Giáo án Phương pháp dạy học Sinh học ở trường THCS - Bài: Phương pháp giảng dạy các khái niệm Sinh thái

TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM LẠNG SƠN 
KHOA TỰ NHIÊN 
GIÁO ÁN 
BÀI 
PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY 
CÁC KHÁI NIỆM SINH THÁI 
Họ và tên giáo viên: Lê Thị Minh Thi 
Học phần: PPDH Sinh học ở trường THCS 
LẠNG SƠN, THÁNG 4 NĂM 2017 
 2 
Học phần: Phương pháp dạy học Sinh học ở trường THCS 
Tên bài học: Phương pháp giảng dạy các khái niệm Sinh thái 
Số tiết: 01 
Thời gian: 45 phút 
Ngày giảng: 20/4/2017 Tiết 2 - Buổi sáng – Phòng C103 
Lớp: K19B (CĐSP Sinh Hoá) Số sinh viên: 08 
I. Phần giới thiệu 
1. Vị trí, ý nghĩa của bài học: 
- Vị trí: Bài học là một phần trong Phần 4 - chương IV – Phương pháp dạy 
học Sinh học 9 (8 tiết lí thuyết + 6 tiết bài tập và thực hành), thuộc học phần 
PPDH Sinh học ở trường THCS (4 đơn vị học trình) của chương trình đào tạo 
hệ Cao đẳng Sư Phạm Sinh Hoá. 
v Các mục kiến thức chính của phần 4: 
• Chương I – Vị trí, nhiệm vụ phần Di truyền và Biến dị & Phần 
Sinh vật và Môi trường trong Sinh học 9 (1LT) 
• Chương II – Cấu trúc nội dung chương trình Sinh học 9 
(1LT+1BT) 
• Chương III – Sự hình thành, phát triển các khái niệm, kĩ năng 
trong chương trình Sinh học 9 (2LT+2BT) 
• Chương IV – Phương pháp dạy học Sinh học 9 ở trường THCS 
(4LT + 3TH) 
1. Phương pháp dạy phần Di truyền và Biến dị (2LT) 
2. Phương pháp dạy phần Sinh vật và Môi trường (2LT) 
2.1. Phương pháp giảng dạy các khái niệm Sinh thái 
2.2. Phương pháp giảng dạy các quy luật Sinh thái 
v Bài học được phân bố ở tiết lí thuyết thứ 7 của chương, nội dung 
trong mục 2.1. Phương pháp giảng dạy các khái niệm Sinh thái. 
- Ý nghĩa: Phần Sinh vật và Môi trường trong chương trình Sinh học 9 
bao gồm 3 nhóm nội dung chính, đó là: Các khái niệm sinh thái, các quy luật 
sinh thái và các nội dung bảo vệ môi trường. Ở các tiết học trước, SV đã tìm 
hiểu vị trí, nhiệm vụ; phân tích cấu trúc nội dung; và nghiên cứu sự hình 
thành, phát triển các khái niệm, kĩ năng trong phần Sinh vật và Môi trường. 
Bài học này sẽ giúp SV tìm ra phương pháp giảng dạy phù hợp, cụ thể là tìm 
hiểu quy trình thích hợp để giảng dạy các khái niệm Sinh thái. Điều này 
không phải sẽ đạt được qua một tiết lí thuyết trên lớp theo phân phối chương 
 3 
trình mà qua một loạt các hoạt động, từ chuẩn bị cho bài học, lên lớp, và thực 
hiện nhiệm vụ sau tiết học. Qua một loạt các hoạt động này, SV tiếp tục được 
hình thành và phát triển các kĩ năng tư duy và học tập, cũng như thái độ đối 
với việc học tập và nghề nghiệp. 
2. Nội dung chính và cách tiếp cận: 
v Nội dung chính: 
Chương IV Phương pháp dạy học Sinh học 9 ở trường THCS 
(tiếp theo) 
2.1. Phương pháp giảng dạy các khái niệm Sinh thái 
2.1.1. Các nhóm khái niệm 
2.1.2. Nội dung một số khái niệm chủ yếu 
2.1.3. Phương pháp dạy các khái niệm sinh thái 
v Cách tiếp cận nội dung: 
- SV chuẩn bị đoạn video khoảng 6-10 phút: trước tiết học 1 tuần, GV 
yêu cầu SV soạn và giảng trước lớp 1 khái niệm sinh thái (khái niệm “Quần 
thể sinh vật” – bài 47, Sinh học 9). Bài giảng này được ghi hình lại thành một 
video clip. Sau đó, đoạn video này được cắt bỏ đoạn thừa để thời gian không 
quá 10 phút. Video này được sử dụng làm tư liệu trực quan cho tiết lên lớp, 
nhằm giúp SV phân tích, liên hệ với 5 bước hình thành khái niệm sinh học 
trong lí thuyết. 
- Các SV xem lại video, thảo luận với bạn, dựa trên lí thuyết về phương 
pháp giảng dạy KN sinh thái để nhận xét những điều đã thực hiện được và 
những hạn chế của đoạn tập giảng. Từ đó hiểu hơn về quy trình giảng dạy 
khái niệm sinh thái. 
- SV về nhà tiếp tục soạn và tập giảng một khái niệm sinh thái khác (mỗi 
SV một khái niệm) và tự quay video, nộp lại cho GV. Điều này giúp SV vận 
dụng, luyện tập, phát triển kĩ năng giảng dạy khái niệm sinh thái với quy trình 
5 bước đã hình thành. Việc quay video phần tập giảng cũng giúp SV tự xem 
lại phần thực hành của mình để dễ dàng nhận ra ưu và nhược điểm của bản 
thân, do đó SV tự khắc sâu bài học. 
II. Mục tiêu bài học 
 Qua bài học, SV cần: 
1. Về kiến thức: 
- Phân biệt được 3 nhóm khái niệm Sinh thái trong Sinh học 9; 
- Nhớ lại nội dung một số khái niệm chủ yếu đã được học trong học 
phần Sinh thái học và Môi trường ở chương trình Cao đẳng Sư phạm 
 4 
Sinh hoá, phục vụ cho việc giảng dạy các khái niệm này ở Sinh học 9 
tốt hơn. 
- Biết cách vận dụng quy trình 5 bước giảng dạy khái niệm Sinh học để 
phân tích, nhận xét một đoạn dạy mẫu khái niệm sinh thái, từ đó tự 
thiết kế và thực hành dạy được một khái niệm sinh thái. 
2. Về kĩ năng: 
- Hình thành và phát triển kĩ năng giảng dạy khái niệm sinh thái. 
- Hình thành kĩ năng quan sát và nhận xét một tiết/ một phần tiết học. 
- Hình thành kĩ năng ứng dụng công nghệ thông tin trong tập giảng. 
- Tiếp tục phát triển kĩ năng làm việc theo nhóm. 
- Tiếp tục phát triển kĩ năng trình bày trước lớp. 
3. Về thái độ: 
- Hứng thú, nghiêm túc trong các hoạt động: quan sát, thảo luận nhóm, 
nhận xét, thực hành dạy học 
- Yêu môn phương pháp dạy học sinh học và yêu nghề nghiệp. 
III. Chuẩn bị 
1. Giáo viên: 
- Chuẩn bị Bài giảng, Giáo án, trình chiếu file Power point. 
- Cắt gọn đoạn video sinh viên tập giảng đã gửi trước cho vừa khung 
thời gian hoạt động trong tiết học. Chuẩn bị đoạn dạy khái niệm Sinh 
thái dự phòng (bài “Ô nhiễm môi trường” – Sinh học 9) 
- Phiếu học tập in trên giấy A4 và A0 
2. Sinh viên: 
- Tập giảng và tự quay video lại một đoạn dạy khái niệm “Quần thể 
sinh vật” (Mục I - Bài 47 – Sinh học 9) 
- Đọc trước giáo trình: 
• Nguyễn Quang Vinh- Trần Bá Hoành. Phương pháp dạy học Sinh 
học ở trường THCS. Nhà xuất bản Đại học Sư phạm. Năm 2007. 
• Trần Bá Hoành. Kĩ thuật dạy học Sinh học. 
- Nghiên cứu phần Sinh vật và Môi trường - Sách giáo khoa Sinh học 
9. NXBGD, Năm 2013 
- Vở ghi chép, bút dạ viết giấy A0 
- Miếng dán giấy vào bảng 
 5 
IV. Phương pháp dạy học: 
- Hỏi đáp. 
- Dạy học vi mô. 
- Thảo luận nhóm. 
- Trực quan. 
V. Tiến trình lên lớp 
1. Ổn định tổ chức: (1- 2 phút) 
2. Bài mới: 
- Dẫn dắt vào bài mới: Ở các tiết học trước, chúng ta đã tìm hiểu vị trí, 
nhiệm vụ, phân tích cấu trúc nội dung, và nghiên cứu sự hình thành, 
phát triển các khái niệm kĩ năng trong phần Sinh vật và Môi trường. 
Tiết này chúng ta sẽ tìm hiểu phương pháp giảng dạy như thế nào phù 
hợp để giảng dạy các khái niệm Sinh thái. 
- Kế hoạch chi tiết: 
 Hoạt động 1: Tìm hiểu “Các nhóm khái niệm” (7 phút) 
Nội dung Hoạt động của giáo viên 
(GV) 
Hoạt động của 
sinh viên (SV) 
2.1.1. Các nhóm khái niệm 
(KN): 
3 nhóm khái niệm sau: 
- Những KN phản ánh các cấp 
độ tổ chức sống: Cơ thể, quần 
thể, quần xã. 
- Những KN phản ánh các 
thành phần của môi trường 
sống: Môi trường, nhân tố 
sinh thái (vô cơ & hữu cơ), 
giới hạn sinh thái. 
- Những KN về bảo vệ môi 
trường: Ô nhiễm MT, phát 
triển bền vững, bảo tồn đa 
dạng sinh học, sử dụng hợp lí 
nguồn tài nguyên, giữ gìn 
thiên nhiên hoang dã. 
Hỏi đáp: 
(?) Hãy nhắc lại Khái niệm 
là gì? 
(à Khái niệm là tri thức 
khái quát về những dấu 
hiệu và thuộc tính chung 
nhất, bản chất nhất của 
từng nhóm sự vật, hiện 
tượng cùng loại; về những 
mối liên hệ và tương quan 
tất yếu giữa các sự vật, hiện 
tượng khách quan.) 
(?) Phần SV và MT ở SH 9 
có những khái niệm nào? 
GV viết lên bảng theo nhóm 
các KN. 
(?) Những KN nào phản 
ánh các cấp độ tổ chức? các 
thành phần của MT sống? 
SV trả lời câu 
hỏi. 
SV xem phụ 
lục SGK SH9 
trả lời câu hỏi. 
 6 
về bảo vệ MT? 
GV: Các KN ở phần SV và 
MT trong SH9 đa số là KN 
cụ thể, đơn giản. Những KN 
trừu tượng, phức tạp trong 
phần sinh thái sẽ được phát 
triển ở cấp 3. VD: KN đa 
dạng sinh học ở cấp 2 chỉ 
học đến đa dạng loài TV và 
ĐV ở SH 6,7 và phát triển 
thêm đa dạng hệ sinh thái ở 
lớp 9. Đa dạng gen được 
học ở lớp 12. 
Hoạt động 2: Tìm hiểu “Nội dung một số khái niệm chủ yếu” (3 phút) 
Nội dung Hoạt động của giáo viên 
(GV) 
Hoạt động của 
sinh viên (SV) 
2.1.2. Nội dung một số khái 
niệm chủ yếu: 
2.1. Quần thể 
2.2. Quần xã 
2.3. Hệ sinh thái 
2.4. Nhân tố sinh thái 
2.5. Đa dạng sinh học 
2.6. Phát triển bền vững 
GV đã yêu cầu SV xem 
lại các khái niệm đã học 
trong học phần Sinh thái 
học và Môi trường. 
Hỏi đáp tại hiện KN 
“Quần thể” 
 (?) Tại sao GV cần nắm 
vững nội dung các khái 
niệm khi giảng dạy 
chúng? 
GV nhấn mạnh tầm quan 
trọng của việc nắm vững 
KN và PP dạy của GV 
trong dạy KN Sinh thái. 
Tự nghiên cứu 
trước ở nhà. 
SV nhớ lại kiến 
thức đã học, trả lời: 
Chất lượng lĩnh 
hội KN phụ thuộc 3 
yếu tố cơ bản: 
- Mức độ đơn giản, 
phức tạp, cụ thể, 
trừu tượng của KN 
- Trình độ nắm 
vững KN và PP 
dạy của GV 
- Trình độ kiến 
thức, tư duy, 
phương pháp học 
của HS 
 7 
Hoạt động 3: Tìm hiểu “Phương pháp dạy các khái niệm sinh thái” (25 phút) 
Nội dung Hoạt động của giáo viên (GV) Hoạt động của 
sinh viên (SV) 
2.1.3. Phương pháp 
dạy các khái niệm sinh 
thái: 
Vận dụng quy trình 5 bước 
của việc giảng dạy một KN 
sinh học: 
- Bước 1. Xác định 
nhiệm vụ nhận thức 
- Bước 2. Nhận biết một 
số dấu hiệu của KN 
- Bước 3. Phân tích dấu 
hiệu chung và bản 
chất của KN 
- Bước 4. Đưa KN mới 
học vào hệ thống KN 
đã biết 
- Bước 5. Luyện tập vận 
dụng KN trong những 
điều kiện khác nhau 
Ví dụ: Hình thành KN 
“Quần thể” 
Hỏi đáp tái hiện: 
(?) Hãy nhắc lại quy trình giảng 
dạy một khái niệm sinh học. 
GV viết tên 5 bước lên bảng, 
nhấn mạnh việc giảng dạy một 
KN sinh thái cũng như giảng 
dạy KN sinh học nói chung, có 
thể bao gồm “hình thành” và 
“phát triển” KN, và cơ bản theo 
5 bước như trên. 
Liên hệ các bước giảng dạy 
một khái niệm sinh thái cụ thể 
ở SH9: (dạy học vi mô) 
Hỏi đáp tìm tòi: 
(?) Để dạy KN “Quần thể” thì 
chúng ta có thể thực hiện 5 
bước trên như thế nào? 
Thảo luận nhóm: 
GV chia lớp thành 2 nhóm, phát 
phiếu học tập (phụ lục 1), nêu 
yêu cầu: 
- Xem video bạn tập giảng KN 
“Quần thể sinh vật”, thảo luận 
nhóm (5’) trả lời câu hỏi: 
(?) Dựa trên 5 bước giảng dạy 
một KN sinh học vừa nêu, hãy 
SV nhớ lại hoặc 
xem lại giáo 
trình trang 93 
trả lời câu hỏi. 
(5 bước) 
SV và GV phân 
tích cách thực 
hiện 5 bước dạy 
KN Quần thể. 
 8 
nhận xét phần giảng của bạn. 
(?) Nếu là em thì em sẽ dạy KN 
này thế nào? 
GV hướng dẫn SV: 
- Trong lúc xem video, mỗi cá 
nhân tự viết nhận xét vào giấy 
nháp để khi thảo luận nhóm 
không quên/ sót ý. 
GV chiếu video. 
GV yêu cầu SV tập giảng trong 
video tự nhận xét. 
GV yêu cầu 1 nhóm trình bày 
câu trả lời. 
Các câu hỏi khai thác, phân tích 
sâu quá trình dạy KN sinh thái: 
(?) Ta biết Quần thể là KN cụ 
thể. Sự hình thành KN cụ thể 
được thực hiện theo con đường 
tư duy nào? (à Quy nạp/ từ trực 
quan sinh động đến tư duy trừu 
tượng) 
(?) Trong tiết giảng, bạn đã thực 
hiện theo con đường nào? (à 
Quy nạp, từ các ví dụ cụ thể, 
bằng hình ảnh trực quan đến 
định nghĩa KN) 
GV chiếu 3 mức độ chất lượng 
lĩnh hội KN: 
SV xem video, 
ghi chú nhận xét 
của bản thân 
vào phiếu học 
tập cá nhân. 
Thảo luận nhóm 
trả lời câu hỏi 
vào phiếu học 
tập nhóm. 
SV treo câu trả 
lời lên bảng. 
SV tập giảng tự 
nhận xét. 
1 nhóm trình 
bày câu trả lời. 
SV trả lời. 
 9 
Ví dụ: Phát triển KN sinh 
thái 
- Mức 1: HS nắm được một vài 
dấu hiệu bề ngoài. 
- Mức 2: HS nắm 1 số dấu hiệu 
bản chất nhưng chưa tách được 
dấu hiệu bản chất nhất 
- Mức 3: HS nắm đúng dấu hiệu 
bản chất, đặt KN mới học vào 
hệ thống và vận dụng được. 
(?) Em đánh giá bạn dạy như 
thế thì HS sẽ đạt được mức độ 
lĩnh hội nào? Vì sao? 
à Phân tích hạn chế của đoạn 
tập giảng: chưa giúp HS nhận 
biết dấu hiệu bản chất, bằng 
cách cho ví dụ bầy cá rô trong 
thùng chứa của người bán cá. 
Hỏi đáp: 
(?) Theo em, có phải lúc nào 
cũng bắt buộc thực hiện 5 bước 
giảng dạy KN sinh thái trong 
cùng 1 tiết học? 
(?) Hãy cho ví dụ về việc phát 
triển KN sinh thái qua các bài 
sinh học THCS. à GV có thể 
gợi ý KN “Đa dạng sinh học” 
(được phát triển từ các KN đã 
được hình thành trước đó như: 
khái niệm đa dạng thực vật ở 
SH6, đa dạng động vật ở SH7 
và đa dạng hệ sinh thái ở SH9) 
GV nhấn mạnh vai trò quan 
trọng của bước 2 và 3; nhấn 
mạnh sự cần thiết phải đầy đủ 5 
bước đồng thời cũng linh hoạt 
với từng KN, trong 1 hoặc vài 
bài, chương, hoặc cả chương 
trình SH THCS. 
GV giới thiệu: Hoạt động chúng 
 10 
ta vừa hoàn thành cũng chính là 
phương pháp “dạy học vi mô” 
mà các em cũng cần nắm bắt 
được để vận dụng trong dạy học 
ở phổ thông. Đó là sự tập trung 
khai thác vào 1 phần kiến thức/ 
kĩ năng/ nhóm nhỏ. 
3. Củng cố, vận dụng, giao nhiệm vụ: (5 phút) 
- PPGD KN sinh thái ở THCS có điểm nào chung và điểm nào đặc thù 
so với giảng dạy KN sinh học nói chung và các KN ở SH 6,7,8? 
- Chọn một KN sinh thái trong SH9 và nêu ngắn gọn các bước để 
giảng dạy KN đó. (nếu còn thời gian) 
- Nhiệm vụ về nhà: 
o SV về nhà tiếp tục soạn và tập giảng một khái niệm sinh thái 
khác (mỗi SV một khái niệm) và tự quay video, nộp lại cho 
GV vào tuần sau (trước buổi thực hành). 
o Nghiên cứu lý thuyết phần PPGD các quy luật sinh thái. 
VI. Tài liệu tham khảo 
1. Nguyễn Quang Vinh- Trần Bá Hoành. Phương pháp dạy học Sinh học ở 
trường THCS. Nhà xuất bản Đại học Sư phạm. Năm 2007 
2. Trần Bá Hoành. Trịnh Nguyên Giao. Đại cương phương pháp dạy học 
Sinh học. NXBGD, 2002 
3. Trần Bá Hoành. Kĩ thuật dạy học Sinh học 
4. Nguyễn Quang Vinh- Cao Gia Nức - Trần Đăng Cát -Phương pháp dạy 
học Sinh học ở trường THCS. Nhà xuất bản Đại học Sư phạm (Tập 1). 
Năm 2005 
5. Sách giáo khoa Sinh học 9. NXBGD, Năm 2013 
 11 
PHỤ LỤC 1: PHIẾU HỌC TẬP 
Xem video bạn tập giảng KN “Quần thể sinh vật”, thảo luận nhóm (5’) trả 
lời câu hỏi: 
1. Dựa trên 5 bước giảng dạy một KN sinh học vừa nêu, hãy nhận xét 
phần giảng của bạn. 
2. Nếu là em thì em sẽ dạy KN này thế nào? 
Các bước dạy KN Cách làm trong 
video 
Cách khác 
Bước 1. Xác định 
nhiệm vụ nhận thức 
Bước 2. Nhận biết 
một số dấu hiệu của 
KN 
Bước 3. Phân tích dấu 
hiệu chung và bản 
chất của KN 
Bước 4. Đưa KN mới 
học vào hệ thống KN 
đã biết 
Bước 5. Luyện tập 
vận dụng KN trong 
những điều kiện khác 
nhau 
 12 
PHỤ LỤC 2: NỘI DUNG BÀI HỌC TRONG 
GIÁO TRÌNH 
Nguyễn Quang Vinh- Trần Bá Hoành. Phương pháp dạy học Sinh học ở trường 
THCS. Nhà xuất bản Đại học Sư phạm. Năm 2007