Điêu khắc kể chuyện nghệ thuật phật giáo trên trụ ốp tường lạc quới của bảo tàng An Giang

55Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (155) . 2020
ĐIÊU KHẮC KỂ CHUYỆN NGHỆ THUẬT 
PHẬT GIÁO TRÊN TRỤ ỐP TƯỜNG LẠC QUỚI 
CỦA BẢO TÀNG AN GIANG
 Nguyễn Thị Tú Anh∗
Giới thiệu
Tác phẩm điêu khắc này hiện trưng 
bày tại Bảo tàng An Giang, thành phố Long 
Xuyên. Nội dung điêu khắc được thể hiện 
hoàn chỉnh trên một mặt của một trụ ốp 
tường (pilaster) bằng đá granite màu xám 
trắng có lốm đốm đen. Mặc dù tác phẩm 
này được phát hiện và đưa về Bảo tàng An 
Giang năm 1994, từ một địa điểm thuộc gò 
Ông Địa, xã Lạc Quới, huyện Tịnh Biên, 
tỉnh An Giang; nhưng cho đến nay, bức 
điêu khắc này vẫn chưa được lý giải về nội 
dung, ý nghĩa và niên đại của nó. Đây sẽ là 
hai chủ điểm mà bài viết này hướng đến, 
thông qua đối sánh với các tác phẩm từ 
những nền nghệ thuật khác và tư liệu thành 
văn đã công bố; từ đó xác định niên đại 
tương đối cho tác phẩm này trong bối cảnh 
hình thành văn hóa của cư dân Đồng bằng 
sông Cửu Long. 
Khảo tả ‘‘Trụ ốp tường Lạc Quới’’
‘‘Trụ ốp tường Lạc Quới’’ là tên gọi dùng trong bài viết này để dễ nhận diện, 
kích thước: 238cm x 30cm x 34cm. Ký hiệu: BTAG.2873/Đ.(1) Dù đã bị mòn mờ 
theo thời gian, chi tiết được điêu khắc hoàn chỉnh ở mặt trước của trụ và bố cục 
theo chiều dọc, chia làm ba phần thể hiện rõ đề tài Phật giáo. Mặt sau của trụ để 
thô ráp, có lẽ được dùng để ốp vào tường gạch của một ngồi đền, và có dáng hơi 
cong về phía trước.
Hình 1: Mặt trước trụ ốp tường Lạc Quới.
* Trường Nghiên cứu Á Phi/SOAS, Đại học London.
56 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (155) . 2020
1. Phần trên: Bắt đầu là một chiếc lá bồ đề lớn chiếm toàn bộ kích thước 
chiều ngang của trụ; bên dưới là hình tượng đức Phật ngồi trong tư thế kiết-già 
(paryankasana), hai bàn tay thủ ấn thiền định (dhyanamudra); ngài ngồi trên một 
cái bệ có hai đường gờ lớn thắt eo ở giữa. Đức Phật được thể hiện ngồi trong một 
cái khung hình vòng cung có đường gờ nổi lên; cái khung gắn khít với bệ ngồi.
2. Phần giữa: Một hình tròn lớn có ba vòng đồng tâm nổi hẳn lên; đặt trên một 
cột trụ ngắn có đầu cột hai lớp và một đế cột được thể hiện bằng những đường gờ 
vuông vức.
3. Phần dưới: Một cái lọng đặt trên một tòa sen; cùng ba nhân vật nữ ngồi 
bên dưới tòa sen. Người ngồi giữa được chạm to hơn so với hai người ngồi hai bên, 
tay phải cầm một búp hoa (hoa sen?) có cuống dài, đưa lên giữa ngực, khuỷu tay 
phải tựa lên đầu gối chân phải; tay trái buông thõng giấu sau chân trái. Nhân vật ở 
giữa được thể hiện ngồi trong một tư thế lạ thường, đầu gối gập với bàn chân trái 
nhón cao; chân phải đặt trên mặt phẳng; tư thế ngồi như thế rất hiếm thấy trong nền 
điêu khắc Phật giáo; hai cổ chân đeo hai vòng trang sức lớn. Có thể tư thế ngồi này 
là một cách điệu của bhadrasana, tư thế vương tọa (?!). Nhân vật này mặc sa-rông 
rộng phủ đến gần cổ chân. Mặt bị mòn mờ nhưng có thể thấy được khuôn mặt tròn, 
đầy đặn; có chóp tóc phía trên đỉnh đầu và mái tóc dày phủ đến tai; hai tai đeo trang 
sức to và dài ngang vai. 
Hai nhân vật phụ ngồi nép phía sau nhân vật chính; nhân vật bên phải, cầm 
trên tay phải một cành hoa đặt trên bả vai phải của nhân vật chính; gối phải gập nhẹ 
với bàn chân đặt ngang trên mặt phẳng. Nhân vật bên trái cũng cầm một đóa hoa 
đưa cao ngang vai trái nhân vật chính. Hai nhân vật phụ cũng có búi tóc trên đầu 
giống nhân vật chính, dù họ mặc sa-rông giống nhau phủ dài đến cổ chân.
Chóp trên cùng của trụ ốp tường có một cái chốt ngắn, có thể được dùng để 
gắn vào một bộ phận khác để tạo thành một khung cửa của ngôi đền; phần dưới 
cùng của trụ là một cái đế dài rộng bằng chiều ngang của trụ có thể được dùng để 
gắn vào một thanh ngang bên dưới. Có thể đây là một trong hai trụ ốp tường chính 
của một ngôi đền Phật giáo bằng gạch. 
Ý nghĩa điêu khắc trên trụ ốp tường Lạc Quới
Đây là một tác phẩm nghệ thuật điêu khắc kể chuyện (narrative sculpture) 
mang đề tài Phật giáo. Những phân cảnh của nó minh họa ba nội dung trong rất 
nhiều sự kiện nổi bật của cuộc đời đức Phật Thích Ca Mâu Ni (Sakyamuni), là 
người sáng lập đạo Phật. Ba sự kiện này được bố cục dọc theo thân trụ trong ba 
phân cảnh, đọc theo thứ tự từ trên xuống dưới. Ba phân cảnh minh họa cuộc đời 
của đức Phật từ khi ngài đắc đạo cho đến khi tịch diệt: (1) Đức Phật đạt chánh 
quả dưới gốc cây bồ đề tại Bodh Gaya; (2) Bài thuyết pháp đầu tiên và sự truyền 
57Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (155) . 2020
đạo của ngài sau khi giác ngộ tại vườn Lộc Uyển 
ở Sarnath; (3) Đức Phật lên cõi trời Đao Lợi để 
thuyết pháp cho mẹ và chư thiên trước khi ngài 
nhập Niết Bàn. 
1. Phân cảnh 1: Đức Phật đắc đạo dưới cây 
bồ đề tại Bodh Gaya
Lá bồ đề hoặc cây bồ đề (bodhi/bodhivrik-
sha) là một biểu tượng phổ biến trong nghệ thuật 
Phật giáo để chỉ sự giác ngộ của đức Phật Thích 
Ca dưới gốc bồ đề tại Bodh Gaya [Coomaraswamy 
1927: 294; 1935: 39; Barrett 1954: 57]. Hình tượng 
lá bồ đề được điêu khắc phổ biến trong nền nghệ 
thuật Phật giáo. Vào thời kỳ đầu của nghệ thuật 
Phật giáo Ấn Độ, khoảng từ thế kỷ 3 trước Công 
nguyên (CN) đến thế kỷ 1 CN, trước khi xuất hiện 
hình tượng đức Phật, cây/lá bồ đề cùng với chuyển 
pháp luân (dharmacakra) và bảo tháp [stupa] tượng 
trưng cho sự hiện diện của đức Phật [Foucher 1917: 
14; Huntington 2012: 6]. Trong bức chạm này, nhân 
vật ngồi tọa thiền dưới chiếc lá bồ đề chính là đức 
Phật Thích Ca khi ngài đạt chánh pháp. Khi đức 
Phật giác ngộ, ngài được thể hiện ngồi trong tư thế 
kiết già (paryankasana) và hai tay thủ ấn thiền định 
(dhyanamudra) [Coomaraswamy 1927: 301-2].
2. Phân cảnh 2: Bài thuyết pháp đầu tiên tại 
vườn Lộc Uyển và truyền bá Phật pháp
Hình tượng một vòng tròn lớn gắn trên đầu trụ 
thể hiện chuyển pháp luân hay trụ chuyển pháp luân 
(cakrastambha). Đây là biểu tượng cho bài thuyết 
pháp đầu tiên của đức Phật tại vườn Lộc Uyển ở 
Sarnath cũng như sự truyền bá chánh pháp của ngài 
sau khi đắc đạo [Foucher 1917: 14]. Hình tượng 
chuyển pháp luân/trụ chuyển pháp luân rất phổ biến 
trong nghệ thuật Nam Ấn Độ vào thời Amaravati, 
khoảng thế kỷ thứ 2 CN [Knox 1992: 163-8, Cat.88, 
89, 93]; và ở Đông Nam Á, đặc biệt trong nghệ 
thuật Dvaravati, giai đoạn thế kỷ 6-8, của Thái Lan. 
Hình 2: Lá bồ đề và hình tượng đức 
Phật đắc đạo.
Hình 3: Chuyển pháp luân 
(Dharmacakra).
58 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (155) . 2020
Những tác phẩm chuyển pháp luân của Dvaravati được tìm thấy tại một số di tích, 
với số lượng phong phú; chúng có kích thước bằng hoặc to hơn những tác phẩm 
dharmacakra của nghệ thuật Ấn Độ; và được các nhà lịch sử nghệ thuật cho là các 
tác phẩm này tiếp nhận ý tưởng sáng tác từ nghệ thuật Amaravati ở vùng Andhra 
Pradesh [Woodward 2003: 67-71; Krairiksh 2012: 67-70; Indorf 2014: 273-6].
3. Phân cảnh 3: Đức Phật lên cõi trời Đao Lợi thuyết pháp cho Hoàng 
hậu Maya
Chiếc lọng (chatra) dựng trên tòa sen 
(padma) là biểu tượng cho vương quyền và 
đạo pháp. Chiếc lọng được xếp hàng đầu 
trong bát bảo (astamangala) của Phật giáo 
[Beer 2003: 2]. Cái lọng cũng được thể hiện 
để tượng trưng cho sự hiện diện của đức Phật 
[Longhurst 1979: 2]. Trên bức phù điêu này 
cái lọng tượng trưng cho sự hiện diện của đức 
Phật tại cõi trời Đao Lợi. 
Ba nhân vật ngồi dưới cái lọng là Hoàng 
hậu Maya và hai vị khác đại diện cho chư 
thiên (deva). Cả ba đều ngồi trong tư thế trang 
nghiêm lắng nghe chánh pháp. 
Phân cảnh này thể hiện sự kiện đức Phật 
Thích Ca lên cõi trời Đao Lợi (Trayastrimsa-
deva, tiếng Sanskrit), là nơi cư ngụ của ba 
mươi ba vị thần; ngài đã ở lại đây ba tháng để 
thuyết pháp cho Hoàng hậu Maya và chư thiên 
[Karetzky 1992: 179-80; Huntington 1993: 73; 
Dehejia 1997: 12-5; Ihsan & Qazi 2008: 192-3].
Truyền thuyết “Đức Phật lên cõi trời Đao Lợi thuyết pháp cho thánh mẫu 
Maya” được đề cập trong nhiều kinh điển của đạo Phật. Do sự thu hút của 
truyền thuyết này nên nó đã được soạn thành bản kinh tên là kinh Ma Ha Ma Da 
(Mahamayasutra). Theo kinh này, sau khi sinh hạ đức Phật, khi đó là Hoàng tử 
Tất Đạt Đa (Sidharta), Hoàng hậu Maya đã qua đời bảy ngày sau đó, cho nên bà 
không được duyên may để thọ nhận chánh pháp từ đức Thích Ca. Vì muốn báo 
hiếu cho mẹ nên vào khoảng cuối đời trước khi nhập Niết bàn, đức Phật đã phát 
hạnh nguyện lên cõi trời để thuyết giảng kinh A-tì-đạt-ma (Abhiddharma) cho mẹ. 
Sau khi nghe đức Phật thuyết pháp, Hoàng hậu Maya đã chứng quả Tu-đà-hoàn 
(Arahat) [Kinh Ma Ha Ma Da 2018: 3-6]. 
Hình 4: Cái lọng đặt trên tòa sen biểu 
tượng cho sự hiện diện của đức Phật 
Thích Ca; Hoàng hậu Maya và chư thiên 
nghe giảng pháp trên cõi trời Đao Lợi.
59Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (155) . 2020
Kinh Ma Ha Ma Da (Mahamayasutra) hay Phật thăng Đao Lợi thiên vị 
mẫu thuyết pháp
Kinh Ma Ha Ma Da được dịch từ Phạn văn ra Hán văn bởi ngài Sa-môn 
Thích Đàm Cảnh dưới thời Nam Tề (南齊)/Tiêu Tề (479-502) của Trung Hoa.(2) 
Kinh Ma Ha Ma Da có bốn chương, gồm: 
1. Chương Một: Đức Phật giảng pháp cho Hoàng hậu Maya; 
2. Chương Hai: Đức Phật giáng thế từ trời Đao Lợi; 
3. Chương Ba: Hoàng hậu Maya giáng thế để thăm đức Phật lần cuối trước 
khi ngài nhập diệt và được ngài giảng pháp lần cuối; 
4. Chương Bốn: Ngài A Nan thuật lại lời giảng của đức Phật thuở trước liên 
quan đến tình hình trụ thế và hoại diệt của chánh pháp sau khi đức Phật nhập Niết 
bàn [Kinh Ma Ha Ma Da 2018: 3]. 
Kinh Mahamayasutra có ảnh hưởng sâu đậm đến nghệ thuật Phật giáo, nó đã 
truyền cảm hứng để các nghệ nhân thực hiện nhiều tác phẩm nghệ thuật bằng nhiều 
thể loại. Hầu hết những tác phẩm này minh họa Chương Hai của kinh, tức là cảnh 
“Đức Phật giáng thế tại Sankassa từ trời Đao Lợi”, đặc biệt trong nhiều tác phẩm 
điêu khắc của nghệ thuật Gandhara từ thế kỷ thứ 1 trước CN cho đến thế kỷ thứ 2 
CN [Karetzki 1992: 179-80; Huntington 1993: 72-3; Ihna & Qazi 2008: 189-93; 
Saeed 2014: 45]. 
Truyền thuyết về vua Pasenadi(3) xác nhận rằng đức Phật muốn giảng pháp 
cho mẹ, người đã qua đời trước khi ngài giác ngộ. Vì thế đức Phật đã rời thế gian 
này trong ba tháng và thăng lên cõi trời Đao Lợi (Tavatimsa, tiếng Pali). Tuy nhiên, 
đối với vua Pasenadi sự vắng bóng của đức Phật là một thiếu thốn lớn cho ngài, vì 
thế ngài đã cho tạc một pho tượng đức Phật bằng gỗ đàn hương với đầy đủ ba mươi 
hai quý tướng của bậc đại nhân (mahapurisa); và cho thờ pho tượng này trong một 
ngôi đền tại hoàng cung. Đây là pho tượng thể hiện đức Phật đầu tiên, theo truyền 
thuyết, trong lịch sử Phật giáo. Vua Pasenadi đã trình pho tượng với đức Phật khi 
ngài hạ thế từ trời Đao Lợi, và được ngài thuyết giảng về công đức của việc tạc 
tượng Phật [Crosby 2014: 52-3]. Sự kiện vua Pasenadi trình pho tượng Phật cho 
chính đức Phật sinh thời đã được thể hiện trên nhiều tác phẩm điêu khắc của nghệ 
thuật Gandhara [Ihsan & Qazi 2008: 216-7; Saeed 2014: 45].
Chương Ba của kinh Mahamayasutra cũng được minh họa rộng rãi. Khi nghe 
tin đức Phật nhập Niết bàn, Hoàng hậu Maya đã xuống trần gian để tiễn biệt con 
lần cuối. Bà đã khóc và rất đau khổ khi nhận cái trượng và bình bát của đức Phật 
sử dụng khi sinh thời. Xót xa trước nỗi lòng của mẹ, đức Phật đã ngồi dậy từ áo 
quan bằng vàng để giảng giải về quy luật vô thường của vũ trụ cho mẹ một lần nữa. 
60 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (155) . 2020
Cảnh này đã được thể hiện trong nhiều tác phẩm nghệ thuật Phật giáo tại nhiều 
quốc gia ở Đông Bắc Á [Karetzki 2000: 101-3]; trong đó có những bức bích họa 
nổi tiếng của di tích Đôn Hoàng,(4) và của nghệ thuật Nhật Bản.(5)
Nhận định niên đại của trụ ốp tường Lạc Quới và đánh giá sơ bộ
1. Niên đại
Trên phương diện tạo hình, ba bức chạm trên trụ ốp tường Lạc Quới có thể so 
sánh với các tác phẩm nghệ thuật Phật giáo khác của Amaravati ở Nam Ấn; và của 
nghệ thuật Dvaravati ở Thái Lan để nhận định niên đại của nó. 
Trước hết, cái ngai của Phật ngồi trên trụ ốp tường Lạc Quới có thể so với 
nghệ thuật Amaravati và Dvaravati. Ngai được thể hiện có hai lớp gờ chồng lên 
nhau giản lược, chứ không phải tòa sen. Cái ngai đơn giản của đức Phật đã xuất 
hiện phổ biến trên nhiều tác phẩm của nghệ thuật Amaravati [Knox 1992: 158-
162, Cat.85, 86]; nhưng hầu như không xuất hiện trong nghệ thuật Dvaravati vì 
trong nền nghệ thuật này hình tượng đức Phật được diễn tả ngồi hoặc đứng trên 
tòa sen; hoặc trong thế ngồi vương tọa, hai chân buông thõng xuống (bhadrasana) 
[Prairiksh 2012: 45-95].
Về hình tượng chuyển pháp luân, Pinna Indorf [2014: 273-4, 278-9, 299-
305] từng so sánh một bức chạm chuyển pháp luân (dharmacakra) tìm thấy tại di 
tích Óc Eo(6) với các dharmacakra khác phát hiện ở Đông Nam Á lục địa; và bà 
cho rằng bức chạm của Óc Eo thuộc nhóm có niên đại sớm khoảng thế kỷ thứ 6-7. 
Piriya Krairiksh (2012: 67-70) nhận định rằng những bức chạm dharmacakra của 
Dvaravati thuộc tông phái Theravada của Phật giáo Tiểu thừa (Hinayana). 
Hình 5: Đức Phật thuyết pháp cho Hoàng hậu Maya trước khi 
nhập Niết bàn. Bích họa của Đôn Hoàng, thế kỷ 8-9.
Hình 6: Phù điêu diễn tả cảnh đức 
Phật trở lại thế gian từ cõi trời Đao 
Lợi. Sanchi Stupa 1, Ấn Độ, thế kỷ 
thứ 3 trước Công nguyên, sa thạch. 
61Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (155) . 2020
Trong bối cảnh này, chúng ta có thể 
nêu câu hỏi rằng, phải chăng hình tượng 
dharmacakra/cakrastamba trên trụ ốp tường 
Lạc Quới cũng có niên đại thế kỷ thứ 6-7, 
tương đương với giai đoạn sớm của các 
dharmacakra ở Đông Nam Á lục địa và nó 
cũng thuộc Phật giáo Theravada? 
Cũng có thể so sánh cái trụ chống 
(stambha) của dharmacakra thể hiện trên trụ 
ốp tường Lạc Quới với những dharmacakra 
của nghệ thuật Amaravati. Các trụ chống 
này đều chạm vuông vức và có kích thước 
ngắn trong khi ba vòng tròn của cakra thì 
được chạm to hơn rất nhiều, chúng đều có 
niên đại khoảng thế kỷ 2-3 CN [Knox 1992: 
163, Cat.88, Cat.89,Cat.165]. 
2. Nhận xét sơ bộ
Trụ ốp tường Lạc Quới là tác phẩm điêu khắc duy nhất được biết đến trong 
nghệ thuật tạo hình Phật giáo đương thời, trong thiên niên kỷ thứ nhất CN, bởi nó 
minh họa nội dung của Chương Một trong kinh Mahamaya về truyền thuyết “Đức 
Phật thuyết pháp cho Hoàng hậu Maya và chư thiên trên trời Đao Lợi”. Bức chạm 
này thể hiện trực tiếp cảnh Hoàng hậu Maya và chư thiên cùng ngồi nghe giảng 
đạo. Trong khi, cũng bản kinh này, nhiều tác phẩm điêu khắc khác chỉ thể hiện 
Chương Hai nội dung “Đức Phật giáng thế tại Sankassa từ trời Đao Lợi”; hoặc 
Chương Ba chủ đề “Đức Phật thuyết pháp lần cuối cho Hoàng hậu Maya trước khi 
ngài nhập Niết bàn”.
Nội dung kể chuyện của trụ ốp tường Lạc Quới được diễn tả trong một bố 
cục theo chiều dọc, bố cục này tương tự những tác phẩm kể chuyện Phật giáo phổ 
biến trong nghệ thuật Amaravati vào những thế kỷ đầu CN; nhưng chúng không hề 
thấy xuất hiện trong nghệ thuật Dvaravati, như vậy phải chăng nội dung và cách 
thể hiện của trụ ốp tường Lạc Quới được gợi ý trực tiếp từ nghệ thuật Phật giáo ở 
Nam Ấn? Hơn nữa, nội dung điêu khắc của trụ ốp tường Lạc Quới cung cấp những 
nhận thức mới để tìm hiểu về nghệ thuật Phật giáo trong thiên niên kỷ thứ nhất tại 
Đồng bằng sông Cửu Long. 
 N T T A
Hình 7: Bức chạm chuyển pháp luân (dhar-
macakra) thuộc văn hóa Óc Eo. Thế kỷ 6-7, 
sa thạch. Bảo quản tại Bảo tàng Lịch sử 
Thành phố Hồ Chí Minh.
62 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (155) . 2020
CHÚ THÍCH
(1) Tác giả cám ơn Bảo tàng An Giang và Nguyễn Hoàng Bách Linh đã hỗ trợ một số thông tin 
và kích thước của tác phẩm điêu khắc này. 
(2) Hiện có nhiều bản dịch kinh Ma Ha Ma Da từ Hán văn sang Việt văn; trong đó có bản dịch gần 
đây của cư sĩ Hạnh Cơ vào năm 2018. Xuất bản bởi Thư viện Hoa Sen. Bài viết này sử dụng 
bản dịch của Hạnh Cơ.
(3) Theo những nghiên cứu khác thì người cho tạc tượng đức Phật là vua Udayana của xứ 
Vathsya; chứ không phải vua Pasenadi của xứ Kosala [Ihsan & Qazi 2008: 216-217; Saeed 
2014: 45].
(4)  Tham khảo ngày 
25/7/2019. 
(5) https://www.kyohaku.go.jp/eng/syuzou/meihin/butsuga/item01.html. Tham khảo ngày 
25/7/2019.
(6) Hiện nay bức chạm này được bảo quản trong kho của Bảo tàng Lịch sử Việt Nam tại Thành 
phố Hồ Chí Minh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Barrett, Douglas. (1954). Sculptures from Amaravati in the British Museum. London: The 
Trusteesof British Museum.
- Beer, Robert. (2003). Tibetian Buddhist Symbols. Boston: Shambhala.
- Coomaraswamy, A. (1927).‘The Origin of the Buddha image’, The Art Bulletin 9. No.4: 287-
328.
- Coomaraswamy, A. (1939). Elements of Buddhist Iconography. Cambridge: Harvard Univer-
sity Press. 
- Crosby, Kate. (2014). Theravada Buddhism: Continuity, diversity, and identity. The UK: Wi-
ley Blackwell.
- Dehejia, Vidya. (1997). Discourse in Early Buddhist Art: Visual Narratives of India. New 
Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers. 
- Foucher, A. (1917). The Beginning of Buddhist Art and Other Essays in Indian and Central 
Asian Archaeology (Revised by the Author and Translated by L. A. Thomas & F. W. Thomas). 
London: Humphrey Milford. 
- Huntington, Susan L. (2012). Lay Ritual in the Early Buddhist Art of India: More Evidence 
Against the Aniconic Theory. Amsterdam: J. Gonda Lecture, Royal Netherlands Academy of 
Arts and Sciences.
- Huntington, Susan L. (1993). The Art of Ancient India. New York|Tokyo: Weatherhill. 
- Ihsan Ali & Muhammad Naeem Qazi [eds.]. (2008). Gandhara Sculptures in the Peshawar 
Museum: Life Story of Buddha.Pakistan: Hazara University, Mansehra, NWFP. 
- Indorf, Pinna. (2014). Dvaravati Cakras: Questions of Their Signigicance. In Before Siam: 
Essays in Art and Archaeology (eds. Nicolas Revire & Stephen A. Murphy): 272-309. Bang-
kok: River Books|The Siam Society.
- Karetzky, Patricia E. (2000). Early Buddhist Narrative Art: Illustrations of the Life of the Bud-
dha from Central Asia to China, Korea and Japan. Lanham|New York|Oxford: University 
Press of America. 
- Karetzky, Patricia E. (1992). The Life of Buddha: Ancient Scriptural and Pictorial Traditions.
Lanham, Maryland: University Press of America.
63Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (155) . 2020
- Kinh Ma Ha Ma Da (2017). Sa môn Thích Đàm Cảnh (Hán văn); Cư sĩ Hạnh Cơ (Việt ngữ). 
Thư viện Hoa Sen. https://thuvienhoasen.org. Tham khảo ngày 25/07/2019.
- Krairiksh, Piriya. (2012). The Roots of Thai Art (Trans. Narisa Chakrabongse). Bangkok: 
River Books.
- Longhurst, A. H. (1979). The Story of the Stupa. New Delhi: Asian Educational Services.
- Saeed, Nazir. (2014). Glorious Gandhara: Life Story of Buddha Etched in Stone. Govern-
ment of Pakistan: Ministry of Information, Broadcasting and National Heritage. 
- Woodward, Hiram. (2003). The Art and Architecture of Thailand: From Prehistoric Times 
through the Thirteenth Century. Leiden|Boston: Brill.
TÓM TẮT 
Tiểu luận này giới thiệu nội dung điêu khắc của một trụ ốp tường thể hiện chủ đề kể chuyện 
của nghệ thuật Phật giáo, hiện trưng bày tại Bảo tàng An Giang. Tác giả phân tích chi tiết chủ đề 
được thể hiện và chứng minh rằng các bức chạm này minh họa bản kinh Mahamayasutra, hay 
kinh Ma Ha Ma Da, kể chuyện đức Phật lên cõi trời Đao Lợi để thuyết pháp cho Hoàng hậu Maya 
và chư thiên. Cho đến nay, đây là phù điêu minh họa kinh Mahamaya duy nhất được biết đến 
trong nghệ thuật Phật giáo Việt Nam và Đông Nam Á.
Về niên đại, sau khi so sánh các chi tiết điêu khắc của cột trụ với những tác phẩm Phật 
giáo thuộc các nền nghệ thuật lân cận; tác giả đoán định rằng phù điêu thể hiện trên trụ ốp tường 
Lạc Quới được chế tác khoảng thế kỷ 6-7 thuộc giai đoạn sớm của văn hóa Óc Eo tại Đồng bằng 
sông Cửu Long.