Tổng quan về mô hình quy hoạch đô thị vệ tinh

7SË 95+96 . 2018
Mô hình quy hoạch đô thị vệ tinh (ĐTVT) 
đã có bề dày lịch sử hơn một thế kỷ và 
được áp dụng tại rất nhiều các vùng đô thị 
lớn trên thế giới. Tại mỗi quốc gia, việc áp 
dụng mô hình quy hoạch này lại có những 
sáng tạo riêng phù hợp với bối cảnh phát 
triển đô thị mỗi nước nhưng tựu chung lại 
đều cho thấy sức sống mạnh mẽ của mô 
hình này. Đặc biệt, trong bối cảnh đô thị 
hóa đang diễn ra mạnh mẽ ở các nước 
đang phát triển thì mô hình này nếu được 
áp dụng đúng vẫn là câu trả lời hiệu quả 
trong vấn đề quy hoạch và quản lý phát 
triển các vùng đô thị lớn với xu thế đang 
ngày càng gia tăng về số lượng và quy mô. 
Tại nước ta, xu thế hình thành các vùng 
đô thị lớn cũng đang định hình rõ ràng, 
minh chứng qua sự lớn mạnh không ngừng 
của các vùng đô thị lớn truyền thống như 
thành phố Hà Nội, TP.HCM rồi mở rộng 
trên phạm vi liên tỉnh như Vùng thủ đô hay 
xu hướng hình thành các vùng đô thị cấp 
tỉnh mới như: Bắc Ninh, Thừa Thiên-Huế 
Xu thế này một lần nữa lại đặt ra bài toán 
áp dụng mô hình quy hoạch đô thị vệ tinh 
tại Việt Nam mà thành phố Hà Nội là địa 
phương đi đầu. Tuy nhiên, sau 8 năm triển 
khai QHCXD thủ đô, việc hình thành các 
ĐTVT theo định hướng vẫn tỏ ra lúng túng 
và chưa có nhiều kết quả cụ thể; việc áp 
dụng mô hình này cũng đặt ra nhiều vấn đề 
phát sinh mà chưa có bài toán giải quyết 
cụ thể, đặc biệt là về đầu tư phát triển hạ 
tầng kết nối, quản lý xây dựng tại khu vực 
vành đai xanh, xác định mô hình quản lý 
phát triển đặc biệt là mô hình quản lý hành 
chính đối với các đô thị vệ tinh.
Phát triển ĐTVT trên thế giới
Mô hình ĐTVT đầu tiên tại London-Vương 
quốc Anh
Sau khi chiến tranh thế giới thứ nhất kết 
thúc, nhu cầu nhà ở tại Anh trở nên hết 
sức nóng bỏng. Sức ép lớn giải quyết nhu 
cầu đó khiến Chính phủ liên hiệp tại Anh 
lúc bấy giờ cho ra đời Đạo luật về nhà ở 
năm 1919. Đạo luật này được xem là tạo 
ra cơ hội để biến mô hình lý thuyết về 
thành phố vườn thành thực tế. Tuy nhiên, 
nó đã không tạo ra một thành phố nào, 
thay vào đó Chính phủ chỉ mong muốn tạo 
ra một cách nhanh nhất số lượng nhà ở 
có thể. Những khu nhà ở được xây dựng 
VeÀ mÔ hÌnh QUY hOaÏCh 
ĐÔ ThỊ Vệ Tinh
KHÁI NIeÄM
TS.KTS. NguyễN TruNg DũNg
Giám đốc TT Thông tin, Đào tạo & HTQT 
TÊng quan
SË 95+96 . 20188
phân tán và không có kế hoạch tại các 
địa phương.
Sau thành công của dự án thành phố 
Letchworth, thành phố vườn đầu tiên tại 
Anh, Hiệp hội Quy hoạch thành phố vườn 
tại Anh đã có nhiều nỗ lực để đưa mô hình 
thành phố vườn vào trong Luật nhà ở, tuy 
nhiên những cố gắng này đã không đem 
lại kết quả.
Cùng với sự quyết tâm của Mr. Ebenezer 
Howard, một công ty có tên gọi “Công ty 
trách nhiệm hữu hạn Thành phố vườn thứ 
2” đã được thành lập mà không cần đến sự 
hỗ trợ của Chính phủ. Công ty này đã mua 
lại 1458ha đất trang trại tại Hertfordshire 
và 230 mẫu Anh của chủ đất Desborough 
và 689ha từ chủ đất Salisbury để tiến hành 
xây dựng thành phố vườn thứ 2 với tên gọi 
Welwyn theo mô hình một thành phố vệ 
tinh cách London 21 dặm (tương đương 
khoảng 32km). Thành phố này được tạo 
ra trên sự kết hợp giữa chức năng nhà ở 
và công nghiệp, với dân số 40.000-50.000 
người. Sở hữu về bất động sản của toàn 
thành phố thuộc về Công ty trách nhiệm 
hữu hạn Thành phố vườn thứ 2. Mục đích 
là tạo dựng ra một thành phố khép kín, tiện 
nghi và tương đối độc lập với London, việc 
gìn giữ vẻ đẹp thiên nhiên và tạo ra sự hài 
hòa giữa kiến trúc nhà ở và môi trường là 
yếu tố được chú trọng nhất. Mật độ xây 
dựng được giới hạn cho 20 ngôi nhà trên 
một mẫu Anh. Sau 5 năm xây dựng, dân 
số của thành phố Welwyn đã là 2584 người 
(năm 1924).
❑ Mô hình quy hoạch thành phố vệ tinh đầu 
tiên tại Anh nhằm đáp ứng các yêu cầu 
phát triển mới của đô thị trong thời đại bùng 
nổ công nghiệp. Mô hình ĐTVT có nguồn 
gốc bắt nguồn từ “Đô thị vườn” nhằm đáp 
ứng nhu cầu của người dân được hưởng 
thụ một môi trường đô thị, không gian sống 
mới có chất lượng cao hơn so với những gì 
các đô thị lịch sử không còn đáp ứng được.
❑ Các nghiên cứu mô hình lý thuyết về mô 
hình quy hoạch ĐTVT đóng vai trò tiền đề 
cho sự ra đời của các ĐTVT sau này.
❑ Vai trò quyết định của các tổ chức và 
công ty tư nhân trong đầu tư xây dựng 
ĐTVT đầu tiên.
Quy hoạch và quản lý các ĐTVT tại Cộng 
hòa Pháp
Chính sách phát triển các thành phố mới 
“ville nouvelle” ra đời tại Cộng hòa Pháp từ 
những năm 1960 và vẫn đang được triển 
khai cho tới nay. Mục tiêu của chính sách 
này là cho ra đời 9 thành phố mới trên toàn 
nước Pháp, nhằm giảm tải cho các vùng 
đô thị lớn mà chủ yếu là cho vùng Ile-de-
France (5/9 thành phố). 
Mô hình thành phố mới tại Pháp có thể coi 
là một phiên bản của thành phố vệ tinh. 
Mô hình thành phố mới áp dụng chủ yếu 
tại vùng Ille de France là giải pháp nhằm 
chống lại việc mở rộng không giới hạn và 
hỗn loạn của các khu vực ngoại ô xung 
quanh thành phố Paris và là giải pháp khắc 
phục cho những nhược điểm về quy hoạch 
của các khu nhà ở xã hội được xây dựng ồ 
ạt theo quy mô lớn (grand ensemble) được 
phát triển tràn lan tại vùng ngoại ô.
Để có thể ... 0 người; Vĩnh Yên 300.000. 
Dự án Phát triển chuỗi đô thị khu vực Hòa Lạc và Xuân Mai (Giai 
đoạn I) do Bộ Kế hoạch và đầu tư thực hiện năm 1999.
Khu vực Hòa Lạc và Xuân Mai nằm dọc theo Quốc lộ 21A đi qua 
các khu vực Sơn Tây - Hòa Lạc - Xuân Mai - Miếu Môn. Dự án đề 
xuất việc quy hoạch một “Chuỗi đô thị nghiên cứu mới và đào tạo” 
với quy mô dân số khoảng 500.000 người, nhằm xây dựng một 
trung tâm mang tầm quốc gia về phát triển nguồn nhân lực và thúc 
đẩy khoa học. Trong dự án này Khu CNC Hòa Lạc đóng vai trò là 
hạt nhân chính cùng với việc di dời Đại học quốc gia. Một trung 
tâm nghiên cứu và đào tạo công nghệ cao cấp quốc gia được đề 
xuất thành lập tại Khu CNC Hòa Lạc. Dự án này cùng với Quy 
hoạch chung xây dựng khu CNC Hòa Lạc được Thủ tướng Chính 
phủ phê duyệt năm 1998 là những cơ sở đầu tiên hình thành nên 
khu CNC Hòa Lạc cũng như là ý tưởng ban đầu cho ĐTVT Hòa 
Lạc ngày nay.
Điều chỉnh Quy hoạch chung thủ đô Hà Nội đến năm 2020 
Được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 108/1998/
QĐ-TTg ngày 20/6/1998. Trong đó xác định:
❑ Cơ cấu quy hoạch không gian bao gồm thành phố trung tâm Hà 
Nội và các đô thị thuộc tỉnh Hà Tây, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh và Hưng 
Yên trong bán kính từ 30-50km.
❑ Hướng phát triển lâu dài của TP.Hà Nội chủ yếu về phía Tây, 
hình thành chuỗi đô thị Miếu Môn - Xuân Mai - Hòa Lạc - Sơn Tây 
(tỉnh Hà Tây), phía Bắc là cụm đô thị Sóc Sơn (Hà Nội) - Xuân 
Hòa - Đại Lải - Phúc Yên (tỉnh Vĩnh Phúc) nhằm khai thác các lợi 
thế về vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên, cơ sở hạ tầng...
❑ Đến 2020: Dân số thành phố trung tâm Hà Nội là 2,5 triệu người; 
Dân số các đô thị xung quanh khoảng 2-2,5 triệu người. 
Chương trình phát triển tổng thể đô thị thủ đô Hà Nội đến năm 
2020 do tổ chức JICA - Nhật Bản tài trợ (HAIDEP) năm 2007: 
Trong khuôn khổ nghiên cứu của dự án này, lần đầu tiên ý tưởng 
về việc quy hoạch các đô thị cấp trung tâm vùng xung quanh Hà 
Nội, bao gồm: Đô thị Mê Linh, Bắc Ninh, Phủ Lý và chuỗi đô thị 
phía Tây bao gồm: Sơn Tây, Hòa Lạc, Xuân Mai, mang tính chất 
như các ĐTVT của Hà Nội đã được đề xuất.
Nghiên cứu nêu rõ nếu cứ tập trung phát triển vào Hà Nội sẽ dẫn 
đến tình trạng quá tải về hạ tầng, ùn tắc giao thông đồng thời 
không phát triển được các khu vực phụ cận, dẫn đến tình trạng 
quá chênh lệch về kinh tế-xã hội. Do đó việc phát triển các ĐTVT 
là giải pháp cần thiết. 
Định hướng hình thành các ĐTVT của thành phố Hà Nội có các liên 
kết và hội nhập với đô thị trung tâm Hà Nội về các vấn đề:
❑ Hội nhập về chức năng: Các ĐTVT có các chức năng chiến lược 
rõ ràng bổ sung cho Hà Nội cần được phát triển một cách hiệu quả 
Hình 7: Quy hoạch chung phát triển đô thị Hòa Lạc - Xuân Mai
Nguồn: Báo cáo cuối kỳ Dự án Phát triển đô thị Hòa Lạc - Xuân Mai 
(Bộ KH&ĐT, 1999)
Hình 8: Chuỗi đô thị Sơn Tây - Hòa Lạc - Xuân Mai - Miếu Môn 
trong đồ án Điều chỉnh QHCXD Hà Nội đến năm 2020 
Nguồn: QHCXD thủ đô Hà Nội đến năm 2020
13SË 95+96 . 2018
trong phạm vi bán kính 30-50km từ Hà Nội.
❑ Hội nhập về không gian: Các ĐTVT cần được kết nối với Hà Nội 
bởi mạng lưới giao thông và hệ thống tín hiệu hiệu quả.
❑ Hội nhập kinh tế-xã hội: Hà Nội và các ĐTVT cần đảm bảo duy 
trì phát triển nông nghiệp, tính bền vững về môi trường, tăng cường 
phối hợp với nhau về các vấn đề kinh tế-xã hội như cấp nước, quản 
lý chất thải, giao thông vận tải, giáo dục, lao động, việc làm.
Do tại thời điểm nghiên cứu, thành phố Hà Nội chưa được mở 
rộng nên các đô thị phía Tây bao gồm: Sơn Tây, Hòa Lạc, Xuân 
Mai chỉ đóng vai trò là các ĐTVT cấp Vùng. Tuy không được phê 
duyệt, nhưng bản Quy hoạch tổng thể phát triển đô thị Hà Nội 
là những nghiên cứu khoa học đầu tiên tạo cơ sở cho việc quy 
hoạch các ĐTVT của thành phố Hà Nội tại Quy hoạch chung 
thành phố sau đó.
Quy hoạch chung xây dựng thủ đô Hà Nội đến 2030 và tầm nhìn 
2050 
QHCXD thủ đô đến 2030, tầm nhìn 2050 đã được Thủ tướng 
Chính phủ phê duyệt ngày 29/7/2011 (Quyết định 1259 QĐ/TTg). 
Trong đó đề ra định hướng cấu trúc đô thị toàn thành phố theo mô 
hình chùm đô thị với 01 thành phố trung tâm (ĐTTT) và 05 ĐTVT 
(ĐTVT) cùng các thị trấn sinh thái. Các ĐTVT bao gồm: Sóc Sơn, 
Sơn Tây, Hòa Lạc, Xuân Mai, Phú Xuyên. 
Mục tiêu của việc quy hoạch các ĐTVT này là nhằm kiểm soát quá 
trình phát triển lan tỏa của không gian đô thị hóa và tạo ra các cực 
phát triển đô thị đồng đều trên phạm vi toàn lãnh thổ thành phố. 
Mô hình ĐTVT không phải là một mô hình quy hoạch mới mẻ trên 
thế giới. Tuy nhiên, đây là lần đầu tiên mô hình này được áp dụng 
trên thực tế tại Việt Nam nên có nhiều thách thức phải giải quyết 
trong quá trình triển khai đầu tư xây dựng và quản lý phát triển các 
đô thị. Các thách thức phải kể đến bao gồm:
1. Xây dựng kế hoạch phát triển các ĐTVT phù hợp với quy mô, 
tính chất đô thị
Các ĐTVT của Hà Nội được quy hoạch trên cơ sở các trung tâm 
đô thị hiện hữu hoặc đang hình thành có tính chất và quy mô rất 
khác nhau: ĐTVT Sơn Tây - được quy hoạch trên cơ sở thị xã Sơn 
Tây (trước đây đã từng là thành phố Sơn Tây thuộc tỉnh Hà Tây 
cũ); ĐTVT Sóc Sơn - trên cơ sở thị trấn Sóc Sơn - huyện Sóc Sơn, 
ĐTVT Xuân Mai hình thành trên cơ sở thị trấn Xuân Mai - huyện 
Chương Mỹ; ĐTVT Phú Xuyên trên cơ sở thị trấn Phú Xuyên - 
huyện Phú Xuyên. ĐTVT Hòa Lạc còn đang trong quá trình đầu 
tư xây dựng trên cơ sở Khu Công nghệ cao Hòa Lạc và Khu Đại 
học quốc gia. 
Sự khác biệt này đòi hỏi phải có các mô hình và lộ trình thực hiện 
phù hợp với đặc thù và mức độ phát triển của từng đô thị cho quản 
lý phát triển các ĐTVT trong tương lai. 
2. Quản lý địa giới hành chính 
Địa giới các ĐTVT theo quy hoạch có sự chồng lấn với địa giới các 
đơn vị hành chính hiện hữu. Các ĐTVT Sóc Sơn, Xuân Mai nằm 
lọt trong địa giới của các huyện ngoại thành: Sóc Sơn, Chương 
Mỹ. Trường hợp ĐTVT Phú Xuyên nằm trên địa giới 02 huyện: 
Hình 9: Hệ thống các đô thị trong vùng Hà Nội theo cấu trúc ĐTVT trong 
đề xuất của Chương trình phát triển tổng thể đô thị Hà Nội (HAIDEP)
(Nguồn: Báo cáo Chương trình HAIDEP, 2007)
Hình 10: Quy hoạch cấu trúc hệ thống đô thị Thành phố Hà Nội
 theo mô hình ĐTVT.
(Nguồn: QHC xây dựng thủ đô Hà Nội đến 2030, tầm nhìn 2050)
K h ∏ i n i ÷ m 
SË 95+96 . 201814
Phú Xuyên và Thường Tín; ĐTVT Hòa Lạc nằm trên địa giới của 03 huyện: Thạch Thất, 
Quốc Oai, Ba Vì. 
Sự chồng lấn về địa giới hành chính này sẽ gây ra không ít khó khăn cho công tác phối 
hợp giữa các đơn vị trong công tác triển khai thực hiện các quy hoạch và tổ chức quản lý 
hành chính, phát triển đô thị tại các ĐTVT trong thực tiễn.
3. Mô hình tổ chức quản lý
Về mặt lý thuyết, mặc dù có sự phụ thuộc về chức năng với đô thị trung tâm nhưng các 
ĐTVT vẫn là những đô thị đầy đủ về mặt cấu trúc đô thị. Trên thực tế, các ĐTVT trên 
thế giới có địa giới hành chính, tổ chức chính quyền và hoạt động như những thành phố 
độc lập có phân cấp hành chính ngang hàng với các thành phố trung tâm. 
Tại Việt Nam, do cơ cấu tổ chức bộ máy chính quyền địa phương có sự phân biệt giữa đô 
thị và nông thôn nên việc các ĐTVT được quy hoạch trên địa bàn các huyện ngoại thành 
sẽ tạo ra thách thức lớn cho việc tìm ra một mô hình quản lý vừa phù hợp với khuôn khổ 
pháp lý hiện hành vừa đáp ứng các yêu cầu đặc thù của công tác quản lý phát triển đô thị 
phân biệt với quản lý nông thôn.
Mô hình “thành phố trong thành phố” đối với các thành phố trực thuộc TW đã được Luật 
hóa nhưng chưa có hướng dẫn cụ thể và tiền lệ áp dụng.
4. Quản lý phát triển không gian đô thị tại khu vực Vành đai xanh
Mô hình ĐTVT chỉ phát huy được hiệu quả khi kiểm soát được khoảng cách và quy mô 
phát triển của các ĐTVT và đô thị trung tâm.
Những yêu cầu phát triển trên thực tế tại các đô thị về phát triển kinh tế, xã hội dẫn đến 
việc rất khó tuân thủ các nguyên tắc giới hạn về phát triển không gian của ĐTVT, đô thị 
trung tâm, vành đai xanh cũng như các khu vực cách ly khác. Trên thực tế đô thị trung tâm 
vẫn sẽ không ngừng mở rộng, các ĐTVT phát triển chậm chạp do thiếu lợi thế cạnh tranh, 
các khu vực cách lý dần bị xóa mờ do việc mở rộng đô thị hóa tại các đô thị và vùng nông 
thôn và dẫn đến một đại đô thị sẽ ra đời.
Các ĐTVT luôn được hiểu là những đô thị có quy mô (dân số) nhỏ hoặc vừa, điều đó có 
nghĩa là các ĐTVT không thể phát triển một cách tự do. Nếu các ĐTVT phát triển quá lớn 
thì đồng nghĩa với việc nó phải đảm bảo có các chức năng đầy đủ như một đô thị độc lập 
mà như vậy sự phụ thuộc cần thiết về mặt chức năng của ĐTVT với ĐTTT sẽ không còn 
và đồng nghĩa với việc mô hình ĐTVT mất đi ý nghĩa. Do vậy việc xác định được quy mô 
cũng như ngưỡng phát triển cho ĐTVT là một yêu cầu quan trọng để đảm bảo sự phát 
triển ổn định của cả hệ thống đô thị thành phố.
5. Quản lý phát triển đồng bộ trên toàn hệ thống đô thị thành phố
Để xây dựng thành công mô hình ĐTVT thì cần có một khung pháp lý toàn diện trên quy 
mô toàn thành phố (cấp tỉnh) nhằm điều tiết việc phát triển các ĐTVT không mâu thuẫn 
lẫn nhau cũng như mâu thuẫn với đô thị trung tâm về chức năng, quy mô, lợi ích Đô 
thị trung tâm thường luôn có lợi thế phát triển do có lịch sử hình thành, vị trí, cơ sở hạ 
tầng, nguồn lực tốt trong khi các đô thị hạt nhân bị hạn chế về chức năng và quy mô, chỉ 
mang tính bổ trợ và phụ thuộc vào đô thị trung tâm sẽ rất khó phát triển, chưa kể đến 
sự cạnh tranh lẫn nhau giữa các ĐTVT. Việc kiểm soát phát triển các ĐTVT và ĐTTT 
Hà Nội hiện nay chỉ dựa trên các quy hoạch xây dựng là chưa đủ, cần thiết phải có các 
công cụ pháp lý mạnh mẽ cùng với các cơ chế chính sách thúc đẩy. 
Kết luận
Các ĐTVT Hà Nội từ ý tưởng đến quy hoạch qua các thời kỳ đều nhằm giải quyết các vấn 
đề phát triển đô thị cụ thể cho thành phố qua các giai đoạn phát triển, đặc biệt là qua các 
giai đoạn mở rộng địa giới hành chính:
15SË 95+96 . 2018
1) Đáp ứng các yêu cầu về an ninh quốc phòng 
(Quy hoạch chung trước 1975)
2) Giảm tải mật độ phát triển cho đô thị trung 
tâm thành phố Hà Nội: Giảm mật độ dân cư, mật 
độ xây dựng; Khắc phục tình trạng quá tải hạ 
tầng đô thị, hạ tầng xã hội, xuống cấp về chất 
lượng môi trường sống (Quy hoạch chung 1998)
3) Tạo ra không gian mới cho quá trình mở rộng 
đô thị: Giải quyết vấn đề thiếu nhà ở, hạ tầng kỹ 
thuật đầu mối: Các khu xử lý chất thải, nước thải; 
Trạm đầu mối cấp nước, điện; Nghĩa trang cấp 
thành phố...; Tạo thêm không gian xanh, không 
gian mở cho thành phố (Quy hoạch chung 
2011).
4) Kiểm soát quá trình đô thị hóa tại các khu vực 
ngoại vi thành phố: tình trạng xây dựng nhà ở, 
nhà xưởng sản xuất bừa bãi, không phép, không 
theo quy định, quy hoạch dẫn đến mất mỹ quan 
chung, lấn chiếm đất nông nghiệp; nguy cơ hình 
thành các khu nhà ở ổ chuột;
5) Tạo ra các cực tăng trưởng mới cho thủ đô: 
Hình thành các khu công nghiệp, công nghệ 
cao; Thu hút dự án đầu tư dự án BĐS, đầu tư 
nước ngoài...
6) Khắc phục tình trạng phát triển chênh lệch 
giữa khu vực nội đô và ngoại thành.
Sau 8 năm kể từ khi QHCXD thủ đô được phê 
duyệt để đi vào triển khai, việc hình thành các 
ĐTVT của TP. Hà Nội mới chỉ dừng lại ở mức 
độ định hướng quy hoạch và chưa có các bước 
triển khai cụ thể trên thực tế. Vấn đề vướng mắc 
cơ bản về mô hình quản lý đơn vị hành chính 
đã được giải quyết với việc Luật Tổ chức chính 
quyền địa phương năm 2015 đã cho phép hình 
thành các đơn vị hành chính cấp thành phố trực 
thuộc Thành phố trực thuộc TW (mô hình thành 
phố trong thành phố), tuy nhiên những khó khăn 
trong đầu tư hạ tầng kết nối và sự tăng trưởng 
sụt giảm của thị trường BĐS, các dự án chiến 
lược bị chậm tiến độ (Khu CNC Hòa Lạc, Đại 
học Quốc gia Hà Nội) là nguyên nhân khiến cho 
việc ra đời các ĐTVT đầu tiên tại Hà Nội và tại 
nước ta nói chung còn chưa có bước đột phá.
Tài liệu Tham khảo:
1. Nguyễn Trung Dũng, Nghiên cứu mô hình quản lý phát 
triển ĐTVT TP.Hà Nội”, Đề tài cấp thành phố, 2016.
2. C.B Purdom, The Building of Satellite towns, London, 1949. 
3. Quy hoạch vùng Ile-de-France-cộng hòa Pháp.
4. Hệ thống hành chính của Pháp trong quy hoạch đô thị, Tài 
liệu Dự án IMV
K h ∏ i n i ÷ m