầy cho nƣớc 
pha trà không gì thơm lành bằng cái 
thứ nƣớc đọng trong lá sen. Mỗi lá 
chỉ có ít thôi. Phải gạn vét ở nhiều lá 
mới đủ uống một ấm” (Chén trà 
sương, tr.110). Uống trà cũng là một 
cách “vận động thần khí để tiết ra 
ngoài những cái nặng nề trong cơ thể, 
đón khí lành của trời đất”, mà để có 
một ấm trà thơm hƣơng vị của đất 
trời, cụ Ấm đã chăm chút làm bằng 
cả cái tâm từ chọn nƣớc, đun nƣớc 
đến pha trà. Lúc thƣởng trà là lúc cụ 
Ấm chiêm nghiệm suy tƣ về thế thái 
nhân tình, là cách thể hiện một nét 
văn hóa ứng xử đầy tinh tế, thi vị: 
“Chƣa bao giờ ông già này dám cẩu 
thả trong cái thú chơi thanh đạm. Pha 
cho mình cũng nhƣ pha trà mời 
khách, cụ ấm đã để vào đấy bao 
nhiêu công phu. Những công phu đó 
đã trở nên lễ nghi. Trong ấm trà pha 
ngon, ngƣời ta nhận thấy có một mùi 
thơ và một vị triết lý” (Chén trà sương, 
tr. 108). Còn cụ Sáu trong truyện 
“Những chiếc ấm đất” nghiện trà tàu 
nhƣng lại rất kén chọn nƣớc dùng để 
pha trà. Cụ khăng khăng phải xin cho 
đƣợc nƣớc giếng của nhà chùa ở đồi 
Mai xa làng nửa ngày đƣờng gánh về 
mới chịu pha trà. Cụ Sáu tâm sự với 
nhà Sƣ: “Chùa nhà ta có cái giếng 
này quý lắm. Nƣớc rất ngọt. Có lẽ tôi 
nghiện trà tàu vì nƣớc giếng nhà 
chùa đây. Tôi sở dĩ không nghĩ đến 
việc đi đâu xa đƣợc cũng là vì không 
đem theo đƣợc nƣớc giếng này đi để 
pha trà” (Những chiếc ấm đất, tr. 50). 
Trong Vang bóng một thời, ngƣời đọc 
dễ dàng nhận thấy nét văn hóa sinh 
hoạt rất đẹp của các nhà Nho xƣa, đó 
là văn hóa thƣởng thức ngâm vịnh thơ 
ca. Trong các dịp đối ẩm, hoặc lúc 
thanh tịnh họ thƣờng ngâm ngợi 
những câu thơ đầy ý vị để bộc bạch 
tâm sự, hoặc là để thƣ giãn cho tinh 
thần. Nét văn hóa của sinh hoạt này 
có lẽ đƣợc tiếp nối từ truyền thống 
ngâm vịnh thi ca khởi nguồn từ Tao 
đàn nhị thập bát tú do vua Lê Thánh 
Tông sáng lập vào cuối thế kỷ XV. 
Văn hóa thƣởng thức ngâm vịnh là 
thú vui tao nhã của các nhà nho trong 
các dịp năm hết tết đến: “Mấy cụ đều 
khen lẫn nhau là thơ hay. Trong cái 
êm ấm của chiều xuân sớm, tiếng 
ngâm thơ quyến rũ cả đến tâm hồn 
một ngƣời lão bộc. Bõ già, chiều 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 4 (272) 2021 
33 
mồng một tết tự nhiên mặt sáng tỏ 
hẳn lên. Cái đẹp của tiệc rƣợu ngâm 
thơ lây cả sang ngƣời bõ” (“Hương 
cuội”, tr. 88). Trong sinh hoạt hàng 
ngày, có những nhà Nho lại chọn 
ngâm vịnh nhƣ là một thú tiêu khiển 
không thể thiếu để vui thú cảnh điền 
viên: “Sáng nay, cụ Ấm cũng ngâm 
thơ. Cụ tin rằng ngâm thơ lúc yên lặng, 
lúc mới tỉnh giấc là một cách vận động 
thần khí kỳ diệu nhất của một ngƣời 
sống bằng cuộc đời tâm tƣởng bên 
trong. Mỗi buổi sớm ngâm nhƣ thế là 
đủ tiết ra hết ngoài những cái nặng nề 
trong cơ thể và để đón lấy khí lành 
đầu tiên của trời đất. Âu cũng là một 
quan niệm và một phép vệ sinh của 
thời cũ. Và ngƣời xƣa uống trà là để 
giữ mình cho lành mạnh” (Chén trà 
sương, tr. 109) 
Lối uống rƣợu thƣởng hoa của ông cụ 
Kép với mấy ngƣời bạn già tâm giao 
cũng rất cầu kỳ, lạ đời, độc đáo; uống 
rƣợu nhắm với đá cuội tẩm kẹo mạch 
nha, rồi ƣớp với hoa lan ủ kín trong 
lồng bàn phất giấy, khi cuộc rƣợu bắt 
đầu, mở lồng bàn ra thì mùi hƣơng 
lan dìu dịu bay tỏa vào không gian. 
Các cụ vừa thƣởng rƣợu, vừa thong 
thả ngâm thơ trong một không khí 
đầm ấm, thanh lƣơng: “Rồi mỗi chén 
rƣợu ngừng là một bài thơ ngâm trong 
trẻo. Cứ thế cho tàn hết buổi chiều” 
(Hương cuội, tr. 88). Họ uống rƣợu để 
suy ngẫm, để thƣởng thức cái dƣ vị 
nhàn tản, thanh đạm của cuộc sống. 
Việc uống rƣợu ngâm thơ cũng là một 
thú vui truyền thống của các nhà Nho 
xƣa. 
3.4. Dấu ấn văn hóa qua ngôn ngữ 
nghệ thuật 
Tiếp cận tác phẩm từ góc độ văn hóa 
học hƣớng đến khai thác những giá trị 
văn hóa đƣợc biểu hiện trong tác 
phẩm qua hệ thống ngôn ngữ, thế giới 
hình tƣợng đƣợc mô tả. Qua đó, 
ngƣời đọc hình dung đƣợc những dấu 
ấn văn hóa của thời đại. Mỗi tác phẩm 
văn học đƣợc hình thành dựa trên 
những nền tảng văn hóa lịch sử nhất 
định. Dựa trên các phƣơng diện nhƣ 
ngôn ngữ, kết cấu, hình tƣợng nghệ 
thuật, nhân vật, ngữ cảnh để tìm ra 
dấu ấn văn hóa của dân tộc, thời đại 
là một cách tiếp cận có thể bắt rễ sâu 
vào tác phẩm để giải mã các ký hiệu 
trong tác phẩm ấy. 
Ngôn ngữ là một yếu tố nghệ thuật tạo 
nên phong cách sáng tác riêng của 
mỗi nhà văn. Tiếp cận thế giới hình 
tƣợng trong tác phẩm, ngƣời đọc phải 
từng bƣớc khám phá những vỉa tầng 
ngôn ngữ để có thể hiểu đƣợc ý nghĩa 
ẩn tàng trong chỉnh thể nghệ thuật 
ngôn từ ấy. Ngôn ngữ hàm chứa trong 
nó những giá trị văn hóa của một cộng 
đồng nhất định. Ngƣời đọc muốn cảm 
nhận đƣợc những giá trị văn hóa ấy 
cần phải có trí tƣởng tƣợng, sự hiểu 
biết, sự trải nghiệm văn hóa của cộng 
đồng ấy. Nhà văn là ngƣời thẩm thấu 
văn hóa thời đại mà họ đang sống. 
Bằng tài năng sáng tạo, nhà văn sẽ 
thể hiện đƣợc những giá trị văn hóa 
qua ngôn ngữ nghệ thuật để mang lại 
giá trị thẩm mĩ cho tác phẩm văn học. 
Ngôn ngữ là phƣơng tiện biểu đạt tƣ 
tƣởng của con ngƣời và cũng là đối 
 PHẠM THỊ LƢƠNG – DẤU ẤN VĂN HÓA TRONG TẬP TRUYỆN 
34 
tƣợng để ngƣời ta khám phá tƣ tƣởng, 
văn hóa của con ngƣời trong các vỉa 
tầng ngôn ngữ. Ngôn ngữ gắn liền với 
tƣ duy, gắn liền với văn hóa của con 
ngƣời mỗi thời đại. Do vậy, “Văn học 
nghệ thuật tác động tới tƣ tƣởng, tình 
cảm ngƣời đọc không phải bằng lôgic 
lý trí, bằng ngôn ngữ chính luận mà 
chủ yếu bằng thi pháp nghệ thuật và 
ngôn ngữ hình tƣợng” (Lã Nguyên, 
2018: 70). 
Nhà văn xuất thân từ môi trƣờng văn 
hóa nào ít nhiều sẽ chịu ảnh hƣởng 
dấu ấn từ môi trƣờng văn hóa đó. 
Trong Vang bóng một thời, Nguyễn 
Tuân đã “phục nguyên không gian văn 
hóa”, con ngƣời văn hóa bằng một sự 
trau chuốt chắt lọc câu chữ trên từng 
trang viết. Hà Văn Đức (2001: 879) 
cho rằng: “Nguyễn Tuân kết hợp 
nhuần nhuyễn ngôn ngữ cổ xƣa với 
ngôn ngữ hiện đại, sử dụng mặt mạnh 
của ngôn ngữ nhiều ngành nghệ thuật 
“để làm giàu có thêm cho ngôn ngữ 
văn học”. Những trang văn của 
Nguyễn Tuân cho thấy một tài năng 
độc đáo trong việc sử dụng, lựa chọn 
ngôn từ tinh tế và sâu sắc. Ông đã thể 
hiện sự tài hoa, uyên bác của mình 
qua việc sử dụng ngôn ngữ trong 
Vang bóng một thời. Bằng sự am hiểu 
vốn văn hóa của dân tộc, bằng cách 
sử dụng từ ngữ đầy tinh tế, ông đã 
viết nên những trang văn giàu tính tạo 
hình, sinh động và mang đậm dấu ấn 
văn hóa Việt. 
Trong Chữ người tử tù, sự miêu tả tỉ 
mỉ, chi tiết và những từ ngữ Nguyễn 
Tuân lựa chọn để miêu tả góp phần 
thể hiện rất rõ hoàn cảnh, cử chỉ, 
dáng điệu bộc lộ đƣợc khí chất và 
tâm trạng của từng nhân vật: “Một 
ngƣời tù cổ đeo gông, chân vƣớng 
xiềng đang đậm tô nét chữ trên tấm 
lụa trắng tinh căng trên mảnh ván. 
Ngƣời tù viết xong một chữ, viên 
quản ngục lại vội khúm núm cất 
những đồng tiền kẽm đánh dấu ô chữ 
đặt trên phiến lụa óng. Và cái thầy 
thơ lại gầy gò, thì run run bƣng chậu 
mực...” (Chữ người tử tù, tr. 96). 
Những câu chữ miêu tả đặc sắc đầy 
đƣờng nét, giàu tính chất tạo hình 
trên một lần nữa cho thấy: “Nguyễn 
Tuân là một trong những bậc thầy về 
ngôn ngữ dân tộc; đồng thời cũng 
khẳng định thêm sự phong phú, 
chính xác về kiến thức lịch sử, văn 
hóa, xã hội” (Tôn Thảo Miên, 2003: 
252). 
Nguyễn Tuân sử dụng dày đặc những 
từ ngữ miêu tả, bộc lộ rõ nét vẻ cổ 
kính, để dẫn dắt ngƣời đọc về lại 
những khung cảnh một thời quá khứ 
xa xƣa. Không khí của một tiệc rƣợu 
đậm chất văn hóa của các nhà nho 
xƣa đƣợc phác họa qua ngòi bút của 
ông: “Dứt tiếng cụ Kép, tất cả bốn cụ 
đều úp lòng tay vào nhau thi lễ và giơ 
tay chỉ thẳng vào giữa, mời nhau ai 
cao tuổi xin nhắp chén trƣớc đi. Tiệc 
rƣợu bắt đầu. Bõ già kính cẩn chắp 
tay đứng sau lƣng chủ, có vẻ cũng 
thèm say lắm” (Bữa rượu máu, tr. 87). 
Hay trong truyện Chén trà sương, 
ông mô tả sự chăm chút kỹ lƣỡng 
của cái thú uống trà giữa các bậc hàn 
nho: “Chỉ có ngƣời tao nhã, cùng một 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 4 (272) 2021 
35 
thanh khí, mới có thể cùng nhau ngồi 
bên một ấm trà. Những lúc ấy, chủ 
nhân phải tự tay mình chế nƣớc, nhất 
nhất cái gì cũng làm lấy cả, không 
dám nhờ đến ngƣời khác, sợ làm thế 
thì mất hết cả thành kính” (Chén trà 
sương, tr. 108). Câu văn của Nguyễn 
Tuân tạo ra sự khoan thai, đĩnh đạc, 
thong thả trong giọng điệu khi ông nói 
về những nét sinh hoạt văn hóa của 
các bậc nho sĩ. Cấu tạo câu văn của 
ông thƣờng nhiều thành phần kết 
hợp với các biện pháp tu từ để tạo 
nên hiệu quả nghệ thuật độc đáo: 
“Trong cái vƣờn cây nhỏ, trong đám 
cỏ cây xanh rờn, những buổi sớm 
tinh mơ và những buổi chiều tàn 
nắng, ngƣời ta thƣờng thấy một ông 
già lông mày bạc, tóc bạc, râu bạc, 
mặc áo lông trắng, lom khom tỉa 
những lá úa trong đám lá xanh. Cụ 
Kép nguyện đem cái quãng đời xế 
chiều của một nhà nho để phụng sự 
lũ hoa thơm cỏ quý” (Bữa rượu máu, 
tr. 80). Trong nhiều truyện, Nguyễn 
Tuân sử dụng câu văn tƣơng đối dài, 
khai triển nhiều thành phần trong một 
câu. Ông phát triển câu văn một cách 
rất tự nhiên, tạo ra sự miên man 
trong giọng kể. 
Khẳng định tài năng trong việc lựa 
chọn ngôn từ, sáng tạo các tác phẩm 
nghệ thuật đầy giá trị đặc sắc của tác 
giả tập Vang bóng một thời, Nguyễn 
Đình Thi đã ca ngợi: “Nguyễn Tuân là 
một nghệ sĩ bậc thầy của tiếng Việt 
Nam và ông làm công việc tạo ra 
những cái chƣa có, sự sáng tạo ấy do 
tự học, tự tìm tòi trong trƣờng đời, 
trong ngay nội tâm mình và trong văn 
hóa dân tộc ta và các dân tộc khác” 
(dẫn theo Phan Cự Đệ và tập thể tác 
giả, 2005: 610). Nguyễn Tuân đã lựa 
chọn ngôn từ thể hiện với một giọng 
văn rất riêng cho tập truyện Vang 
bóng một thời, để lại dấu ấn khác lạ 
trong sự nghiệp sáng tác của ông, và 
cũng ghi dấu ấn độc đáo không lẫn 
với bất kỳ giọng văn nào trƣớc và sau 
ông. 
4. THAY LỜI KẾT 
Có thể thấy, qua tác phẩm Vang 
bóng một thời, Nguyễn Tuân đã miệt 
mài đi tìm và cố gắng lƣu giữ lại nét 
đẹp trong đời sống xã hội và văn hóa 
cổ truyền của dân tộc. Ông hƣớng 
ngòi bút miêu tả vào những chuyện 
xƣa, về một thời quá khứ để bày tỏ 
nỗi lòng mình. Vũ Ngọc Phan (1989: 
416) từng nhận xét: “Tác giả chỉ định 
dùng những nét đơn giản để ghi lại 
mấy cảnh xƣa có những tính cách 
đặc Việt Nam. Cái tiếng vang của 
thời đã qua, cái bóng của thời đã qua 
mà ngày nay ngƣời ta tƣởng nhƣ còn 
văng vẳng và thấp thoáng”. Trong 
Vang bóng một thời, ngƣời ta nhận 
thấy những nét văn hóa truyền thống 
còn đậm nét của ngƣời Việt. Tất cả 
đƣợc thể hiện qua thế giới nhân vật 
với tiếng nói, dáng điệu, cách ứng xử 
mang đậm dấu ấn nét đẹp xƣa, đúng 
nhƣ Phan Cự Đệ (2004: 235) đã 
nhận xét: “Vang bóng một thời đã giữ 
ngƣời ta lại với những hình ảnh gần 
gũi nhất của dân tộc”.  
 PHẠM THỊ LƢƠNG – DẤU ẤN VĂN HÓA TRONG TẬP TRUYỆN 
36 
CHÚ THÍCH 
(1) 
Tập truyện Vang bóng một thời đƣợc nhà xuất bản Tân Dân ấn hành lần đầu tiên năm 
1940. Trƣớc đó, nhiều truyện trong Vang bóng một thời đã đƣợc đăng trên Tiểu thuyết thứ 
Bảy và Tao Đàn. Tập truyện đƣợc tái bản vào các năm 1943, 1945, 1951, 1962, 1988. Cho 
đến nay, tập truyện đã đƣợc tái bản nhiều lần. Năm 2005, nhà xuất bản Văn học đã 
in Tuyển tập Nguyễn Tuân (Lữ Huy Nguyên tuyển chọn), trong đó tập truyện Vang bóng một 
thời đƣợc in trọn vẹn trong Tuyển tập bao gồm 12 tác phẩm (Những chiếc ấm đất, Bữa rượu 
máu, Thả thơ, Đánh thơ, Ngôi mả cũ, Hương cuội, Chữ người tử tù, Một đám bất đắc chí, 
Chén trà sương, Đèn đêm thu, Trên đỉnh non Tản, Khoa thi cuối cùng). 
TÀI LIỆU TRÍCH DẪN 
1. Hà Văn Đức. 2001. Lý luận, phê bình văn học miền Trung thế kỷ XX. Đà Nẵng: Nxb. 
Đà Nẵng. 
2. Hoàng Chí Bảo. 2010. “Nhân cách và giáo dục văn hóa nhân cách”. https://www. 
chungta.com/nd, truy cập ngày 06/5/2010. 
3. Hồ Chí Minh. 2011. Toàn tập – Tập 3. Hà Nội: Nxb. Chính trị Quốc gia. 
4. Hyatt, Jenny - Helen Simons. 1999. “Cultural Codes – Who Holds the Key?”. 
https://jour nals.sagepub.com/doi/10.1177/13563899922208805. 
5. Jane BinSun. 2018. “What is the Relationship Between Literature and Culture?”. 
https:// www.quora.com/What-is-the-relationship-between-literature-and-culture-1, truy 
cập ngày 7/6/2019. 
6. Kim Ann Zimmermann. 2017. “What Is Culture? Definition of Culture?”, 
https://www.live science.com/21478-what-is-culture-definition-of-culture.html, truy cập 
ngày 13/7/2018. 
7. Lã Nguyên. 2018. Phê bình kí hiệu học - Đọc văn như là hành trình tái thiết ngôn ngữ. 
Hà Nội: Nxb. Phụ nữ. 
8. Lê Nguyên Cẩn. 2014. Tiếp cận văn học từ góc nhìn văn hóa. Hà Nội: Nxb. Đại học 
Quốc gia. 
9. Nguyễn Tuân. 2005. Vang bóng một thời. Trích trong Tuyển tập 1. Hà Nội: Nxb. Văn 
học. 
10. Phan Cự Đệ và tập thể tác giả. 2005. Văn học Việt Nam 1900-1945. Hà Nội: Nxb. 
Giáo dục. 
11. Phan Cự Đệ. 2004. Văn học Việt Nam thế kỷ XX. Hà Nội: Nxb. Giáo dục. 
12. Tôn Thảo Miên (tuyển chọn và giới thiệu). 2003. Nguyễn Tuân về tác gia và tác 
phẩm. Hà Nội: Nxb. Giáo dục. 
13. Vũ Ngọc Phan. 1989. Nhà văn hiện đại – Tập 1. TPHCM: Nxb. Khoa học Xã hội.