Vấn đề đấu tranh chống giáo hội phong kiến của các nhà khoa học tự nhiên ở Tây Âu (thế kỉ XVI – XVII)

TNU Journal of Science and Technology 226(08): 410 - 415 
 410 Email: jst@tnu.edu.vn 
AGAINST THE FEUDAL CHURCH OF NATURAL SCIENTISTS 
IN WESTERN EUROPE (XVI - XVII CENTURIES) 
Mai Van Nam
1*
, Bui Le Ban
2
1TNU - University of Education 
2Thai Nguyen High school 
ARTICLE INFO ABSTRACT 
Received: 04/6/2021 One of the most important tasks of studying history is to research the 
development of science. With the use of historical and logical methods, 
combined with analytical and synthetic methods, this paper will study 
deeply on scientists' struggle for the development of world science, 
including the reasons, process, results, meaning, and experience of 
western scientists in the XVI-XVII centuries. Their competitions were to 
protect truth, new scientific hypothesis, and achievements. They argued 
with the conservative opposition from the Church in subjects of 
knowledge to present new and scientific methodologies, to protect 
freedom and to encourage scientific experiment. With their arguments, 
science obtained many achievements, and new subjects were researched. 
By results from the Renaissance period, world knowledge was expanded 
and it created foundation to open a new period: the Enlightenment. 
Revised: 21/6/2021 
Published: 25/6/2021 
KEYWORDS 
Science of Western Europe 
Feudal Church 
Western European scientists 
The struggles of scientists 
The Age of Giants 
VẤN ĐỀ ĐẤU TRANH CHỐNG GIÁO HỘI PHONG KIẾN 
CỦA CÁC NHÀ KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở TÂY ÂU (THẾ KỈ XVI – XVII) 
Mai Văn Nam1*, Bùi Lê Ban2 
1Trường Đại học Sư phạm – ĐH Thái Nguyên 
2Trường THPT Thái Nguyên 
THÔNG TIN BÀI BÁO TÓM TẮT 
Ngày nhận bài: 04/6/2021 Tìm hiểu lịch sử phát triển của Khoa học là một trong những vấn đề 
nghiên cứu quan trọng của Sử học. Với việc sử dụng phương pháp lịch 
sử và phương pháp lôgíc, kết hợp với các phương pháp phân tích, tổng 
hợp, bài viết đi sâu nghiên cứu nguyên nhân, nội dung, quá trình phát 
triển, kết quả, ý nghĩa của các cuộc đấu tranh của các nhà khoa học 
Tây Âu ở hai thế kỉ XVI – XVII. Đó chính là các cuộc đấu tranh bảo 
vệ chân lý, các học thuyết khoa học mới, tiến bộ mà các học giả là 
những chiến sĩ trên mặt trận khoa học. Nhà khoa học bỏ qua sự thách 
thức của Giáo hội trong các lĩnh vực cụ thể của tri thức khoa học, trình 
bày những quan điểm phương pháp luận, bảo vệ tư tưởng tự do, ưu tiên 
khoa học thực nghiệm. Từ đó dẫn đến thời kỳ bùng nổ của khoa học tự 
nhiên, với nhiều chân lý được khẳng định, cùng nhiều ngành khoa học 
mới ra đời. Với những phát minh mới và tinh thần đấu tranh của các 
nhà khoa học thời Phục hưng, kho tàng tri thức đã được mở rộng, cách 
mạng khoa học bùng nổ ở thế kỷ XVIII, Tây Âu bước sang Thế kỷ 
Ánh sáng. 
Ngày hoàn thiện: 21/6/2021 
Ngày đăng: 25/6/2021 
TỪ KHÓA 
Khoa học Tây Âu 
Giáo hội phong kiến 
Nhà khoa học Tây Âu 
Đấu tranh của nhà khoa học 
Thời đại khổng lồ 
DOI: https://doi.org/10.34238/tnu-jst.4596 
*
 Corresponding author. Email: namsptn@gmail.com 
TNU Journal of Science and Technology 226(08): 410 - 415 
 411 Email: jst@tnu.edu.vn 
1. Giới thiệu 
Lịch sử phong kiến Tây Âu từ những cuộc phát kiến địa lý đến khi các cuộc cách mạng tư sản 
bùng nổ là thời kỳ sôi động, toàn diện. Thời kỳ mà theo Ph. Ăngghen, chính là “thời đại khổng 
lồ”, thời đại ấy đã mang lại những thay đổi vĩ đại chưa từng có trong lịch sử. Đó là thời đại mà 
con người đã đánh tan những “bóng ma thời trung cổ” đưa châu Âu bước sang Thế kỉ Ánh sáng. 
Trong thời kỳ chuyển tiếp vĩ đại này, chúng tôi nhận thấy những chuyển biến mang tính cách 
mạng của sự phát triển khoa học ở Tây Âu, nơi đây có sự “vùng dậy” đấu tranh của nhiều nhà 
khoa học chống lại những lực lượng phản động Giáo hội, nhà thờ, để bảo vệ những chân lý mới, 
tiến bộ, tạo ra nền khoa học độc lập khỏi sự chi phối của Giáo hội. 
Vấn đề phê phán Giáo hội phong kiến và cuộc đấu tranh của các nhà văn hóa nói chung, nhà 
khoa học tự nhiên nói riêng trong thời kỳ quá độ của chế độ phong kiến sang chế độ tư bản chủ 
nghĩa, cũng thu hút sự chú ý của nhiều nhà sử học, nhà nghiên cứu tôn giáo, nhà khoa học tự 
nhiên Các công trình nghiên cứu “Văn minh nhân loại – những bước ngoặt lịch sử” [1], “Lịch 
sử phát triển văn hóa văn minh nhân loại – Văn minh phương Tây” [2], trên cơ sở viết về dòng 
chảy của lịch sử văn minh nhân loại đã chỉ ra một số nhà khoa học tự nhiên Tây Âu và các học 
thuyết của họ trong thời kỳ XVI – XVII. Một số bài nghiên cứu được đăng tải trên các tạp chí 
nghiên cứu lịch sử, nghiên cứu châu Âu Bài viết “Nền văn hóa Phục hưng – quá độ sang thời 
cận đại” [3] đã có những đánh giá về đóng góp của thời Phục hưng vào kho tàng lịch sử nhân 
loại, tạo nên một bước chuyển vĩ đại sang thời cận đại. Bài nghiên cứu “Sự thăng trầm của Giáo 
hội Kitô giáo Tây Âu thời trung đại (Thế kỉ XI – Thế kỉ XV)” [4]; “Về các cuộc ly khai trong 
Giáo hội Kitô thời cổ trung đại” [5] đã phác thảo những nét đại cương về sự thăng trầm của Giáo 
hội Kitô Tây Âu thời trung đại, là cơ sở nhận thức về bối cảnh lịch sử của các cuộc đấu tranh. 
Một số công trình nghiên cứu [6], [7] tập trung phân tích đặc điểm, ý nghĩa của cuộc cách mạng 
khoa học, trong đó đề cập những kết quả đấu tranh của các nhà khoa học. Qua khảo sát tình hình 
nghiên cứu trong và ngoài nước về vấn đề nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy hầu hết các công trình 
nghiên cứu trên đều khẳng định giá trị to lớn của thời Phục hưng và bước đầu tìm hiểu tinh thần 
đấu tranh của các nhà khoa học nhưng chưa có những công trình chuyên sâu làm rõ vấn đề đấu 
tranh của các nhà khoa học chống giáo hội phong kiến. 
Tìm hiểu vấn đề đấu tranh của các nhà khoa học Tây Âu (thế kỉ XVI – XVII) chính là chìa khóa 
để góp phần lý giải sự khác biệt về sự phát triển của khoa học, kỹ thuật cũng như lịch sử của xã hội 
phương Tây và xã hội phương Đông thời cận hiện đại. Xã hội phương Tây thời kỳ này đã vươn lên, 
nắm lấy ngọn cờ khoa học và kỹ thuật, trở thành trung tâm của những phát minh khoa  ...  tay chân là những giáo sĩ đoàn như các Dòng Đôminacanh, Dòng Tên hoạt động với kỉ 
luật quân sự nghiêm khắc. Một tập quán mới được nảy nở là công bố danh mục các sách bị cấm 
và bị đốt. Việc đọc sách cấm cũng bị trừng phạt bằng những hình phạt nặng nề nhất Tất cả điều 
đó cho thấy cuộc đấu tranh đầy quyết liệt giữa khoa học và tôn giáo. 
3.1.2. Về nội dung 
Nội dung đấu tranh của các nhà khoa học chống Giáo hội phong kiến vào thời Phục hưng thế 
kỉ XVI – XVII là việc tìm ra chân lý và đấu tranh để khẳng định những chân lý đó trong giới 
khoa học và xã hội. Để chân lý được thừa nhận trong thực tiễn thì bản thân nhà khoa học phải tự 
mình đấu tranh chứng minh và giải thích tính đúng đắn của những luận thuyết khoa học. 
Các cuộc đấu tranh biểu hiện trên lĩnh vực tư tưởng giữa khoa học và tôn giáo, giữa chủ nghĩa 
duy vật và chủ nghĩa duy tâm. Các nhà tư tưởng tư sản đã bênh vực triết học duy vật, vận dụng 
nó để chống lại chủ nghĩa kinh viện và thần học Trung cổ. Cuộc đấu tranh chống Giáo hội được 
TNU Journal of Science and Technology 226(08): 410 - 415 
 413 Email: jst@tnu.edu.vn 
đặt ra với những nhiệm vụ cụ thể là: đấu tranh chống sự chuyên chế tinh thần của Giáo hội và 
đẳng cấp giáo sĩ, bóc trần những lý thuyết tôn giáo cho rằng chế độ phong kiến là thiêng liêng và 
vĩnh viễn, phê phán thần học và chủ nghĩa kinh viện. 
Như vậy, nội dung đấu tranh của các nhà khoa học tự nhiên chống giáo hội phong kiến là đấu 
tranh xây dựng thế giới quan mới, tiến bộ; khám phá và khẳng định bản chất tự nhiên của con 
người; xây dựng phương pháp khoa học tiên tiến chống phương pháp kinh viện. 
3.2. Quá trình phát triển và kết quả đấu tranh của các nhà khoa học Tây Âu 
3.2.1. Về quá trình phát triển 
Hai thế kỉ XVI - XVII đã diễn ra một cuộc đấu tranh bảo vệ chân lý, các học thuyết khoa học 
mới, tiến bộ mà các học giả Tây Âu là những chiến sĩ trên mặt trận khoa học. Nhà khoa học bỏ 
qua sự thách thức của Giáo hội trong các lĩnh vực cụ thể của tri thức khoa học, trình bày những 
quan điểm phương pháp luận, bảo vệ tư tưởng tự do, ưu tiên khoa học thực nghiệm. 
- Giai đoạn 1 (1543 - 1610): Năm 1543 là điểm mốc khởi đầu cho các cuộc đấu tranh. N. 
Côpecnic đưa ra thuyết Nhật tâm làm đảo lộn thế giới quan của Kitô giáo. Sự kiện này đã được Ph. 
Ăngghen nhận định: “Hành vi cách mạng mà khoa học tự nhiên dùng để tuyên bố sự độc lập của 
mình Từ đó trở đi khoa học tự nhiên mới bắt đầu được giải phóng khỏi thần học” [10, tr. 54]. 
Cũng năm 1543, Vêdali, nhà giải phẫu người Italia đã xuất bản cuốn sách “Về cấu tạo thân thể”. 
Cuốn sách là kết quả thực nghiệm giải phẫu của Vêdali với nội dung mô tả thân thể người ở trạng 
thái tự nhiên. Vêdali bác bỏ quan niệm Thượng đế dùng xương sườn của đàn ông để tạo ra đàn bà. 
Từ năm 1543 đến năm 1610, các nhà khoa học Tây Âu đã hòa mình cùng ngọn cờ văn hóa 
Phục hưng và Cải cách tôn giáo, đã đứng lên bảo vệ những thành tựu khoa học mới, tiến bộ. 
Nhiều nhà khoa học với tinh thần “uy vũ bất năng khuất” đã dám đương đầu chống lại Giáo hội. 
Nhiều người bị tù đày, nhiều người bị thiêu sống nhưng họ không chịu lùi bước. Mỗi chân lý đều 
xuất hiện những tín đồ có đầy lòng tin và tinh thần dũng cảm để đấu tranh vì khoa học. “Vào thời 
đó, khoa học tự nhiên cũng phát triển ngay giữa cuộc cách mạng phổ biến và bản thân nó cũng 
triệt để cách mạng: vì nó cần giành quyền sống của nó” [10, tr. 54]. 
Tại nhiều trường đại học, các giáo sư và sinh viên đã thành lập các tiểu tổ nhân văn chủ nghĩa. 
Họ chế giễu những giáo lý giả dối của Giáo hội và kịch liệt chỉ trích Kitô giáo. Tiêu biểu cho 
cuộc đấu tranh giai đoạn này là cuộc đấu tranh của nhà khoa học G. Brunô (1548 – 1600) qua 
luận thuyết “vũ trụ là vô tận”. Tòa án đã buộc tội Brunô phải chịu án tử hình bằng cách thiêu 
sống. Câu nói cuối cùng của Brunô là “Đốt cháy không có nghĩa là bác bỏ” [10, tr. 525]. Ngày 
17/02/1600, Brunô đã bị thiêu sống ở Quảng trường Hoa. 
- Giai đoạn 2 (1610 - 1687): Cuộc đấu tranh của các nhà khoa học chống Giáo hội phong kiến 
Tây Âu trong giai đoạn này diễn ra khắp các ngành khoa học, đi xa hơn, không còn đấu tranh bảo 
vệ những thành tựu mới bằng hình thức suy luận, hùng biện, các nhà khoa học đã dùng đến chính 
hình thức thực nghiệm khoa học để chứng minh một cách rộng rãi những thành tựu mới. 
Galilê (1564 – 1642) là nhà vật lý học, toán học, thiên văn học, triết học người Italia. Năm 1610 
Galilê xây dựng một kính viễn vọng cỡ lớn để khám phá thiên văn. Năm 1632 ông xuất bản cuốn 
sách “Đối thoại về hai hệ thống vũ trụ lớn, hệ thống Ptôlêmê và hệ thống Côpecnic”, một tác phẩm 
mà ông bảo vệ thuyết Nhật tâm. Năm 1633, Giáo hội đã cấm đối với cuốn Đối thoại của Galilê. 
Phranxit Bêcơn (1561 – 1626), nhà khoa học đại diện của chủ nghĩa duy vật Anh và khoa học 
thực nghiệm đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử triết học nói riêng, lịch sử tư tưởng nói chung 
với phong cách tư duy mới. Tinh thần phê phán và khám phá của triết học Bêcơn đã ảnh hưởng 
sâu rộng đến các trào lưu triết học Anh và Tây Âu thế kỷ XVII – XVIII. Đặc biệt, tuyên bố “Tri 
thức là sức mạnh” mà ông đưa ra đã trở thành tuyên ngôn của thời đại. Theo Ph. Bêcơn, “Đại 
phục hồi khoa học” phải được thực hiện một cách nhanh chóng và hiệu quả để khôi phục lại vị trí 
danh dự cho khoa học và để khoa học từ trên chín tầng mây đến với tự nhiên. 
Thời đại Phục hưng là “thời giao thời giữa ánh sáng và bóng tối. Là thời đại mà cả châu Âu 
đang nỗ lực phá tan bóng đen bao phủ suốt thời Trung thế kỷ” [10, tr. 509]. Nhiều học giả bằng 
TNU Journal of Science and Technology 226(08): 410 - 415 
 414 Email: jst@tnu.edu.vn 
nhiều con đường tiếp cận khác nhau lại tiếp tục chứng minh và khẳng định chân lý tiến bộ. Brunô 
bị thiêu sống, Galilê, Kêplơ bị tù đày nhưng họ không sợ. “Thiêu sống không phải là phủ nhận”, 
“Dù sao Trái đất vẫn quay” là những lời đanh thép của các học giả không bao giờ chịu lùi bước 
trước quyền uy của những kẻ sai lầm đầy bảo thủ. Nhiều nhà khoa học khác thời Phục hưng vì tư 
tưởng tiến bộ đã bị truy nã hành hình. Tômat Campennala (1568 – 1639) bị Giáo hội giam hãm 
trong 27 năm. Năm 1619 nhà giải phẫu Vanidi bị đao phủ rút lưỡi và bị thiêu ở Tulơdơ 
Cuộc đấu tranh bảo vệ thành tựu khoa học mới cũng thể hiện tính chất quyết liệt không khác 
gì cuộc đấu tranh xã hội khác, đúng như Ph.Ăngghen viết: “Sát cánh với các vĩ nhân người Ý, 
thủy tổ của triết học cận đại, khoa học tự nhiên đã phải cung cấp những người của nó cho cái lò 
thiêu và ngục tối của Tòa án tôn giáo” [2, tr. 289]. 
3.2.2. Về kết quả đấu tranh của các nhà khoa học Tây Âu 
- Khẳng định và bảo vệ những thành tựu mới của khoa học tự nhiên 
Thế kỉ XVI - XVII là thời kỳ bùng nổ của khoa học tự nhiên, với nhiều chân lý được khẳng 
định, cùng nhiều ngành khoa học mới ra đời. Với những phát minh mới và tinh thần đấu tranh 
của các nhà khoa học thời Phục hưng, kho tàng tri thức của nhân loại đã được mở rộng. 
Chân lý về Trái đất và Vũ trụ: Thuyết Địa tâm của Ptôlêmê đã thống trị trong xã hội gần 15 
thế kỉ đã bị đánh sập bởi thuyết Nhật tâm của Côpecnic. Theo gương Côpecnic có nhiều học giả 
đã kiên quyết chống lại Giáo hội phong kiến. 
Toán học có nhiều chân lý mới được tìm ra và khẳng định bởi các học giả, điều quan trọng là 
toán học đã tìm lại vị trí của mình, là công cụ không thể thiếu được cho các ngành khoa học khác. 
Chân lý của ngành vật lý học: với hai phân nhánh của môn này cơ học và quang học đã được 
hình thành trong các thời gian này. Từ đó truyền cảm hứng cho việc khám phá và bảo vệ những 
chân lý trong ngành sinh học, khẳng định con người là một thực thể của tự nhiên chứ không phải 
là nơi trú ngụ của linh hồn - sản phẩm của Chúa. 
- Các tổ chức khoa học ra đời dưới sự bảo trợ của nhà nước 
Kết quả cuộc đấu tranh chống Giáo hội phong kiến ở Tây Âu là đã hình thành các tổ chức hiệp 
hội khoa học, điển hình là Hiệp Hội Hoàng gia Anh và Viện Hàn lâm Pháp. “Thế kỉ XVII không 
chỉ là thế kỉ của những thiên tài Galilê, Hácvây, Đềcáctơ, Pátcan mà còn là thế kỉ của việc hình 
thành các hiệp hội khoa học quan trọng như Hội Hoàng gia Anh (1660), Viện hàn lâm Pháp (1666), 
thế kỉ khoa học đã trở thành một hoạt động xã hội của thời đại cùng với hàng trăm nhân viên tích 
cực hoạt đông trong các hiệp hội” [11, tr. 374]. Vào thời kỳ Niutơn, các tổ chức khoa học đã trở 
thành mục tiêu của các nhà khoa học. “Việc hệ thống hóa, việc phát triển rộng rãi, việc khám phá 
thực sự những định luật hay những qui tắc chính làm biến đổi hẳn khoa học” [4, tr. 463]. Từ khi hiệp 
hội khoa học ra đời, các chân lý khoa học được thẩm định và thừa nhận bởi các hiệp hội khoa học. 
3.3. Ý nghĩa của cuộc đấu tranh 
3.3.1. Góp phần lật đổ thế giới quan, nhân sinh quan phong kiến 
Khoa học với tính phê phán của nó đã lột bỏ những “bông hoa giả dối” điểm trang cho những 
xiềng xích. Bằng tinh thần đấu tranh lâu dài, các nhà khoa học Tây Âu đã góp phần làm đảo lộn 
thế giới quan của Giáo hội phong kiến phản động. “Giai cấp tư sản tước hết hào quang thần thánh 
của tất cả những hoạt động xưa nay vẫn được trọng vọng và tôn sùng” [11, tr. 10]. Cuộc đấu 
tranh chống chủ nghĩa giáo quyền đã đạt tới đỉnh điểm và chuẩn bị cho sự xuất hiện những quan 
niệm vô thần, trước hết là các nhà duy vật Pháp thế kỉ XVIII. 
3.3.2. Khoa học thoát khỏi sự chi phối của nhà thờ 
Khoa học từ thân phận là nô bộc của thần học đến thế kỉ XVII đã trở thành một lĩnh vực độc 
lập. Nhiều ngành khoa học mới ra đời nhất là các ngành thuộc khoa học thực nghiệm, tạo nên sức 
sống mới cho sự phát triển của khoa học. Sử gia người Mỹ Cran Brintơn viết: “Các môn khoa học 
riêng biệt lúc này bắt đầu đông đúc với nhiều tên tuổi và khám phá đến mức sử gia khoa học ít 
TNU Journal of Science and Technology 226(08): 410 - 415 
 415 Email: jst@tnu.edu.vn 
nhất cũng cần đến không gian như sử gia chính trị và chiến tranh” [12, tr. 382]. Cuộc đấu tranh đã 
giành được thắng lợi trong mục đích là giải phóng khoa học khỏi sự chi phối của Giáo hội. Nền 
khoa học được phục hồi và phát triển, người ta gọi đây là thời kỳ cách mạng khoa học với cột mốc 
mở đầu là năm 1543. N. Côpecnic tuyên bố tác phẩm bất hủ Lý luận chuyển động của các thiên 
thể được Ăngghen đã đánh giá: “Sự cống hiến của sự nghiệp khoa học thoát khỏi sự thống trị của 
tôn giáo và học thuật ở phương Tây của Côpecnic hầu như không ai có thể sánh kịp” [10, tr. 513]. 
3.3.3. Mở đường cho khoa học thực nghiệm phát triển 
Các trào lưu tự nhiên bằng thực nghiệm xuất hiện, sự giải phóng khoa học tự nhiên thoát khỏi 
ách thống trị của thần học bắt đầu. Tất cả những cái đó đã chuẩn bị cho sự sụp đổ của chủ nghĩa 
kinh viện và cho sự phát triển mới của khoa học tự nhiên và triết học trong thời đại Phục hưng. 
Trong tác phẩm “Sự phục hồi vĩ đại của khoa học”, Phransit Bêcơn đã chỉ ra sứ mệnh của 
khoa học là phục vụ cuộc sống, ưu tiên khoa học thực nghiệm: “Tôi muốn kêu gọi tất cả mọi 
người hãy ghi nhớ các mục đích chân chính của khoa học, hãy không làm khoa học vì tinh thần 
của mình, vì các cuộc tranh luận khoa học, để coi thường những người khác, vì danh vọng, vì 
vinh quang, để đạt được danh tiếng, vì các mục đích thấp hèn khác, mà để bản thân cuộc sống 
nhận được lợi ích và thắng lợi từ khoa học” [13, tr. 531]. 
Khoa học thực nghiệm ra đời và phát triển mạnh ở Tây Âu với nền tảng là sự tự do nghiên 
cứu, khám phá của các nhà khoa học được soi sáng bằng phương pháp thực nghiệm chứ không 
phải là những suy luận của phương pháp kinh viện chủ nghĩa. 
4. Kết luận 
Trong hai thế kỉ XVI – XVII, các nhà khoa học đã dấy lên cuộc đấu tranh bảo vệ các học 
thuyết khoa học mới, làm nên một cuộc cách mạng khoa học để giải phóng khoa học khỏi xiềng 
xích của thần học, của trói buộc tôn giáo. Cuộc đấu tranh đó hiện lên nhiều tấm gương đấu tranh 
anh dũng như Côpecnic, Brunô, Galilê, Vanidi, Vêdali, Hácvây những “con người khổng lồ” 
đấu tranh không mệt mỏi với đầy lòng dũng cảm và trí tuệ vĩ đại cho những chân lý mới. Hàng 
loạt các ngành khoa học ra đời, các tổ chức khoa học được thành lập, phương pháp nghiên cứu 
khoa học được xây dựng Tất cả đã chứng tỏ, cuối thế kỉ XVII, Tây Âu có một nền học thuật 
được độc lập khỏi Giáo hội phong kiến. Cuộc đấu tranh thực chất phản ánh tính giai cấp tư sản 
mới nảy sinh, buổi đầu đi lên có tính “khai hóa” và tiến bộ. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO/ REFERENCES 
[1] N. T. Le, Human civilization – historical turning points. Cultural information, Hanoi, 2002. 
[2] C. Brinton, J. Christopher, and R. L. Woff, History of cultural development of human civilization - 
Western civilizationy. Cultural information, Hanoi, 2004 
[3] H. T. Nguyen, “Renaissance culture – transition to modern times,” (in Vietnamese), Journal of 
Historical studies, no. 2, pp. 21-24, 1991. 
[4] B. N. Lai, “The Rise and Fall of the Western European Christian Church in the Middle Ages (XI-XV 
centuries),” (in Vietnamese), Journal of Historical studies, no. 4, pp. 6-11, 2004. 
[5] K. T. Luong, “On the schisms in the Christian Church of the Middle Ages,” (in Vietnamese), Journal of 
Historical studies, no. 4, pp. 13-17, 1999. 
[6] H. J. Cook, “The History of Medicine and the Scientific Revolution,” Journal of the History of Science 
Society, vol. 102, no. 1, pp. 102-108, 2011. 
[7] C. Brinton, People and Western thought. Publishing House Encyclopedia, Hanoi, 2007. 
[8] Ph. Engels, The development of socialism from utopia to science. Publishing House Truth, Hanoi, 1977. 
[9] C. Mac and Ph. Engels, Anthology, volume II, Publishing House Truth, Hanoi, 1962. 
[10] Ph. Engels, Evidence of nature. National Political Publishing House, Hanoi, 2004. 
[11] G. P. Nguyen and V. A. Nguyen, Outline of world history. University and professional education, 
Hanoi, 1992. 
[12] Compilation Department of the Central Propaganda Department, Scientific socialism, classics, 
Textbook of Marx - Lenin, Hanoi, 1977. 
[13] D. Nguyen and M. Chau, 101 works affecting human perception. Cultural information, Hanoi, 2005.