Bài giảng Thực vật học - Chương I: Tế bào thực vật - Trần Thị Thanh Hương

Chương I
TẾ BÀO THỰC VẬT
Trần Thị Thanh Hương
Khoa Khoa học
Tất cả cơ thể sống đều được cấu tạo từ tế
bào. Mỗi tế bào đều được sinh ra từ tế
bào khác. 
Như vậy, có thể nói rằng: tế bào là đơn vị
cấu tạo cơ bản của sự sống.
Một số khái niệm cơ bản
Cơ thể có cấu tạo từ một tế bào gọi là cơ thể đơn
bào (tảo Chlorella, Chlamydomonas). 
Cơ thể có cấu tạo đa bào gồm nhiều tế bào, chia
thành các nhóm đảm nhiệm những chức năng
khác nhau, các nhóm này được gọi là mô.
Các mô họp lại thành cơ quan gồm: cơ quan
dinh dưỡng là rễ, thân, lá và cơ quan sinh sản
có hoa, quả, hạt.
Một số khái niệm cơ bản
Các thành phần cơ bản của
tế bào thực vật
Vách tế bào
Màng tế bào
Tế bào chất chứa các cơ quan tử hay bào
quan: ti thể, lạp thể...
Nhân tế bào
Không bào
TẾ
BÀO 
THỰC 
VẬT
Thể
Golgi
Trung thể
Ribosome
Ty thể
Màng tế bào
Vách tế bào
Vách tế bào kế cận
Lục lạp
Không bào
Lưới nội chất
có hạt Lưới nội chất
không hạt
Lổ trên màng
Ｖｉ thể
Chất nhiễm sắc
Hạch nhân
Màng nhân
N
H
Â
N
Sợi tế vi
Vi quản
VÁCH TẾ BÀO
Vách tế bào quyết định hình dạng của tế
bào thực vật và độ bền vững cơ học của
chúng ở mức độ đáng kể. 
Vách tế bào có tác dụng bảo vệ các nội
chất sống bên trong của cơ thể thực vật.
Thành phần hóa học của vách tế bào
Bao gồm: cellulose, hemicellulose và pectin 
Cellulose đóng vai trò chủ yếu cấu tạo nên
vách của tế bào thực vật, tạo nên bộ khung
chính của vách.
Hemicellulose, pectin và nước lấp đầy các
khoảng trống giữa các phân tử cellulose. 
Cấu trúc vách tế bào
Gồm 3 lớp:
Lớp chung (lớp trung gian): là lớp ngoài
cùng của tế bào, bằng chất pectin. 
Lớp sơ cấp: dày hơn lớp chung, bằng chất
hemicellulose và pectin, chứa ít cellulose (5-
10%), gặp ở những tế bào còn non hay tế bào ở
mô phân sinh.
Lớp thứ cấp: bằng chất cellulose, gặp ở các tế
bào đã trưởng thành và phân hóa. 
Cấu trúc vách tế bào
Cấu trúc vách tế bào
Cấu trúc sợi cellulose
Sự biến đổi hoá học của vách tế bào
Lớp thứ cấp có thể bằng chất cellulose nằm
ở tế bào nhu mô hoặc có thể ngấm thêm
cellulose ở tế bào hậu mô, tế bào mạch rây, đó
là những tế bào sống.
Tế bào nhu mô Tế bào hậu mô
Sự biến đổi hoá học của vách tế bào
Ngoài cellulose, vách tế bào có thể ngấm
thêm các chất khác như:
 Chất bần (suberin):
đó là một chất không
thấm khí, gặp ở các tế
bào mô bì thứ cấp.
Sự biến đổi hoá học của vách tế bào
Chất gỗ (lignin): ngấm vào vách tế bào làm
cho vách tế bào trở nên giòn và cứng rắn, tính
đàn hồi của vách tế bào kém đi, gặp ở tế bào
cương mô hoặc mạch gỗ.
Mạch
gỗ
Tế bào sợi
Vách tế bào
Tế bào đá ở
quả lê
2 loại tế bào
cương mô
Sự biến đổi hoá học của vách tế bào
Chất cutin: ngấm vào mặt ngoài của mô bì sơ
cấp (tế bào biểu bì), là lớp không thấm nước
và khí, có vai trò giữ nước cho cây.
Sự biến đổi hoá học của vách tế bào
Chất nhầy: thường gặp ở một số hạt lúc nảy
mầm, trên bề mặt của tế bào sẽ phủ một lớp
chất nhầy, chất này sẽ phồng lên khi thấm
nước và trở nên nhớt (Ví dụ: hạt é). 
Chất khoáng: là quá trình tích tụ lại trong
vách tế bào các chất khoáng thường gặp như Si, 
CaCO3.
Chất sáp: thường gặp ở các tế bào biểu bì.
Sự lưu thông giữa các tế bào – cầu liên bào
 Tế bào chất của các tế bào cạnh nhau khó lưu thông với nhau
nếu không có các lỗ trên vách. 
 Cầu liên bào: Tế bào chất của các tế bào cạnh nhau sẽ lưu
thông với nhau qua cầu liên bào.
Lớp trung gian
Lớp sơ cấp
Lớp thứ cấp
Cầu liên bào
Lớp trung gian
Lớp sơ cấp
Lớp thứ cấp
Cầu liên bào
LẠP THỂ
Là một thể sống nằm trong tế bào chất.
Tùy theo hình dạng và vai trò mà lạp thể
được chia thành 3 loại:
 Lục lạp
 Sắc lạp
 Vô sắc lạp
Lục lạp
Có màu xanh lục, 
chứa diệp lục tố
chlorophylle, chỉ
gặp ở tế bào của
thực vật tự dưỡng, 
có nhiệm vụ
quang hợp. 
Lục lạp
 Ở thực vật bậc thấp: lục lạp lớn và có nhiều
hình dạng khác nhau, các dạng lục lạp đó gọi là
sắc thể.
Tảo Chlorella
Ví dụ một số loại sắc thể:
 Tảo Chlorella, 
Chlamydomonas: sắc thể hình
chén
 Tảo hình liềm (Closterium):
sắc thể hình phiến
Lục lạp
Tảo sao (Zygnema) Tảo xoắn (Spirogyra)
Lục lạp
Ở thực vật bậc cao: Lục lạp có cấu tạo hình bầu dục.
Dưới kính hiển vi, lục
lạp có cấu tạo gồm hai lớp
màng được gọi là màng kép:
 Màng ngoài trơn nhẵn
Màng trong gồm những
đĩa xếp chồng lên nhau tạo
thành những chồng đĩa gọi
là các hạt grana (chứa diệp
lục tố).
 Giữa các hạt grana là
chất nền stroma không màu.
Sắc lạp
Là loại lạp thể có
màu sắc như cam, 
đỏ, vàng do có
chứa các sắc tố
thuộc nhóm
carotenoid như
caroten (C40H56) có
màu da cam, 
xanthophyl
(C40H56O2) thường
có màu vàng, 
lycopen (C40H56) 
thường có màu đỏ. 
Vô sắc lạp
Là lạp không màu, có vai trò tích luỹ các chất dự trữ
của tế bào, gồm 3 loại:
• Bột lạp (hạt tinh bột): có vai trò dự trữ tinh bột cho
tế bào, thường gặp nhiều ở các cơ quan dự trữ như củ, 
quả, hạt
Hạt tinh bột khoai tây Hạt tinh bột đậu xanh
• Đạm lạp (hạt
Aleuron): dự trữ protid
dưới dạng các hạt
aleuron. 
• Du lạp (hạt dầu): dự trữ
lipid dưới dạng các hạt dầu. 
Có nhiều ở hạt mè, hạt đậu
phụng, hạt thầu dầu
Vô sắc lạp
3 loại lạp thể trên (lục lạp, sắc lạp, vô sắc lạp) có thể
chuyển hoá lẫn nhau.
KHÔNG BÀO
Là những túi lớn, nhỏ nằm trong tế bào
chất, chứa đầy chất dịch (gồm nước và
các chất hoà tan) gọi là dịch tế bào
Thành phần của dịch tế bào
Nước chiếm 70-95%
Muối vô cơ: phần lớn do cây hút từ đất lên
Các chất protein đơn giản: khi hạt chín, các không
bào bị mất nước, khô đi và các chất protein trong đó
tạo thành hạt aleuron. Khi hạt nảy mầm, các hạt
aleuron lại hút nước vào rồi biến thành không bào.
Các đường đơn giản hoà tan: glucose, fructose, 
saccharose.
Acid hữu cơ: sinh ra do sự oxy hoá không hoàn toàn
các chất đường trong quá trình hô hấp tế bào.
Tanin: là hợp chất hữu cơ không chứa
nitrogen, là những chất có vị chát.
Alcaloid: là những hợp chất hữu cơ phức tạp
có chứa nitrogen như thein (trà), cafein (lá chè, 
hạt cà phê), nicotin