Bài giảng Tuyến yên - Nguyễn Phúc Hậu

TUYEÁN YEÂN 
Ths. Bs. Nguyễn Phuùc Hậu 
Phoù Chuû Nhieäm BM Sinh lyù hoïc 
ÑAÏI HOÏC Y DÖÔÏC TP HCM 
Tuyeán yeân chia ra hai phaàn rieâng bieät: 
Tuyeán yeân tröôùc laø yeân tuyeán 
Tuyeán yeân sau laø yeân thaàn kinh. 
Tuyeán yeân tröôùc tieát ra 6 hormon, ñoùng vai troø chính 
trong söï kieåm soaùt chöùc naêng chuyeån hoùa cuûa toaøn cô 
theå: 
- Hormon phaùt trieån cô theå GH (Growth 
Hormone). 
- Hormon höôùng voû thöôïng thaän ACTH (Adreno 
Cortico Tropin Hormone). 
-Hormon kích thích tuyeán giaùp TSH (Thyroid - 
Stimulating Hormone). 
- Hormon kích thích tuyeán vuù P (Prolactin). 
- Hormon kích thích nang tröùng FSH 
(Follicle - Stimulating Hormone). 
- Hormon taïo hoaøng theå LH (Luteinizing 
Hormone). 
Tuyeán yeân sau chöùa hai hormon laø: 
- Hormon choáng baøi nieäu ADH 
(AntiDiuretic Hormone). 
- Hormon Oxytocin: gaây co cô trôn töû cung 
vaø tuyeán vuù. 
Tuyeán yeân tröôùc coù 5 loaïi teá baøo baøi tieát ra 6 
hormon laø: 
- Somatotrop : tieát GH. 
- Corticotrop : tieát ACTH 
- Thyrotrop : tieát TSH 
- Gonadotrop : tieát FSH vaø LH 
- Lactotrop : tieát prolactin. 
CHÖÙC NAÊNG CUÛA CAÙC HORMON GIAÛI 
PHOÙNG VAØ ÖÙC CHEÁ 
Caùc hormon giaûi phoùng vaø öùc cheá quan troïng cuûa vuøng 
döôùi ñoài laø: 
1. Hormon giaûi phoùng hormon höôùng tuyeán giaùp 
TRH (Thyrotropin-releasing hormone): noù gaây giaûi 
phoùng TSH. 
2. Hormon giaûi phoùng hormon höôùng voû thöôïng 
thaän CRH (Corticotropin-releasing hormone): noù gaây 
giaûi phoùng ACTH. 
3. Hormon giaûi phoùng hormon phaùt trieån GHRH 
(Growth hormone releasing hormone): noù gaây giaûi 
phoùng GH. 
4. Hormon öùc cheá hormon phaùt trieån GHIH 
(Growth hormone inhibitory hormone): noù gaây öùc cheá 
vieäc giaûi phoùng GH. 
5. Hormon giaûi phoùng caùc hormon höôùng sinh duïc 
GnRH (Gonado-tropin-releasing hormone): noù gaây 
giaûi phoùng hai hormon höôùng sinh duïc laø FSH vaø LH. 
6. Hormon öùc cheá prolactin PIH (Prolactin 
inhibitory hormone): noù gaây öùc cheá söï baøi tieát 
prolactin. 
7. Hormon giaûi phoùng prolactin PRH 
(Prolactin releasing hormone): noù gaây giaûi 
phoùng prolactin. 
HORMON PHAÙT TRIEÅN CÔ THEÅ 
(GH) 
GH laø moät phaân töû protein, chöùa 191 axít amin 
trong moät chuoãi ñôn, troïng löôïng phaân töû laø 
22.005. 
GH laøm phaùt trieån haàu heát caùc moâ cuûa cô theå. 
GH laøm taêng kích thöôùc teá baøo, vaø taêng phaân 
baøo, phaùt trieån soá löôïng teá baøo, vaø ñaëc bieät laø 
gaây bieät hoùa moät soá loaïi teá baøo nhö teá baøo 
xöông vaø teá baøo cô 
TAÙC DUÏNG TREÂN CHUYEÅN HOÙA CUÛA GH 
 1. Chuyeån hoùa protein 
 GH laøm taêng toång hôïp protein trong taát caû 
caùc teá baøo cuûa cô theå, theå hieän baèng caùc taùc 
duïng sau ñaây: 
 1.1 Taêng vaän chuyeån axít amin qua maøng 
teá baøo: 
GH tröïc tieáp laøm taêng vaän chuyeån haàu heát caùc 
axít amin qua maøng vaøo trong teá baøo 
Taêng noàng ñoä axít amin trong teá baøo, vaø thuaän 
lôïi cho vieäc toång hôïp protein 
Taêng dòch maõ mRNA ñeå toång hôïp protein do 
ribosome ôû maïng noäi baøo töông coù haït trong 
baøo töông. 
Taêng söï sao cheùp DNA trong nhaân ñeå taïo thaønh 
mRNA. 
Laøm thuùc ñaåy söï toång hôïp protein vaø gaây phaùt 
trieån, neáu ñuû caùc ñieàu kieän nhö: naêng löôïng, 
axít amin, vitamin v.v... 
Giaûm söï dò hoùa protein vaø caùc axít amin teá baøo: 
Do noù huy ñoäng moät löôïng lôùn axít beùo töï do töø 
toå chöùc môõ, ñeå cung caáp cho nhu caàu naêng 
löôïng cuûa cô theå, ñeå tieát kieäm söû duïng protein. 
2. Chuyeån hoùa lipit 
GH laøm taêng huy ñoäng axít beùo töø caùc toå chöùc 
môõ 
Laøm taêng axít beùo töï do trong maùu, vaø taêng söû 
duïng axít beùo cho naêng löôïng. 
Cô theå ñeå daønh ñöôïc protein vaø glucoz, duøng 
cho söï phaùt trieån. 
Taùc duïng sinh ceton cuûa GH: 
Khi GH tieát quaù nhieàu, söï huy ñoäng lipit töø toå 
chöùc môõ trôû neân quaù möùc, moät löôïng lôùn axít 
aceto acetic ñöôïc taïo thaønh do gan, vaø ñöôïc 
giaûi phoùng vaøo dòch cô theå, nhö vaäy gaây tích 
ceton. 
Söï huy ñoäng lipit quaù möùc töø toå chöùc môõ cuõng 
thöôøng gaây ra chöùng gan beùo. 
3. Chuyeån hoùa gluxit 
GH coù 4 taùc duïng chính treân chuyeån hoùa glucoz 
teá baøo laø: 
1. Giaûm söï tieâu duøng glucoz cho naêng löôïng: 
GH taêng huy ñoäng axít beùo cho naêng löôïng taïo 
neân moät löôïng lôùn acetyl – CoA gaây taùc 
duïng ñieàu hoøa ngöôïc (feed back) öùc cheá söï tieâu 
glucoz vaø glycogen. 
2. Taêng söï löu giöõ glycogen trong teá baøo: 
Glucoz vaø glycogen khoâng bò söû duïng cho naêng 
löôïng, neân glucoz vaøo trong teá baøo, vaø truøng 
hôïp thaønh glycogen döï tröõ. 
Vì vaäy, caùc teá baøo nhanh choùng bò baõo hoøa 
glycogen, vaø khoâng theå döï tröõ nhieàu hôn nöõa. 
3. Teá baøo giaûm thu nhaän glucoz vaø taêng noàng ñoä 
glucoz maùu – “Beänh ñaùi thaùo ñöôøng do tuyeán 
yeân”: 
Khi GH ñöôïc tieát nhieàu, ñaàu tieân, caùc teá baøo 
thu nhaän nhieàu glucoz, vaø noàng ñoä glucoz maùu 
giaûm nheï, nhöng taùc duïng naøy chæ keùo daøi töø 30 
phuùt ñeán 1 giôø, vaø roài coù taùc duïng ngöôïc laïi, söï 
chuyeån glucoz vaøo teá baøo giaûm. 
Vì teá baøo ñaõ thu nhaän glucoz quaù möùc vaø ngöøng 
thu nhaän theâm, neân noàng ñoä glucoz maùu thöôøng 
taêng leân tôùi 50 % hay hôn nöõa so vôùi bình 
thöôøng 
Xuaát hieän glucoz trong nöôùc tieåu, goïi laø ñaùi 
thaùo ñöôøng do tuyeán yeân. 
4. Söï baøi tieát insulin taêng: 
GH gaây ra taêng noàng ñoä glucoz maùu, kích thích teá baøo 
beta cuûa ñaûo Langerhans tuyeán tuïy baøi tieát nhieàu 
insulin. 
GH coù taùc duïng kích thích tröïc tieáp treân teá baøo beta. 
Gaây kích thích maïnh söï baøi tieát insulin cuûa tuïy, laøm bò 
kieät queä, taïo ra beänh ñaùi thaùo ñöôøng tuïy thöïc söï. 
Vì vaäy GH ñöôïc coi laø coù taùc duïng sinh ñaùi thaùo 
ñöôøng. 
Hoaït ñoäng cuûa GH caàn coù söï phoái hôïp cuûa 
insulin vaø gluxit, 
Thieáu insulin vaø gluxit, GH seõ khoâng gaây phaùt 
trieån cô theå ñöôïc. 
Insulin vaø gluxit cung caáp naêng löôïng