Liên kết giữa đô thị trung tâm và các đô thị vệ tinh phục vụ phát triển bền vững thành phố Hà Nội

LIÊN KẾT GIỮA ĐÔ THỊ TRUNG TÂM 
VÀ CÁC ĐÔ THỊ VỆ TINH
PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG THÀNH PHỐ HÀ NỘI
DIỄN ĐÀN 
TS. NGUYỄN HỒNG SƠN, TS. NGUYỄN THỊ DIỄM HẰNG, ThS. NGUYỄN NGỌC TIỆP
Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội
Thủ đô Hà Nội có tốc độ gia tăng dân số rất nhanh, đặc biệt tại đô thị trung tâm, gây ra áp lực lớn đối với hạ tầng kỹ thuật và xã hội, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống người dân. Việc xây dựng các đô thị vệ tinh (ĐTVT) với mục tiêu giảm tải dân số cho đô thị trung tâm, đồng 
thời tạo các cực tăng trưởng mới cho Thủ đô là một giải pháp được hoạch định trong Quy hoạch chung 
xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Tuy nhiên, Hà Nội đang gặp nhiều 
khó khăn, thách thức trong việc xây dựng các đô thị vệ tinh, tạo mối liên kết hài hoà giữa đô thị trung 
tâm và đô thị vệ tinh.
Thực trạng phát triển đô thị trung tâm của Hà Nội
Thành phố Hà Nội có diện tích khoảng 3.345km2, nằm trong số 17 thủ đô lớn nhất thế giới, với dân 
số năm 2017 hơn 7,6 triệu người, chiếm 8% dân số cả nước; gồm 12 quận trung tâm, 17 huyện ngoại 
thành và 1 thị xã.
Luật Thủ đô được Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam khóa XII ban hành đã xác định Hà Nội là trung 
tâm chính trị - hành chính quốc gia; là trung tâm lớn về văn hóa, giáo dục, khoa học và công nghệ, 
kinh tế và giao dịch quốc tế của cả nước. Hà Nội là nơi đặt trụ sở các cơ quan Trung ương, các tổ chức 
chính trị xã hội, đại diện các cơ quan ngoại giao, các tổ chức quốc tế; là nơi có các cơ sở giáo dục lớn 
nhất cả nước ở các cấp học phổ thông và giáo dục chuyên nghiệp (với hơn 100 trường đại học, cao 
đẳng); là trung tâm nghiên cứu hàng đầu của cả nước và nơi đặt trụ sở của nhiều doanh nghiệp lớn.
Với các chức năng như vậy, Hà Nội đã và đang thu hút rất nhiều dân cư từ các địa phương về học tập, 
làm việc và sinh sống, đặc biệt tại các đô thị trung tâm. Sau 10 năm thay đổi địa giới hành chính, dân 
số đô thị tại 12 quận của Hà Nội đã tăng 19,43%, từ 2.897,2 nghìn người năm 2008 lên đến 3.460,3 
nghìn người năm 2017. Mật độ dân số trung bình tại các quận nội thành là 10.830 người/km2 (cá biệt 
có quận Đống Đa với mật độ là 42.259 người/km2, Thanh Xuân với 31.328 người/km2 và Hai Bà Trưng 
với 33.056 người/km2). 
SË 94+95 . 201842
43SË 95+96 . 2018
≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝ 
Những vấn đề bất cập của đô thị trung 
tâm Hà Nội
Mặc dù được đầu tư rất nhiều trong xây 
dựng và quản lý đô thị, hướng đến một 
thành phố sống tốt, nhưng với áp lực dân 
số lớn như vậy, khu vực trung tâm Hà Nội 
đang gặp phải những vấn đề bất cập về hạ 
tầng và công tác quản lý dân cư. Có thể lấy 
một số ví dụ cụ thể sau:
■ Công tác quản lý dân cư, đặc biệt tại các 
khu đô thị hóa nhanh gặp nhiều khó khăn
Với khối lượng dân nhập cư khá lớn, trong 
đó rất nhiều trường hợp không đăng ký tạm 
trú, là một khó khăn lớn cho chính quyền 
cơ sở trong việc quản lý dân cư, đảm bảo 
trật tự an toàn xã hội ở các quận trung tâm 
thành phố.
Bên cạnh đó, trong khoảng 20 năm trở lại 
đây, khu vực trung tâm Hà Nội hình thành 
nhiều khu đô thị với quy mô lên đến hàng 
vạn dân như các khu Linh Đàm (Hoàng 
Mai), Việt Hưng (Long Biên), Đặng Xá (Gia 
Lâm) Một đặc điểm chung là các khu đô thị 
này năm xen kẽ với khu dân cư, làng xóm 
cũ. Việc quản lý cư dân tại các khu đô thị 
này đang là khó khăn lớn cho chính quyền 
cấp cơ sở khi dân số tăng quá nhanh, trong 
khi đội ngũ cán bộ cấp phường lại thiếu về 
số lượng và chưa mạnh về chất lượng.
■ Việc phát triển hạ tầng giao thông và vận 
tải vẫn chưa đáp ứng nhu cầu thực tế
Có thể thấy trong hàng chục năm qua, hệ 
thống hạ tầng giao thông của thành phố 
được đầu tư xây dựng, mở rộng khá nhiều, 
tiêu biểu là hệ thống đường vành đai 1,2,3; 
các tuyến cầu vượt khác cấp tại các nút 
giao thông; các tuyến đường nội đô thường 
xuyên được cải tạo chỉnh trang Nhưng với 
hơn 5 triệu xe máy, 500 nghìn xe ô tô (chủ 
yếu tập trung trong đô thị trung tâm), hiện 
tượng ùn tắc giao thông thường xuyên xảy 
ra trên địa bàn khu vực nội đô Hà Nội, vừa 
gây ô nhiễm môi trường không khí, vừa gây 
lãng phí nhiêu liệu rất lớn. Việc quy hoạch 
các khu đô thị ở bên ngoài, nhưng các công 
sở lại ở trung tâm thành phố làm cho số 
lượng phương tiện di chuyển của người dân 
giữa nội đô và khu vực ngoại thành rất lớn, 
gây ra hiện tượng ùn tắc thường xuyên tại 
các tuyến đường cửa ngõ thủ đô như đường 
32, đường Nguyễn Trãi, Nguyễn Văn Cừ... 
Trong khi đó, việc di dời các cơ sở sản xuất, 
trường học, bệnh viện, cơ quan Nhà nước 
ra khỏi nội đô diễn ra rất chậm. Quỹ đất sau 
khi di dời lại được thay bằng các khu đô thị, 
tòa nhà chung cư cao tầng càng dẫn đến 
gia tăng mạnh hơn áp lực giao thông, quá 
tải hạ tầng xã hội...
Mặc dù Hà Nội có nhiều cố gắng trong tăng 
cường năng lực vận tải hành khách công 
cộng như vận hành tuyến buýt nhanh BRT 
năm 2016, liên tục mở rộng các tuyến buýt 
công cộng lên đến 112 tuyến toàn thành 
phố, nhưng cho đến nay mới chỉ đáp ứng 
được khoảng 15% nhu cầu vận tải hành 
khách công cộng. Con số này thay đổi rất 
ít trong 10 năm qua do lượng dân cư ngày 
càng lớn trong khu vực nội đô.
■ Sức ép từ bảo vệ m ... â 
lớn, trong đó bao gồm cả các dự án về bất động sản, sản xuất công 
nghiệp Việc phát triển các đô thị vệ tinh để chia sẻ các chức năng 
của đô thị trung tâm với lợi thế quỹ đất còn nhiều sẽ tạo nên động 
lực mới cho phát triển kinh tế của thành phố, đặc biệt khi các đô thị 
vệ tinh được quy hoạch hợp lý, chuẩn bị hệ thống hạ tầng kỹ thuật 
khung hiện đại. 
Khi các khu đô thị mới được xây dựng, việc gia tăng dân số tại các 
khu vực này sẽ tạo điều kiện cho hệ thống dịch vụ - thương mại 
(các trung tâm thương mại, siêu thị) tại các khu vực này nói riêng 
và toàn thành phố nói chung phát triển, góp phần thực hiện tốt quy 
hoạch hệ thống bán lẻ của thành phố.
Việc phát triển đô thị vệ tinh tạo cơ hội có quỹ đất dành cho đầu tư 
phát triển rất lớn, đây là nguồn lực quan trọng bậc nhất của Hà Nội 
để phát triển. Theo quy hoạch, đến 2030, 05 đô thị vệ tinh với hơn 
8.701ha đất ở mới, hơn 1.369ha đất công nghiệp - tiểu thủ công 
nghiệp (riêng đô thị vệ tinh Hòa Lạc bố trí 1.272ha phục vụ phát 
triển các khu công nghệ cao), hàng nghìn ha đất dành cho các loại 
hình dịch vụ như y tế, nghỉ dưỡng Nếu quỹ đất này được huy động 
tốt sẽ tạo thành nguồn vốn lớn cho thành phố để đầu tư phát triển. 
Bên cạnh đó sẽ giúp phát triển thị trường bất động sản, thị trường 
nhà ở trên địa bàn.
■ Giảm áp lực về hạ tầng và giảm ô nhiễm môi trường đối với khu 
vực nội đô thành phố Hà Nội.
Việc xây dựng các đô thị vệ tinh với các chức năng đô thị rất rõ nét 
được kỳ vọng sẽ thu hút được lượng lớn dân cư từ đô thị trung tâm đến 
làm việc và sinh sống. Từ đó sẽ giảm dân số đô thị trung tâm, đồng 
thời làm giảm áp lực đến hạ tầng kỹ thuật, giảm ô nhiễm môi trường.
■ Việc xây dựng các ĐTVT góp phần thúc đẩy các khu phát triển 
sáng tạo mới, các mô hình đô thị thông minh, giúp Hà Nội có thể 
phát triển nhanh, theo mô hình hiện đại một cách nhanh chóng.
Quá trình xây dựng các đô thị vệ tinh cũng sẽ tạo cơ hội cho ngành 
công nghiệp xây dựng phát triển, có cơ hội thử nghiệm trong phát 
Quy hoạch sử dụng một số loại đất của các đô thị vệ tinh
Nguồn: Quy hoạch chung xây dựng các đô thị vệ tinh Xuân Mai, 
Sóc Sơn, Ba Vì, Sơn Tây năm 2015 và dự thảo Quy hoạch chung xây 
dựng Đô thị vệ tinh Hòa Lạc.
≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝ 
triển những sản phẩm mới phục vụ đô thị xanh, thông minh Đây 
là cơ hội tốt để triển khai các kết quả nghiên cứu trong cuộc cách 
mạng công nghiệp 4.0 với những thành tựu nổi bật về giao thông 
thông minh, tiêu dùng thông minh, công trình thông minh, IOT 
(internet kết nối vạn vật) cho các đô thị được xây dựng mới, với cơ 
sở hạ tầng hiện đại. Việc xây dựng mô hình đô thị thông minh với 
quy mô nhỏ gọn, phát triển mới hoàn toàn như các ĐTVT của Hà 
Nội sẽ khả thi hơn rất nhiều so với xây dựng đô thị thông minh tại 
đô thị trung tâm thành phố.
Những khó khăn, bất cập đối với việc phát triển 
ĐTVT để đạt được các mục tiêu phát triển bền 
vững toàn thành phố
Hiện nay, Quy hoạch chung xây dựng của 4/5 đô thị vệ tinh là Xuân 
Mai, Phú Xuyên, Sơn Tây và Sóc Sơn đã được phê duyệt; với tính 
chất đặc thù, đô thị vệ tinh Hòa Lạc đã được thành phố Hà Nội 
thông qua và Bộ Xây dựng thẩm định để trình Thủ tướng phê duyệt, 
làm cơ sở cho việc xây dựng và triển khai các quy hoạch tiếp theo 
và tạo cơ hội thu hút đầu tư cho các đô thị vệ tinh.
Mặc dù Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội được phê duyệt 
từ năm 2011, nhưng cho đến nay, việc xây dựng các đô thị vệ tinh 
vẫn gặp nhiều khó khăn, chưa có kết quả rõ rệt. Có thể kể đến một 
số nguyên nhân chủ yếu sau:
■ Kết nối giao thông giữa các đô thị vệ tinh với đô thị trung tâm Hà 
Nội và giữa các đô thị vệ tinh với nhau còn đang trong quá trình 
hoàn thiện và chưa đồng bộ.
Hệ thống hạ tầng giao thông, vận tải kết nối giữa đô thị vệ tinh với 
các đô thị trung tâm đang trong quá trình hoàn thiện. Trừ đô thị vệ 
tinh Hoà Lạc có tuyến đại lộ Thăng Long chạy qua rất tiện lợi, các 
tuyến đường nối đô thị trung tâm đến 4 đô thị vệ tinh còn lại chưa 
được đầu tư nâng cấp, mở rộng hoàn chỉnh, hạn chế thời gian di 
chuyển của các phương tiện. Bên cạnh đó, hiện chưa có nhiều hình 
thức vận tải để người dân lựa chọn (chủ yếu là xe buýt với mật độ 
xe rất hạn chế, xe khách liên tỉnh và xe cá nhân). 
■ Việc thu hút dân cư về sinh sống tại các đô thị vệ tinh, giảm tải và 
góp phần giãn mật độ tập trung tại đô thị trung tâm còn gặp nhiều 
khó khăn.
Hiện nay, các dự án phát triển nhà ở và xây dựng đồng bộ các hạ 
tầng xã hội, hạ tầng dịch vụ tại các đô thị này còn chậm nên người 
dân chưa nhận thấy được sự hấp dẫn, đảm bảo cho cuộc sống, an 
sinh xã hội để chuyển về các vùng này sinh sống. Nguyên nhân 
chính do hoạt động kêu gọi và thu hút các dự án đầu tư vào các đô 
thị vệ tinh còn chậm triển khai, các nhà đầu chưa nhận thấy tiềm 
năng khi đầu tư vào các khu vực này do hạ tầng khung còn chưa 
hoàn chỉnh; quỹ đất sạch thiếu nên phải mất nhiều thời gian cho 
công tác giải phóng mặt bằng dẫn đến quá trình triển khai chậm 
Bên cạnh đó, do chưa thu hút được nhiều nhà đầu tư đến kinh 
doanh tại các đô thị vệ tinh nên các đô thị này cũng chưa có nguồn 
lực để phát triển kinh tế, tạo việc làm. Đây cũng là nguyên nhân dẫn 
đến việc không thu hút được dân số tại các đô thị vệ tinh.
■ Vấn đề khó khăn trong việc huy động các nguồn vốn đầu tư để 
phát triển cơ sở hạ tầng vào các đô thị vệ tinh còn chưa mang lại 
hiệu quả đầu tư cao.
Trong bối cảnh thành phố Hà Nội còn rất nhiều lĩnh vực cần ưu tiên 
đầu tư từ nguồn ngân sách như giáo dục, y tế, hạ tầng kỹ thuật, 
việc bố trí ngân sách Nhà nước cho xây dựng, phát triển các đô thị 
vệ tinh là rất khó thực hiện và đến nay hầu như chưa được quan 
tâm. Hơn nữa, do khu vực đô thị trung tâm hệ thống hạ tầng liên 
45SË 94+95 . 2018
tục quá tải, cần đầu tư nâng cấp, mở rộng thường xuyên; đồng thời 
đô thị trung tâm vẫn liên tục được mở rộng ra khu vực ven đô, nên 
ngân sách thành phố phải ưu tiên đầu tư phát triển hạ tầng kỹ thuật 
khu vực đô thị trung tâm (xây dựng thêm các tuyến đường, cầu 
vượt, cải tạo chất lượng môi trường). Vì vậy, nguồn vốn ngân sách 
đầu tư cho các đô thị vệ tinh là rất khó khăn. 
Bên cạnh đó, các lợi ích về kinh tế mang lại cho các nhà đầu tư khi 
thực hiện dự án tại các đô thị vệ tinh chưa hấp dẫn, khả năng thu 
hồi vốn chậm nên nguồn vốn đầu tư ngoài ngân sách chưa có nhiều 
cơ hội để phát huy.
Những định hướng giải pháp để phát triển ĐTVT 
nhằm giảm tải áp lực cho đô thị trung tâm Hà Nội 
trong thời gian tới
Trong giai đoạn tới, để phát triển các đô thị vệ tinh, thành phố Hà 
Nội cần ưu tiên một số nhiệm vụ sau:
■ Lập kế hoạch đầu tư xây dựng các đô thị vệ tinh:
Căn cứ vào nguồn lực địa phương, dự báo phát triển kinh tế - xã hội 
trong thời gian tới, lập kế hoạch cụ thể để phát triển, xây dựng các 
đô thị vệ tinh. Trong giai đoạn tới, do nguồn lực có hạn, thành phố 
Hà Nội nên ưu tiên đầu tư xây dựng các đô thị vệ tinh mà có thể 
xác định được rõ động lực phát triển của các đô thị này, theo chúng 
tôi, đô thị vệ tinh Hoà Lạc và Sóc Sơn là hai đô thị có động lực phát 
triển rõ nét và nên được ưu tiên đầu tư trong thời gian tới.
Đô thị vệ tinh Hoà Lạc: Theo Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô 
Hà Nội, đô thị Hoà Lạc được định hướng là đô thị “thông minh”; là 
thành phố khoa học, nơi tập trung trí tuệ và công nghệ tiên tiến 
nhất của Việt Nam, trung tâm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng 
cao và là đô thị du lịch nghỉ dưỡng với quy mô dân số năm 2030 
khoảng 0,6 triệu người, diện tích đất tự nhiên 20.113ha. Hiện nay 
có nhiều điều kiện thuận lợi để đẩy nhanh việc xây dựng đô thị Hoà 
Lạc như: Nằm trên trục đại lộ Thăng Long; một số công trình đã và 
đang được xây dựng như Đại học quốc gia, Khu công nghệ cao Hoà 
Lạc; nhiệm vụ xây dựng quy hoạch đang được thực hiện... Đô thị vệ 
tinh Hoà Lạc có động lực phát triển rất rõ, đó là các trường đại học, 
khu công nghệ cao đang được hình thành, sẽ thu hút một số lượng 
lớn sinh viên, người lao động lên sinh sống, học tập và làm việc; 
hệ thống các khu nghỉ dưỡng, vui chơi giải trí đã và đang được hình 
thành... tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển thương mại, dịch vụ, 
du lịch. Việc xây dựng nhanh đô thị Hoà Lạc sẽ góp phần giảm áp 
lực dân số nội đô một cách hiệu quả nhất, đồng thời đẩy nhanh tiến 
trình CNH, HĐH Thủ đô do sự phát triển của khu công nghệ cao 
Hòa Lạc và các khu vực nghiên cứu.
❑ Đô thị vệ tinh Sóc Sơn: Theo quy hoạch, phát triển đô thị Sóc Sơn 
trở thành đô thị dịch vụ gắn với bảo tồn khu vực núi Sóc, đô thị vệ 
tinh cửa ngõ phía Bắc thành phố Hà Nội, khai thác tiềm năng cảng 
hàng không quốc tế Nội Bài, tuyến hành lang kinh tế Côn Minh - 
Hà Nội - Quảng Ninh, QL3 liên kết Hà Nội với các tỉnh trung du và 
miền núi Bắc Bộ, với quy mô dân số năm 2030: khoảng 0,25 triệu 
người, diện tích tự nhiên: 6.013ha. Đặc biệt, hiện nay nhà ga T2, 
cảng hàng không quốc tế Nội Bài đã được đưa vào sử dụng cùng 
với các tuyến đường giao thông khung hiện đại, bao gồm quốc lộ 3, 
đường cao tốc Hà Nội - Lào Cai và đường nối cầu Nhật Tân - Nội 
SË 94+95 . 201846
Bài đã hoàn thành là những điều kiện rất thuận lợi để phát triển 
nhanh đô thị Sóc Sơn theo đúng quy hoạch. Với những lợi thế 
trên, việc nhanh chóng xây dựng đô thị Sóc Sơn với trọng tâm là 
phát triển dịch vụ phục vụ cảng hàng không (nhà hàng, khách 
sạn - điểm vui chơi giải trí và trung chuyển khách quốc tế đi các 
tỉnh phía Bắc), dịch vụ nghỉ ngơi, giải trí (khu nghỉ dưỡng, du lịch 
sinh thái, du lịch tâm linh...), các dịch vụ khác như logistic, dịch 
vụ cao cấp khác như tài chính - ngân hàng, giáo dục... phát triển 
theo chuỗi đô thị của trục Nhật Tân - Nội Bài... hoàn toàn khả thi 
trong tương lai gần.
■ Tập trung phát triển hạ tầng giao thông kết nối khu vực trung 
tâm - đô thị vệ tinh - các tỉnh khác:
Kinh nghiệm thế giới cho thấy, hạ tầng giao thông kết nối thuận 
lợi trong đô thị vệ tinh và giữa đô thị vệ tinh với đô thị trung tâm 
là điều kiện tiên quyết để các đô thị vệ tinh phát triển. Bên cạnh 
đó, theo quy hoạch, 3 trong 5 đô thị vệ tinh (Sơn Tây, Sóc Sơn, 
Xuân Mai) nằm tại các vị trí tiếp giáp với các tỉnh lân cận như 
Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Bắc Giang, Bắc Ninh, Hòa Bình. Trong 
tương lai, các đô thị vệ tinh không chỉ giữ vai trò là hạt nhân phát 
triển tại các khu vực của Hà Nội mà còn với cả các tỉnh này. 
Việc phát triển hạ tầng giao thông thuận tiện kết nối đến các 
tỉnh sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các đô thị vệ tinh nói riêng và 
Hà Nội nói chung có cơ hội thu hút các nguồn lực từ các tỉnh để 
phát triển. 
■ Xây dựng và triển khai quyết liệt các cơ chế, chính sách 
đặc thù để phát triển các đô thị vệ tinh, trong đó lưu ý các nội 
dung sau:
❑ Chuyển định hướng đầu tư từ ngân sách theo hướng giảm đầu 
tư trong nội đô, tăng đầu tư ra ngoại thành, ưu tiên cho các đô 
thị vệ tinh.
❑ Cơ chế, chính sách xúc tiến đầu tư, huy động nguồn lực đầu tư 
vào các đô thị vệ tinh: Cần xây dựng các chương trình xúc tiến 
đầu tư phù hợp với chức năng của từng đô thị vệ tinh. Ưu tiên các 
hoạt động xúc tiến đầu tư vào các đô thị vệ tinh trong chương 
trình xúc tiến đầu tư của thành phố.
❑ Tiếp tục đẩy mạnh việc di dời các cơ quan, trường học, bệnh 
viện ra khỏi khu vực đô thị vệ tinh.
❑ Xây dựng các cơ chế, chính sách thu hút nguồn nhân lực vào 
các đô thị vệ tinh, trong đó lưu ý đặc thù các đô thị vệ tinh để có 
các chính sách thu hút nhân lực phù hợp với từng đô thị vệ tinh 
(ví dụ nhân lực trí thức cho đô thị vệ tinh Hòa Lạc; nhân lực trình 
độ tay nghề lao động cao cho đô thị vệ tinh Phú Xuyên). Các 
chính sách này cần bao gồm cả chính sách đãi ngộ về lương, 
chỗ ở, các dịch vụ giáo dục - y tế
❑ Xây dựng, triển khai các cơ chế hợp tác, điều phối với các địa 
phương lân cận để đảm bảo sự phát triển hài hòa giữa các khu 
vực, tránh trùng lắp dẫn đến cạnh tranh thu hút đầu tư; đồng 
thời hỗ trợ qua lại giữa đô thị vệ tinh của Hà Nội với các đô thị 
của các tỉnh để tăng cường hiệu quả phát triển trên toàn địa bàn 
Vùng thủ đô.
≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝ 
47SË 94+95 . 2018