Bài giảng Thực vật học - Chương IIII: Lá cây - Trần Thị Thanh Hương

LÁ CÂY
Trần Thị Thanh Hương
Khoa Khoa học
Chương III
LÁ CÂY
• Là một bộ phận của cơ quan dinh dưỡng của
cây, thực hiện chức năng dinh dưỡng rất quan
trọng như: quang hợp, hô hấp, thoát hơi nước. 
• Một số chức năng chuyên hoá của lá:
 Bảo vệ
 Bẩy bắt thức ăn
 Sinh sản
 Nâng đỡ
Hình thái lá
• Các bộ phận của lá
• Các dạng lá
• Gân lá
• Cách đính lá
• Biến thái của lá
Các bộ phận của lá
Hệ thân
Lóng
Hệ rễ
Rễ chính
Rễ bên
Thân chính
Phiến lá
Cuống lá
Lá
Cành
Chồi nách
Mấu
Hoa
Chồi ngọn
Chồi của cành
Gốc thân
Nách lá
Các bộ phận của lá
Đa số lá
của cây hạt
kín gồm 3 
bộ phận
chính:
phiến lá, 
cuống lá
và lá kèm
(= lá bẹ)
Cuống lá
Lá kèm
uống lá
Phiến lá
Gân chính Gân
bên
Gân nhỏ
mạng lưới
Phiến lá
Thường dẹt, 
mỏng, có màu
xanh lục.
Trên phiến lá
có gân lá là nơi
mang các bó
mạch.
Cuống lá
Lá kèm
uống lá
Phiến lá
Gân chính Gân
bên
Gân nhỏ
mạng lưới
Cuống lá
Là phần nối phiến lá vào thân hoặc cành cây. 
Góc họp bởi thân hoặc cành và cuống lá gọi là nách lá. 
Ở nách lá mọc ra chồi. Chồi có thể cho ra hoa hoặc
nhánh tùy hình dạng chồi. 
Ở một số cây lá không có cuống nên gốc lá đính trực
tiếp vào thân hoặc cành cây gọi là lá đính gốc hay lá
không cuống. Ví dụ: Lá dứa
Có một số cây một phần gốc cuống lá phình to thành
bẹ ôm lấy thân gọi là bẹ lá. Ví dụ: Chuối, mía, lúa
Lá kèm (lá bẹ)
Là những bộ phận nhỏ, mỏng, mọc ở gốc của
cuống lá.
Hình vảy, hình tam giác, hình sợi
Một số loài lá kèm làm nhiệm vụ che chở cho
chồi non, chúng có thể rụng sớm để lại vết sẹo
(Ví dụ: lá cây thầu dầu, khoai mì). 
Sự có mặt của lá kèm cũng như hình dạng của
nó là đặc điểm quan trọng trong phân loại.
Lá kèm (lá bẹ)
Thìa lìa
Bẹ chìa
Có hai loại lá kèm đặc biệt: Bẹ chìa và thìa lìa (lưỡi nhỏ)
Bẹ chìa: là lá kèm
đặc trưng của họ rau
răm (Polygonaceae) 
Thìa lìa (lưỡi nhỏ): là lá kèm
đặc trưng cho họ lúa (Poaceae)
Các dạng lá
Lá đơn
Lá kép
 Lá kép lông chim
 Lá kép lông chim chẵn
 Lá kép lông chim lẽ
 Lá kép chân vịt
Lá đơn
 Cuống lá không phân
nhánh, chỉ mang một
phiến lá.
 Nách cuống lá có 1 
chồi.
 Khi lá rụng thì cuống
và phiến lá rụng cùng
lúc, để lại vết sẹo trên
thân hoặc cành.
Cuống láống lá
Chồi nách
Các dạng lá
Dựa vào hình dạng của mép phiến lá người ta phân
biệt các dạng sau:
 Lá nguyên. Ví dụ: Mít, xoài...
 Lá răng cưa. Ví dụ: Gai, dâu tằm, ...
 Lá có thùy. Ví dụ: Ké hoa đào, mướp, 
 Lá phân thùy. Ví dụ: Đu đủ, thầu dầu, lá cà dại...
 Lá xẻ thùy (chẻ thùy). Ví dụ: Sao nhái, ngãi cứu, 
khoai mì...
Các loại lá đơn
1. Lá nguyên; 2a – 2b. Lá răng cưa; 3a-3b. Lá có thuỳ;
4a-4b. Lá phân thuỳ; 5a-5b. Lá chẻ thuỳ.
Lá kép
 Lá có 1 cuống chính
 Trên cuống lá mang nhiều
lá nhỏ gồm có phiến lá và
cuống nhỏ không có chồi gọi
là lá chét.
 Ở nách cuống chính có 1 
chồi
 Khi rụng thì lá chét rụng
trước và cuống chính rụng
sau. 
Lá chét
Cuống lá
Chồi nách
Chồi nách
Cuống lá
Lá chét
Các loại lá kép
 Lá kép lông chim: dọc theo cuống chính mang 2 hàng lá, 
gồm có:
 Lá kép lông chim chẵn: tận cùng bằng 2 lá chét. Ví dụ: 
Lá muồng
Nếu lá chét đính trên cuống bậc 1 (thứ nhất) gọi là kép lông
chim chẵn 1 lần. Ví dụ: Muồng xiêm...
Nếu lá chét đính trên cuống bậc 2 hay bậc 3 gọi là kép lông
chim chẵn 2 lần, 3 lần. Ví dụ: Lá phượng, trinh nữ... 
Lá kép lông chim lẽ: tận cùng bằng 1 lá chét. Ví dụ: Lá
khế, hoa hồng
 Lá kép chân vịt: các lá chét gắn cùng một điểm. Số lượng
các lá chét có thể là 3, 5,7 Ví dụ: Lá cao su gồm 3 lá chét, 
Lá gòn gồm 5-7 lá chét
Các loại lá kép
1. Lá kép lông chim lẽ; 2. Lá kép lông chim chẵn 1 lần;
3-4. Lá kép chân vịt; 5. Lá kép lông chim chẵn 2 lần
Gân lá
 Là nơi tập trung các bó mạch và mô cơ của lá
 Tùy theo cách sắp xếp của gân lá trên phiến lá ta có các kiểu
gân lá sau:
 Lá có một gân
lá duy nhất. Ví dụ: 
Lá thông
 Gân song song: đặc
trưng cho lá cây một lá
mầm. Ví dụ: Lúa, Mía, 
Tre
Gân lá
■ Gân hình mạng: đặc trưng cho lá cây hai lá mầm
Mạng lưới lông chim: chỉ có 1 gân chính. Ví dụ: Mít, Ổi
Mạng lưới chân vịt: có nhiều gân chính phát xuất từ một điểm, 
từ gân chính cho ra các gân bên. Ví dụ: Thầu dầu, đu đủ...
Mạng lưới tỏa tròn: một số gân lá bằng nhau phát xuất từ 1 
điểm. Từ đầu cuống lá cho ra các gân lá. Ví dụ: Lá sen
Mạng lưới lông chim Mạng lưới chân vịt Mạng lưới tỏa tròn
Cách đính lá
 Lá mọc cách: mỗi mấu có 1 lá. Ví dụ: Mít, sứ...
 Lá mọc đối: mỗi mấu có 2 lá mọc đối nhau. Ví dụ: Ổi, mận, cà
phê...
Nếu đôi lá này mọc thẳng góc với đôi lá kế tiếp gọi là mọc đối
chéo chữ thập. Ví dụ: Trang, húng chanh, tía tô, kinh giới...
 Lá mọc vòng: mỗi mấu có 3 lá trở lên. Ví dụ: Trúc đào, huỳnh
anh, hoa sữa...
Mọc cách Mọc đối Mọc vòngMọc đối chéo
chữ thập
Biến thái của lá
 Vảy
Vảy có thể là những lá ở dưới đất, thường
mỏng và dai, hình dạng và màu sắc khác hẳn lá, 
làm chức năng bảo vệ, gặp ở các cây có thân rễ. 
Ví dụ: Củ dong ta, dong riềng
Vảy có thể dày lên và mọng nước, làm chức
năng dự trữ như ở các cây thân hành. Ví dụ: 
Hành, tỏi
Cũng có cây, lá tiêu giảm hoàn toàn chỉ còn lại
những vảy nhỏ không màu, mọc xung quanh
cành. Ví dụ: Phi lao
Biến thái của lá
2
Lá vảy ở củ dong ta
Vảy ở củ hành
Lá vảy ở cây phi lao
Biến thái của lá
 Gai
Sự biến đổi một phần
của lá hoặc toàn bộ lá
hoặc lá kèm thành
gai để giảm bớt sự
thoát hơi nước
Ví dụ: Gai của cây
xương rồng bà, 
xương rắn
Biến thái của lá
 Tua cuốn
Có thể được hình
thành do một phần
của lá biến đổi thành
Ví dụ: Đậu hà lan
Tua cuốn
Biến thái của lá
 Cơ quan bắt mồi
Một số cây lá biến đổi
hình dạng thành cơ quan
chuyên hóa dùng để bắt
các loài sâu bọ nhỏ và có
khả năng tiêu hóa chúng. 
Ví dụ: 
Cây bắt ruồi (Drosera) 
Cây nắp ấm (Nepenthes)
CẤU TẠO GIẢI PHẨU CỦA LÁ
 Lá cây 2 lá mầm (lá song tử diệp)
 Lá cây 1 lá mầm (lá đơn tử diệp)
Lá cây 2 lá mầm (lá song tử diệp)
Phiến lá thường có vị trí nằm ngang nên có cấu tạo
không đồng nhất thể hiện kiểu lưng bụng