Ảnh hướng của vùng đất Nghệ An – Hà Tĩnh cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX đối với sự nghiệp Nguyễn Công Trứ

103 
HNUE JOURNAL OF SCIENCE DOI: 10.18173/2354-1067.2019-0012 
Social Sciences, 2019, Volume 64, Issue 2, pp. 103-110 
This paper is available online at  
ẢNH HƯỚNG CỦA VÙNG ĐẤT NGHỆ AN – HÀ TĨNH CUỐI THẾ KỈ XVIII, 
ĐẦU THẾ KỈ XIX ĐỐI VỚI SỰ NGHIỆP NGUYỄN CÔNG TRỨ 
Lê Hiến Chương 
Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 
Tóm tắt. Sự xuất hiện một cách đặc biệt của nhân vật Nguyễn Công Trứ trong vũ đài 
lịch sử Việt Nam đầu thế kỉ XIX là kết quả của một sự hội tụ và tương tác đa chiều 
giữa các yếu tố quê hương, gia đình, dòng họ, bối cảnh thời đại. Bài viết trình bày 
các yếu tố nổi bật trên địa bàn Nghệ An – Hà Tĩnh vào cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ 
XIX, có ảnh hưởng đến sự nghiệp, tính cách của Nguyễn Công Trứ sau này: sự phát 
triển của giáo dục Nho học và thành tựu khoa bảng, sự nổi lên của các dòng họ văn 
học, sự xuất hiện của văn phái Hồng Sơn, sự tham gia đông đảo của nhân sĩ, trí thức, 
danh tướng người xứ Nghệ vào thời cuộc nước nhà, môi trường diễn xướng ví-giặm, 
cuối cùng là yếu tố tính cách điển hình của người xứ Nghệ trong Nguyễn Công Trứ. 
Từ khóa: Nguyễn Công Trứ, Nghệ An, Hà Tĩnh, thế kỉ XVIII, thế kỉ XIX. 
1. Mở đầu 
Cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX là giai đoạn chứng kiến những biến động lớn về 
thượng tầng chính trị của nền quân chủ Việt Nam. Trong buổi “vật đổi sao dời” rồi kiến 
tạo thời đại mới, xuất hiện hàng loạt những nhân vật có tác động và dấu ấn sâu sắc trong 
lịch sử dân tộc. Nguyễn Công Trứ là một nhân vật như vậy. 
Thân thế, sự nghiệp của mỗi cá nhân trong lịch sử thường được hình thành từ nhiều 
yếu tố khác nhau, trong đó gia đình, quê hương đóng một vai trò quan trọng đặc biệt. 
Nghiên cứu, đánh giá về Nguyễn Công Trứ vì vậy không thể tách rời hoặc bỏ qua việc tìm 
hiểu về vùng đất NghệAn – Hà Tĩnh, nơi xuất thân của nhân vật này. 
Từ đầu thế kỉ XX đến đầu thế kỉ XXI, đã có nhiều công trình, bài viết nghiên cứu về 
thân thế, sự nghiệp, công lao cũng như những nét đặc sắc, độc đáo trong cá tính, phong 
cách của Nguyễn Công Trứ - người con ưu tú và nổi bật của xứ Nghệ. Học giả Lê Thước 
có thể coi là người mở đầu cho quá trình này trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945 với 
công trình Sự nghiệp và thi văn của Uy Viễn Tướng công Nguyễn Công Trứ (Nhà in Lê 
Văn Tân, Hà Nội, 1928), trình bày hành trạng của Nguyễn Công Trứ thủa thiếu thời cũng 
như những yếu tố tác động của gia đình, dòng họ đối với sự nghiệp của ông về sau. Ở một 
góc độ khác, Nguyễn Bách Khoa trong sách Tâm lí tư tưởng của Nguyễn Công Trứ (NXB 
Hàn Thuyên, Hà Nội, 1944) cũng ít nhiều phân tích những ảnh hưởng của tính chất “đồ 
Nghệ” trong con người Nguyễn Công Trứ. Ngoài hai tác phẩm mang tính chuyên khảo 
Ngày nhận bài: 29/11/2018. Ngày sửa bài: 3/12/2018. Ngày nhận đăng: 12/2/2019. 
Tác giả liên hệ: Lê Hiến Chương. Địa chỉ e-mail: chuonglh@hnue.edu.vn 
Lê Hiến Chương 
104 
nói trên còn có một số bài báo khảo cứu về Nguyễn Công Trứ từ góc độ thơ văn, có đề 
cập yếu tố quê hương Nghệ An, Hà Tĩnh trong sự nghiệp của Nguyễn Công Trứ, như 
L.T.L với bài viết Nguyễn Công Trứ, nhà thi sĩ của Nghệ Tĩnh, sau một trăm năm (Tạp 
chí Tao Đàn, số 1, ngày 1/3/1930). Từ sau Cách mạng Tháng Tám đến năm 1954, trên 
một số báo và tạp chí như Văn hóa Á châu, Giáo dục phổ thông, Phương Đông, Bách 
Khoa... đề tài về Nguyễn Công Trứ tiếp tục được nhiều nhà nghiên cứu văn học và lịch sử 
văn học khai thác dưới góc độ sự nghiệp trước tác thơ văn, có nhấn mạnh đến yếu tố quê 
hương, gia đình của nhân vật này. Từ những năm 70 của thế kỉ XX, Nguyễn Công Trứ 
mới thực sự được giới nghiên cứu lịch sử ở Việt Nam chú ý nhiều hơn. Văn Tân là người 
mở đầu trên Tạp chí Nghiên cứu lịch sử số 152, tháng 9-10/1973, với bài Nguyễn Công 
Trứ và những việc ông làm hồi thế kỉ XIX. Trong số 5 (182), năm 1978, nhân kỉ niệm 200 
năm ngày sinh của Nguyễn Công Trứ, Tạp chí Nghiên cứu lịch sử đã có 7 bài viết của các 
tác giả Văn Tạo, Nguyễn Tài Thư, Văng Lang, Nguyễn Phan Quang, Vũ Huy Phúc, 
Chương Thâu, Minh Thành, tập trung trình bày về nhân vật Nguyễn Công Trứ dưới góc 
độ những cống hiến và dấu ấn trong lịch sử Việt Nam đầu thế kỉ XIX, trong đó ít nhiều 
nhấn mạnh đến yếu tố gia đình, dòng họ trong sự hình thành nên tính cách, sự nghiệp của 
Nguyễn Công Trứ. Trong bài Nguyễn Công Trứ - con người Nho sĩ, Nguyễn Tài Thư đã 
tổng kết:“Sự giáo dục của gia đình, chính sách của triều đình, hoàn cảnh của xã hội đã 
khiến cho Nguyễn Công Trứ trở thành một kẻ sĩ” [14, tr.42]. 
Từ cuối thế kỉ XX đến đầu thế kỉ XXI, Nguyễn Công Trứ tiếp tục là một chủ đề thu hút 
sự quan tâm nghiên cứu của các nhà nghiên cứu văn học và nghiên cứu lịch sử, đặc biệt các 
hội thảo trong năm chẵn kỉ niệm ngày sinh của ông. Tuy vậy hầu hết các tác giả chủ yếu tập 
trung nghiên cứu hành trạng, sự nghiệp của Nguyễn Công Trứ khi đã thành danh, và cũng 
chưa có một công trình nào nêu lên một cách đầy đủ những tác động, ảnh hưởng của vùng 
đất quê hương Nghệ An – Hà Tĩnh đối với sự trưởng thành của Nguyễn Công Trứ về sau. 
Chính vì vậy, thay vì tiếp tục nghiên cứu những đóng góp và dấu ấn của Nguyễn Công Trứ 
trong lịch sử dân tộc, bài viết này sẽ trình bày và phân tích những đặc điểm nổi bật riêng có 
của vùng đất Nghệ An – Hà Tĩnh vào cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX, ít nhiều tác động 
và ảnh hưởng đến sự nghiệp, tính cách của Nguyễn Công Trứ, một người Nghệ nổi bật 
trong tiến trình lịch sử Việt Nam. Trên cơ sở đó, đóng góp một cách nhìn toàn diện hơn về 
nhân vật Nguyễn Công Trứ cũng như bối cảnh quê hương và thời đại của ông. 
2. Nội dung nghiên cứu 
2.1. Sự phát triển của giáo dục Nho học và thành tựu khoa bảng 
Trong nhiều thế kỉ, qua nhiều triều đại, khu vực NghệAn - Hà Tĩnh thường được 
nhận thức với vai trò là “then khóa” của nước nhà, có vị trí chiến lược về mặt địa - chính 
trị. Tuy vậy, nằm ở miền biên viễn xa xôi của cương vực Đại Việt truyền thống rồi lãnh 
thổ Đàng Ngoài cũ, đây cũng là nơi “đất xấu dân nghèo”, lắm thiên tai, địch họa. So với 
khu vực phía Bắc, quá t ... nh 
lịch sử của khu vực này vào thế kỉ XVIII - XIX, có ảnh hưởng mạnh mẽ đến sinh hoạt văn 
hóa làng xã, đồng thời tạo ra một môi trường giao lưu văn hóa đặc biệt cho tầng lớp nho 
sư, nho sinh xứ Nghệ. Thủa thiếu thời và những năm tháng sau khi về hưu của Nguyễn 
Công Trứ gắn liền với không gian đầy thơ văn đó. 
2.3. Sự xuất hiện của văn phái Hồng Sơn 
Cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX, trên địa bàn Hà Tĩnh còn nổi lên một hiện tượng 
đặc biệt trong văn đàn cả nước cũng như trong lịch sử văn học Việt Nam, đó là sự xuất 
Ảnh hướng của vùng đất Nghệ An – Hà Tĩnh cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX đối với 
107 
hiện và phát triển của văn phái Hồng Sơn, hay Hồng Sơn văn phái (thuật ngữ của Hoàng 
Xuân Hãn, nêu ra đầu tiên trên Tạp chí Thanh Nghị số đầu xuân 1943).Văn phái Hồng 
Sơn có thể chia làm ba chi phái chính là Tiên Điền, Tràng Lưu và Thu Hoạch (Thạch Hà), 
trong đó nổi bật là Tiên Điền và Tràng Lưu. Quanh khu vực núi Hồng Lĩnh, dãy núi 
thiêng của xứ Nghệ và của người Nghệ, đồng loạt xuất hiện những tác gia lớn, chủ yếu có 
quê quán tại Nghi Xuân, La Sơn và Thiên Lộc, tiêu biểu như: Phan Kính, Nguyễn Thiếp, 
Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Quýnh, Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Huy Vinh, Nguyễn 
Nghiễm, Nguyễn Khản, Nguyễn Du, Nguyễn Hành, Phan Huy Ích, Nguyễn Công Trứ.... 
Có thể nói chưa lúc nào và ở đâu trong lịch sử văn thơ nước Việt lại xuất hiện một tập thể 
tác gia đông đảo và hùng hậu đến vậy trên một địa bàn không lấy gì làm rộng lớn ven núi 
Hồng. Với sự xuất hiện của văn phái Hồng Sơn, thơ Nôm được đưa lên đỉnh cao, Nghệ 
An – Hà Tĩnh trở thành một vùng đất văn nhã bậc nhất trên cả nước với hàng loạt tác 
phẩm văn thơ nổi tiếng, trở thành di sản đặc biệt trong kho tàng văn học viết Việt Nam 
thời kì trung đại. 
Nguyễn Công Tấn – thân phụ Nguyễn Công Trứ - sinh ra trong bối cảnh địa – văn 
hóa đặc sắc đó của vùng Lam Hồng. Và Nguyễn Công Trứ, ngoài việc thừa hưởng những 
yếu tố nhà nòi từ người cha xứ Nghệ từng đỗ đạt, làm giáo thụ, tri phủ, lại có thêm một 
lợi thế lớn về xuất thân khi mẹ là con gái nhà quan trong triều Lê - Trịnh, gốc gác ở huyện 
Thượng Phúc, trấn Sơn Nam văn vật. 
2.4. Sự xuất hiện đông đảo của nhân sĩ, trí thức, tướng lĩnh người Nghệ 
Không chỉ có sự phát triển đột khởi về giáo dục, khoa bảng, thơ văn và các dòng họ 
khoa danh, giai đoạn cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX cũng chứng kiến một nét mới 
trong tiến trình lịch sử của vùng đất Nghệ An - Hà Tĩnh, đó là sự nổi lên của hàng loạt 
nhân vật chính trị lừng lẫy, có dấu ấn đặc biệt đối với chính trường quốc gia. Văn quan – 
võ tướng xứ Nghệ từ trước đó nhìn chung không hiếm, nhưng phải đến cuối thời kì trung 
đại, với những biến động lớn của thời cuộc, vùng đất này mới thực sự “phát tích” với sự 
xuất hiện đông đảo những bậc kiệt hiệt, danh sĩ để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử nước 
nhà. Cuối thời Lê - Trịnh và trong cục diện tranh đoạt giữa các thế lực Tây Sơn – Lê – 
Trịnh – Nguyễn, nổi lên những nhân vật tiêu biểu như: Nguyễn Hữu Chỉnh – “cánh chim 
bằng” giữa thời loạn, người đã có tác động lớn đến những diễn biến chính trị cuối thế kỉ 
XVIII, La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp - Viện trưởng Sùng Chính Viện, người được coi là 
danh sĩ đầu triều của vương triều Quang Trung; Phan Huy Ích – nhân vật nổi danh từ việc 
bỏ Lê - Trịnh theo phò tá Tây Sơn, làm đến chức Tả Thị lang bộ Hộ, có vai trò đặc biệt 
trong việc giao thiệp với nhà Thanh... Đến đầu thời Nguyễn, bên cạnh sự tham chính đông 
đảo của người Nghệ trong bộ phận quan lại vốn xuất thân từ khoa bảng, Nguyễn Công 
Trứ, Nguyễn Du, Phan Huy Chú, Nguyễn Huy Hổ, Hồ Xuân Hương... tiếp tục là những 
tên tuổi lẫy lừng trong giới trí thức nước Việt mới. Có thế nói, chưa bao giờ người xứ 
Nghệ - đặc biệt là vùng các huyện phía Nam Nghệ An thuộc Hà Tĩnh ngày nay – lại nhập 
thế mạnh mẽ đến vậy vào thời cuộc và nền văn hóa bác học nước nhà, sau nhiều thế kỉ có 
phần mờ nhạt trước sự vượt trội của tầng lớp trí thức khu vực đồng bằng sông Hồng. Có 
thể đây chính là một lí do khiến các vị vua Nguyễn từ thời Minh Mạng về sau đối xử có 
phần ưu biệt với quan chức có nguồn gốc từ Nghệ An - Hà Tĩnh, ngoài lí do Thanh - 
Nghệ vừa là đất phát tích vừa là đất căn bản của nhà Nguyễn, giờ đây lại nằm ở vị trí yết 
hầu của nước nhà sau khi thống nhất hai đàng. Sự ưu biệt này cũng thể hiện phần nào qua 
Lê Hiến Chương 
108 
những lần đặc cách, ưu đãi của Minh Mạng đối với cá nhân Nguyễn Công Trứ trong 
những năm tháng hoạn lộ của ông đang rộng mở. Dù có thể trong thâm tâm cả Minh 
Mạng và Thiệu Trị cũng không mấy ưa gì ông. 
2.5. Sự phổ biến của môi trường diễn xướng ví, giặm 
Mặc dù là người đa tài, đa diện, lập công danh trên nhiều lĩnh vực, nhưng sự nghiệp 
đồ sộ nhất, đặc sắc nhất của Nguyễn Công Trứ chủ yếu là thơ ca. Cũng như Nguyễn Du 
và các tác giả trong Hồng Sơn văn phái, quá trình trước tác của Nguyễn Công Trứ gắn 
liền với một môi trường ví, giặm, những loại hình nghệ thuật trình diễn dân ca có vị trí 
quan trọng đặc biệt trong đời sống văn hóa tinh thần của xứ Nghệ, vốn rất thịnh hành vào 
thế kỉ XVIII, XIX: “hát giặm phổ biến khắp Nghệ Tĩnh, nhất là lưu vực sông Lam, sông 
La, sông Nghèn” [8, tr.104]. Đến đầu thế kỉ XX, hát giặm vẫn là hình thức diễn xướng 
dân gian phổ biến nhất ở Nghệ Tĩnh. 
Trên mảnh đất Nghi Xuân và những vùng lân cận, ví phường vải, ví phường cấy, ví 
phường nón, ví phường vàng, ví đò đưa... cùng giặm nói, giặm kể, giặm ru, giặm cửa 
quyền, giặm trèo non, giặm đường trường, giặm đò đưa... chắc hẳn đã trở nên quen thuộc 
và gắn bó với những chàng trai, cô gái ở vùng đất núi Hồng sông Lam từ thủa thiếu thời. 
Trong giai đoạn này, bên cạnh ví, giặm, trên địa bàn Nghệ An - Hà Tĩnh còn có sự phổ 
biến của các hình thức diễn xướng khác cũng đặc sắc không kém như phường tuồng bội 
(trò bội, hát bội), phường ca trù (còn gọi là ả đào, với trung tâm là vùng Cổ Đạm, Nghi 
Xuân), phường chèo... Đắm mình trong lời ca tiếng hát của nhân dân lao động, nền tảng 
văn hóa diễn xướng quê hương Nghệ An – Hà Tĩnh đã trở thành nguồn cội và bệ đỡ để 
Nguyễn Công Trứ trở thành thi nhân, “ông trùm hát nói”, đồng thời là “tay chơi nhất 
hạng” của Việt Nam vào nửa đầu thế kỉ XIX, xét ở cả khía cạnh nghệ thuật và hành lạc. 
Xuyên suốt phong điệu thơ văn của Nguyễn Công Trứ là triết lí nhân văn độc đáo, sinh 
động, hóm hỉnh, được nâng lên từ cảm hứng của những những lời nói, câu hát hàng ngày 
của nhân dân. Chất thơ của Nguyễn Công Trứ là “thơ đời”, lấy đời sống làm cốt lõi. 
2.6. Tính cách điển hình của người xứ Nghệ 
Nguyễn Công Trứ đi vào lịch sử và tâm thức của người đương thời không chỉ ở sự 
nghiệp lẫy lừng, mà còn bởi cái sự “gàn” nổi tiếng của mình. Tính cách đó hẳn không 
phải tự nhiên mà có, mà đó là một đặc tính nổi trội thường thấy ở người xứ Nghệ, dù yếu 
tố “địa phương tính” này chưa được nghiên cứu, đúc kết một cách có hệ thống. Ngay 
trong từng huyện, từng vùng đất ở khu vực này cũng có những yếu tố nổi trội khác nhau 
về tính cách, phong tục. Trong tâm thức dân gian, ông đồ Nghệ nói chung thường được 
định vị, gắn liền với với cái “gàn”. Trên bình diện chung, tính cách chung của người Nghệ 
có nhiều ưu điểm: cần cù, chịu khó, ham học hỏi, can đảm, kiên cường, khảng khái, bộc 
trực, thích khôi hài... Những phẩm chất này ít nhiều được thể hiện trong con người 
Nguyễn Công Trứ. Ông là hiện thân cho những đức tính trên, nhưng cũng là người đưa 
cái cái gàn của kẻ sĩ xứ Nghệ lên đến mức thành biểu trưng với nhiều biểu hiện cả về phát 
ngôn lẫn hành động, dù trong những điều ghi chép hay đồn đại về ông trong lĩnh vực này 
có thể chỉ là giai thoại chứ không hẳn là sự thật. Không chỉ gàn, Nguyễn Công Trứ còn đi 
xa hơn, tiến đến một mức độ tính cách mà ít nhà Nho, kẻ sĩ hay bậc quan tướng nào dưới 
chế độ quân chủ dám thể hiện, đó là cái sự “ngông”, ngông đến “ngất ngưởng”, mà biểu 
hiện chủ yếu là những lời nói, việc làm ngang tàng, khác lẽ thường, bất chấp sự khen chê, 
đánh giá của người đời. Mặc dù vậy, cái gàn, cái ngông đầy ngang tàng, ngạo nghễ của 
Ảnh hướng của vùng đất Nghệ An – Hà Tĩnh cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX đối với 
109 
ông vẫn chủ yếu thể hiện trong những năm tháng cuối cùng của sự nghiệp và sau khi về 
hưu, hoặc chủ yếu qua thơ văn, và cũng ít bị người đời hay hậu thế phê phán, chê bôi, vì 
đó là cái ngông của một người có thực tài và công huân lẫy lừng kéo lại. Hơn nữa, cái gàn 
và ngông của ông về sau này một phần xuất phát từ thế sự nhiễu nhương, dâu bể mà ông 
trực tiếp chứng kiến hoặc nếm trải trong những năm bôn ba hành tẩu khắp nơi trong Nam 
ngoài Bắc, chứ không hẳn chỉ vì cái tính Nghệ như đã nói hay ông muốn thể hiện ra vậy. 
Và có vẻ như Nguyễn Công Trứ vẫn rất thức thời và lõi đời, kiểm soát được mình, không 
để cho tính cách này đưa cuộc đời của một kẻ sĩ đau đáu với đời như ông đi vào con 
đường của một người ngông khác rất nổi tiếng cùng thời đại với ông đã rẽ vào để rồi chịu 
kết cục bi đát, đó là Cao Bá Quát. 
Là những nhà thơ lớn cùng thời, có gốc từ huyện Nghi Xuân rồi trở thành những 
nhân vật lịch sử làm rạng danh quê hương xứ sở, nhưng Nguyễn Công Trứ và Nguyễn Du 
là hai gương mặt khác hẳn - nếu không muốn nói là đối lập - về phong thái bên ngoài. 
Nếu Nguyễn Công Trứ can trường, ngông gàn thì Nguyễn Du lại e dè, chừng mực, thậm 
chí nổi tiếng là “nhút nhát”, theo như Đại Nam thực lục, dù Đại Nam liệt truyệt từng nhận 
xét là người “ngạo nghễ, tự phụ” bên trong. Có thể việc sinh ra và lớn lên ở Thăng Long – 
Kẻ Chợ đã khiến chàng trai họ Nguyễn Tiên Điền bớt đi ảnh hưởng của tính cách người 
xứ Nghệ. Trong khi đó, Nguyễn Công Trứ có thể coi là một nhân vật lịch sử điển hình 
nhất và đặc sắc nhất cho tính cách xứ Nghệ. Nói cách khác, Nguyễn Công Trứ, chứ không 
phái bất cứ ai khác, xứng đáng được coi là một người Nghệ nhất trong số những người 
Nghệ An – Hà Tĩnh đã thành danh trong sử sách, ít nhất là vào thời kì trung đại, hoặc ít 
nhất là từ phía Hà Tĩnh. Và nếu điều này được xác quyết từ số đông thì có thể thấy: những 
gì người đương thời viết, nói về Nguyễn Công Trứ cũng như các hình thức tôn vinh con 
người này hiện nay là chưa đủ hoặc chưa tương xứng. Chưa kể giai đoạn trước đây, vì 
những lí do được coi là phục vụ cho sự nghiệp chung, thơ văn của dạng “nhà nho tài tử” 
này – theo như cách xếp loại của giới phê bình văn học - đã từng được tạm thời đưa ra 
khỏi chương trình nhà trường miền Bắc, đối ngược với tình trạng ca ngợi sự “ăn chơi”, 
“hưởng lạc”, “phóng dật” của Nguyễn Công Trứ trong giới nghiên cứu cũng như trong 
giáo dục nhà trường ở miền Nam. 
3. Kết luận 
Sự xuất hiện và tính chất đặc biệt của nhân vật Nguyễn Công Trứ trong vũ đài lịch sử 
dân tộc đầu thế kỉ XIX là kết quả của một sự hội tụ và tương tác đa chiều giữa các yếu tố 
quê hương, gia đình, dòng họ, bối cảnh thời đại. Bối cảnh, đặc điểm vùng đất Nghệ An – 
Hà Tĩnh cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX cùng tính cách địa phương của cư dân vùng đất 
này đã tác động lớn đến tính cách và sự nghiệp của Nguyễn Công Trứ. Đến lượt mình, 
chính Nguyễn Công Trứ là người đã góp phần làm rạng danh cho quê hương xứ sở bằng 
công lao trên nhiều lĩnh vực và cả bằng một diện mạo trí thức Nho học độc đáo hiếm có 
trong muôn mặt trí thức Việt Nam trong lịch sử. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Bùi Hạnh Cẩn (Cb), 1995. Những ông nghè ông cống triều Nguyễn. Nxb Văn hóa - 
Thông tin, Hà Nội. 
Lê Hiến Chương 
110 
[2] Nguyễn Phan Châu, 1953. Tư tưởng và văn chương của cụ Nguyễn Công Trứ. Tuần báo 
Phương Đông, số ra ngày 6/12, 13/12, 20/12/1953. 
[3] Phan Huy Chú, 2007. Lịch triều hiến chương loại chí, tập 1. Nxb Giáo dục, Hà Nội, 
tr.73. 
[4] Kiêm Đạt, Nguyễn Minh, 1959. Mấy nét chính về Nguyễn Công Trứ. Tạp chí Giáo dục 
phổ thông, số 30, ngày 1/1/1959. 
[5] Hoàng Xuân Hãn, 1952. La Sơn phu tử. Nxb Minh Tân, Paris, tr.106. 
[6] Nguyễn Bách Khoa, 1944. Tâm lí tư tưởng của Nguyễn Công Trứ. Nxb Hàn Thuyên, Hà 
Nội. 
[7] L.T.L, 1930. Nguyễn Công Trứ, nhà thi sĩ của Nghệ Tĩnh, sau một trăm năm. Tạp chí 
Tao Đàn, số 1. 
[8] Phan Huy Lê (Cb), 1986. Nghệ Tĩnh hôm qua và hôm nay. Nxb Sự thật, Hà Nội, tr.104. 
[9] Bùi Dương Lịch, 2000. Yên Hội thôn chí. Sở Văn hóa - Thông tin Hà Tĩnh, tr.59. 
[10] Phan Huy Ôn. Thiên Nam lịch triều đăng khoa liệt huyện bị khảo, phần NghệAn - Hà 
Tĩnh. Nguyễn Hữu Mùi dịch, bản đánh máy, lưu tại Thư viện Hà Tĩnh. 
[11] Quốc Sử quán triều Nguyễn, 1998. Đại Nam nhất thống chí, tập 2. Nxb Khoa học xã hội, 
Hà Nội, tr.146. 
[12] Văn Tân, 1973. Nguyễn Công Trứ và những việc ông làm hồi thế kỉ XIX. Tạp chí Nghiên 
cứu lịch sử, số 152. 
[13] Ngô Đức Thọ, 1993. Các nhà khoa bảng Việt Nam. Nxb Văn học, Hà Nội. 
[14] Nguyễn Tài Thư, 1978. Nguyễn Công Trứ - con người Nho sĩ. Tạp chí Nghiên cứu lịch 
sử, số 5 (182), tr.42. 
[15] Lê Thước, 1928. Sự nghiệp và thi văn của Uy Viễn Tướng công Nguyễn Công Trứ. Nhà 
in Lê Văn Tân, Hà Nội. 
ABSTRACT 
Influences of Nghe An – Ha Tinh area in the end of 18th century, 
beginning of 19th century to Nguyen Cong Tru’s career 
Le Hien Chuong 
Faculty of History, Hanoi National University of Education 
Nguyen Cong Tru’s outstanding appearance in Vietnam history at the early of 19th century 
was a result of convergence and multidimensional interaction by homeland, family, and era 
context. This article presents prominent factors in Nghe An – Ha Tinh in the end of 18th century, 
and the beginning of 19th century that influenced to Nguyen Cong Tru’s career and character 
afterwards: the development of Confucian education and achievements of academic examination, 
the rising of famous literary families, the occurrence of Hong Son literature school, the 
participation of patriot personalites, intellectuals and famous generals from Nghe An – Ha Tinh 
into Vietnam’s present situation, the environment of folk songs, and lastly, the typical character of 
Nghe An – Ha Tinh people that impacted a strongly influence to Nguyen Cong Tru. 
Keywords: Nguyen Cong Tru, Nghe An, Ha Tinh, 18th century, 19th century.