Thực trạng tổ chức không gian và quản lý hè đường đô thị thành phố Hà Nội

SË 100 . 201968
& TÁC GIẢ 
QUY HOẠCH
Hà Nội với hơn 7,5 triệu dân là nơi hội tụ đủ các vấn đề thực tiễn, cơ chế, chính sách; nguồn lực con người, tài chính, khoa học công nghệ và 
văn hóa; khát vọng và mô hình phát triển của cả nước. 
Tương tự như TP.HCM, Hà Nội là nơi tập trung các vấn 
đề nảy sinh trong quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa 
gắn với mở rộng quy mô đô thị và dân số đô thị. Từ năm 
2010 đến nay toàn thành phố Hà Nội đã và đang triển 
khai thực hiện 130 danh mục dự án chỉnh trang, trong 
đó có 34 danh mục dự án hạ ngầm, sắp xếp các đường 
dây đi chìm kết hợp với chỉnh trang các tuyến phố. 
Hà Nội đã thiết lập nhiều tuyến phố đi bộ (quận Hoàn 
Kiếm), tuyến đường kiểu mẫu Lê Trọng Tấn (quận 
Thanh Xuân) và đầu tư xây dựng, cải tạo hệ thống hè 
đường đô thị tạo diện mạo đô thị văn minh và hiện đại. 
Bên cạnh đó, đã có nhiều quy hoạch chi tiết, thiết kế đô 
thị hai bên trục đường được UBND thành phố phê duyệt 
như: Tuyến đường Nguyễn Trãi - Trần Phú - Quang 
Trung, tuyến phố Tràng Tiền - Tràng Thi - Điện Biên 
Phủ, tuyến đường Phạm Hùng, tuyến đường Vành đai 
2,5... Các đồ án quy hoạch, đồ án thiết kế đô thị được 
phê duyệt là cơ sở quan trọng để lập dự án đẩu tư và 
quản lý xây dựng hè đường đô thị Hà Nội. 
Các tuyến hè đường thành phố Hà Nội đã được đầu 
tư, cải tạo trong giai đoạn phục vụ kỷ niệm 1.000 năm 
Thăng Long - Hà Nội. Nhiều tuyến phố cải tạo chỉnh 
trang kết hợp với hạ ngầm các đường dây cáp đi nổi đã 
được lát bằng đá tự nhiên. Sau khi UBND thành phố Hà 
Nội ban hành áp dụng “Thiết kế mẫu hè đường đô thị 
trên địa bàn thành phố” [4], một số tuyến phố đã hoàn 
thành trong thời gian gần đây như tại các quận Hoàn 
tổ chức không gian và quản lý hè đường 
đô thị thành phố hà nội
Th˘c trπng 
Ts. NGUYễN VAêN TUYêN; KTs. DươNG THị NGA; 
sV. ĐAøO QUANG QUAâN; sV. PHẠm NGỌC ÁNH.
Năm 2017, thành phố Hà Nội bắt đầu thực hiện công tác lập lại trật tự hè đường 
đô thị, trong đó có các hoạt động quản lý, tổ chức không gian. Nhiều tuyến hè 
phố đã được giành lại cho người đi bộ, chỉnh trang và nâng cấp các tiện nghi 
đô thị nhằm tạo lập không gian đô thị hiện đại. Đến nay, sau hơn hai năm thực 
hiện, mặc dù đạt được một số thành công nhất định, tuy nhiên các giải pháp 
quản lý và tổ chức không gian còn nhiều bất cập cần đánh giá cụ thể hơn hiện 
trạng để tìm giải pháp phù hợp hơn với thực tiễn. Qua khảo sát thực tế tại chín 
quận nội thành Hà Nội, bằng những thống kê và phân tích cụ thể, bài báo nhận 
diện những vấn đề thực trạng công tác tổ chức không gian và quản lý hè đường 
đô thị Hà Nội. 
Từ khóa: Thành phố Hà Nội, tổ chức không gian, quản lý, hè đường đô thị.
69SË 100 . 2019
Kiếm, Ba Đình, Hà Đông, Thanh Xuân, trong đó điển hình là đường 
Lê Trọng Tấn, Nguyễn Trãi, Bà Triệu đã thực sự mang lại bộ mặt 
khang trang, đảm bảo trật tự văn minh đô thị, được cộng đồng dân 
cư và các tổ chức đồng tình, ủng hộ.
Bằng phương pháp thực địa chụp ảnh, vẽ ghi, nhóm nghiên cứu đã 
khảo sát 09 quận nội thành của thành phố Hà Nội, bao gồm: Ba 
Đình, Hoàn Kiếm, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Thanh Xuân, Cầu Giấy, 
Tây Hồ, Hoàng Mai và Hà Đông. Đối tượng khảo sát hè đường các 
tuyến đường đô thị gồm 03 cấp đường sau: Đường vành đai, đường 
trục chính đô thị và đường liên khu vực.
Trên cơ sở tổng hợp phân tích hiện trạng, nhóm nghiên cứu có nhận 
diện các vấn đề thực trạng tổ chức không gian và quản lý hè đường 
đô thị thành phố Hà Nội như sau:
1. Mật độ đường giao thông
Đường giao thông trong khu vực chiếm tỷ lệ 13% đất đô thị năm 
2019 trong phạm vi khảo sát 09 quận nội thành của thành phố Hà 
Nội, bao gồm: Ba Đình, Hoàn Kiếm, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Thanh 
Xuân, Cầu Giấy, Tây Hồ, Hoàng Mai và Hà Đông.
Theo Quy hoạch Giao thông vận tải TP Hà Nội đến năm 2030, tầm 
nhìn đến 2050, phải bảo đảm tỷ lệ 20% - 26% diện tích đất dành 
cho giao thông và 3% - 4% dành cho giao thông tĩnh; vận tải khách 
công cộng phải đạt từ 50% - 55% [2]. Song, lãnh đạo Sở GTVT Hà 
Nội cho biết, tính đến hết năm 2018, tỷ lệ đất dành cho giao thông 
tại Hà Nội mới đạt được khoảng 9,38%; đất dành cho giao thông 
tĩnh mới đạt dưới 1%; tỷ lệ vận tải khách công cộng mới đạt 14%. 
Như vậy, tất cả các chỉ số phục vụ GTVT của Hà Nội đều thấp hơn 
rất nhiều so yêu cầu. [5]
2. Thực trạng tổ chức không gian
Qua việc khảo sát phân tích hiện trạng, chúng tôi nhận thấy việc tổ 
chức không gian chưa được thống nhất tổng thể toàn khu vực đô thị, 
chưa tạo được những bản sắc riêng cho vị thế của thủ đô. Tổ chức 
không gian hè đường tại các khu, các công trình hành chính, thương 
mại dịch vụ, y tế và giáo dục còn rất lộn xộn, thiếu diện tích cho 
người đi bộ, các hạng mục kiến trúc mới và cũ chắp vá ảnh hưởng 
tiêu cực đến hoạt động đô thị. Cụ thể như sau:
i) Về hình thức không gian: Theo khảo sát, không gian hè đường Hà 
Quy hoπch & t∏c gi∂ 
Hình 1. Sơ đồ phân loại đường đánh giá hiện trạng
Bảng 1. Bảng thống kê số lượng loại hình công trình gắn với hè 
đường đô thị
Hình 2. Tỷ lệ diện tích phát triển giao thông của thành phố Hà Nội 
năm 2016 [1]
SË 100 . 201970
Nội rất đa dạng, bao gồm: Tuyến phố hiện đại, tuyến phố cũ, tuyến 
phố cổ. Kho ... ếm, 
Ba Đình. Không gian hè đường đô thị có sự chuyển hóa từ phố cổ 
sang phố hiện đại từ quận trung tâm (Hoàn Kiếm) ra các quận mới. 
Tuy nhiên các không gian không có sự phân bố độc lập mà có sự 
biến đổi đan xen, giao thoa, bổ sung và xen cấy từ cổ, cũ, sang hiện 
đại. Các công trình kiến trúc mới dần chiếm tỉ trọng lớn hơn trong 
các tuyến phố khảo sát.
ii) Về nguyên tắc bố cục, tổ chức không gian:
Trong không gian tổng thể: Theo quy hoạch chung Hà Nội, bố cục 
tổng thể Hà Nội theo hình phễu, lấy hồ Gươm làm lõi trung tâm. 
Càng ra ngoài càng cao tầng. Tuy nhiên đến nay các công trình mới 
không theo nguyên tắc này, mà xen cài vào trong đô thị. Các công 
trình có tầng cao lớn hơn 35 tầng (chấm màu đỏ) phân bố rải rác 
trong cấu trúc không gian. 
Trong không gian tuyến phố: Chưa thống nhất chiều cao, hình thức 
cho thấy tuyến đường càng rộng thì tỷ lệ không gian chưa tốt. Các 
tuyến phố khảo sát chưa có nguyên tắc bố cục tổ chức không gian 
hệ thống cho toàn tuyến phố về không gian đóng mở, không tạo 
được không gian liên kết, không gian không có chiều sâu, các công 
trình điểm nhấn và trọng tâm chưa rõ ràng. Các loại hình công trình 
kiến trúc thương mại dịch vụ chiếm tỷ trọng lớn nhất nhưng bố cục 
rất lộn xộn và ảnh hưởng xấu đến cảnh quan đô thị. Việc tổ chức 
không gian tuyến phố không theo thiết kế đô thị mà chủ yếu xác 
định theo từng dự án, ý tưởng và mong muốn của chủ đầu tư. 
iii) Tỷ lệ và quy mô không gian: Tỷ lệ của không gian trung bình 
(chiều cao và chiều rộng đường) tại đường vành đai 1/3, đường trục 
chính chủ yếu 1/2, trục chính thứ yếu 1/1, đường liên khu vực 2/1. 
Không gian hẹp, thiếu khoảng trống, điểm dừng để tổ chức các hoạt 
động văn hóa gắn với đô thị. Nhiều tuyến đường lớn còn không có 
vỉa hè do quá trình mở rộng lòng đường. 
Các loại chiều rộng hè đường: 
n Các tuyến đường có vỉa hè nhỏ 1m: Láng, Đại La, Minh Khai, 
Trương Định, Đê La Thành, Hoàng Hoa Thám, Tam Trinh, Tràng 
Thi, Tràng Tiền.
n Các tuyến đường từ 1-3m: Xã Đàn, Khâm Thiên, Huế, Nguyễn 
Trãi, Giải Phóng, Huỳnh Thúc Kháng, Thái Hà, Lạc Long Quân, 
Trần Hưng Đạo, Bưởi, Nguyễn Xiển, Trần Khát Chân, Đại Cồ Việt
n Các tuyến đường lớn hơn 3m: Khuất Duy Tiến, Đào Tấn
Nguyên nhân do quá trình mở rộng đường (đường Trường Chinh), 
Hình 3. Phân bố công trình cao tầng trong không gian thành phố Hà Nội
Hình 4. Không thống nhất công trình điểm nhấn tại trục đường 
Nguyễn Trãi
Hình 5. Lấn chiếm hè đường để kinh doanh trước chợ đầu mối Hoàng Mai
Hình 6. Hè đường tổ chức không gian tốt tại Lotteria đường Đào Tấn
71SË 100 . 2019
lấn chiếm của công trình ven đường (đường La Thành), xây dựng và 
bổ sung các công trình hạ tầng kỹ thuật, tiện nghi đô thị. 
iv) Về chức năng không gian: Chức năng công trình không có sự 
đồng nhất trong khu vực và trên tuyến phố. Các công trình thương 
mại dịch vụ chiếm tỷ lệ chính, định hình toàn bộ chức năng của 
tuyến phố. Các loại công trình chủ yếu: Y tế, giáo dục, văn hóa, 
hành chính, thương mại – dịch vụ, hạ tầng.
Phân bố trong tổng thể: Công trình giáo dục phân bố chủ yếu ở quận 
Hai Bà Trưng, quận Đống Đa. Công trình hành chính phân bố chủ 
yếu ở quận Hoàn Kiếm, Tây Hồ, Ba Đình, Đống Đa. Công trình y tế 
phân bố lẻ tẻ ở các quận nhưng nhiều nhất ở quận Hai Bà Trưng, 
quận Hoàn Kiếm. Công trình thương mại phân bố ở tất cả các quận. 
Phân bố trên trục đường: Công trình giáo dục phân bố ở đường 
Giải Phóng, Nguyễn Trãi, Đê La Thành, Tây Sơn. Công trình hành 
chính phân bố ở đường Nguyễn Chí Thanh, Trần Hưng Đạo, Trường 
Chinh. Công trình y tế phân bố ở đường giải Phóng, đường Trần 
Hưng Đạo. Công trình văn hóa phân bố ở đường Khâm Thiên, 
Trương Định, Tam Trinh
Nguyên nhân: Hoạt động dịch vụ thương mại là hoạt động chính, 
chủ đạo của công trình bám theo trục đường. Đây cũng là công trình 
có tác động lớn nhất đến không gian hè đường đô thị.
v) Về cây xanh: Mật độ cây xanh ngày càng thấp về diện tích, số 
lượng và chất lượng. Nhiều trục đường lớn đã chặt bỏ, di chuyển 
cây xanh đi để lấy quỹ đất mở rộng lòng đường. Các mảng cỏ nhằm 
tăng cường sự thẩm thấu bề mặt, hỗ trợ thoát nước mưa gần như 
không có. 
Trên mỗi tuyến phố Hà Nội, số loài cây do Nhà nước và người dân 
trồng thường đan xen lẫn nhau với tính chất lấp chỗ trống và thậm 
chí trồng không đúng chủng loại cây theo quy định. Điều này tạo 
nên hình ảnh của tuyến phố không chỉ đa dạng về loại cây mà còn 
Hình 7. Mở rộng đường Trường Chinh
Hình 8. Lấn chiếm vỉa hè tại đường La Thành
Hình 9. Xây hạ tầng tại đường Kim Mã
Hình 10. Bố trí điểm đỗ xe buýt lấn chiếm toàn bộ diện tích hè 
đường Giải Phóng
Hình 11. Chiếm hè đường làm dịch vụ sửa xe máy trên đường Đại Cổ Việt
Hình 12. Chiếm hè đường để chờ đón con tại trường tiểu học Tô Hoàng, 
đường Đại Cổ Việt
Quy hoπch & t∏c gi∂ 
SË 100 . 201972
đa dạng về lứa tuổi, chiều cao và đặc điểm hình thái khác nhau, tạo 
nên sự hỗn loạn của cảnh quan đường phố.
Cây xanh bóng mát trên đường phố thuộc 9 quận nội thành Hà Nội 
phong phú và đa dạng về chủng loài; có số lượng khoảng 75.000 
cây thuộc 175 loài, 55 họ thực vật; trong đó có 12 họ thực vật có từ 5 
loài trở lên. Một số loài cây được coi là cây truyền thống của Hà Nội 
và được trồng với số lượng lớn như: Xà cừ, Sữa, Sấu, Muồng, Bằng 
lăng, Lim xẹt, Chẹo, Phượng vĩ, Quyếch, Nhội, Bàng
+ Tỷ lệ diện tích xanh trên diện tích đường: Tỷ lệ diện tích cây 
xanh trên đường là 65%, một số tuyến cây xanh bị chặt để cải tạo 
hè đường. Các loại cây xanh chủ yếu bao gồm: bằng lăng, xà cừ, 
phượng vĩ, sấu, sao đen, muồng, dái ngựa... Quận có số lượng cây 
nhiều nhất là quận Hai Bà Trưng (8.489 cây). Tuy nhiên, quận Ba 
Đình lại là quận đã có hệ thống cây bóng mát với số lượng lớn và 
phát triển ổn định nhất. Cây lớn tập trung ở các quận Ba Đình, Hai 
Bà Trưng, Hoàn Kiếm. Những quận mới thành lập và xây dựng sau 
này số lượng cây nhỡ và nhỏ chiếm đại bộ phận. Giữa các khu phố 
cổ, phố cũ và phố mới cũng có sự khác biệt. Phố cổ rất ít cây và 
thường là cây nhỏ. Ở một vài phố còn sót lại một số cây to như xà 
cừ, nhội được trồng từ thời Pháp thuộc. Phố cũ tập trung nhiều cây 
nhất với những cây lớn hình thành những hàng cây đẹp với các loài 
cây như: sấu, xà cừ, sao đen, phượng vĩ, sữa Những loài cây này 
phát huy tốt giá trị cây xanh của chúng ở đô thị hiện nay. Phố mới 
với những con đường mới mở rộng, có dải phân cách và đang bắt 
đầu hình thành những hàng cây bóng mát.
+ Phân bố trên trục đường: Cây xanh phân bố rải rác trên các 
tuyến phố không theo quy củ. Nguyên nhân: Mở rộng đường (ảnh 
minh họa đường Trường Chinh, Phạm Văn Đồng hoặc đường 
Láng), do tác động của mưa bão, do người dân xây dựng, đổ phế 
thải làm hư hại, chết cây.
vi) Về các tiện nghi công công đô thị: Ngày càng được cải tạo nâng 
cấp, tuy nhiên do thiếu quy hoạch công với thiếu diện tích xây dựng, 
dẫn đến các công trình này làm cản trở giao thông đi bộ, tiêu cực 
đến cảnh quan đô thị. Các loại tiện nghi đô thị: Điểm bắt xe buýt, 
thùng rác công cộng, họng cứu hỏa, tủ điện, trạm biến áp, đèn 
đường, điểm rút tiền tự động, thoát nước, cầu bộ hành, hầm đi bộ, 
barie,vệ sinh công cộng 
Các tiện nghi đô thị phân bố hầu khắp trên các tuyến phố Hà Nội 
nhưng tuy nhiên có một số tuyến đường các tiện nghi đô thị vẫn còn 
thiếu hoặc đã xuống cấp gây nguy hiểm hay mất mỹ quan đô thị. 
VD: Tuyến đường Đào Tấn – Nguyễn Khánh Toàn không có bố trí 
trục cứu hỏa, đường Đại La – Minh Khai các điểm rút tiền tự động 
còn ít và đã xuống cấp. 
3. Thực trạng quản lý không gian hè đường đô thị
Mô hình hoạt động quản lý xây dựng trên địa bàn thành phố: UBND 
quận được cấp phép sử dụng vỉa hè để trông giữ xe máy, được thu 
và hưởng 100% kinh phí từ việc sửa chữa thường xuyên vỉa hè, hệ 
thống thoát nước, nâng cấp vỉa hè. Bên cạnh đó, quận có trách 
nhiệm giữ gìn trật tự hè phố và xử lý vi phạm. Sở Giao thông công 
chính được giao chịu trách nhiệm thỏa thuận về quy mô, kết cấu 
trong các hồ sơ sửa chữa vỉa hè để UBND quận phê duyệt, nhằm 
Hình 15. Trải vữa bê tông bị kín bồn cây 
tại đường Hoàng Hoa Thám
 Hình 14. Đổ gẫy cây do bão tại đường Lê Trọng Tấn (năm 2019) – 
nguồn internet
Hình 16. Ngăn đường để lấy lối vào tại lối vào bến xe Pháp Vân, 
đường Vành đai 3
Hình 17. Trạm để xe bus nằm trong lòng đường, đường Xã Đàn
Quy hoπch & t∏c gi∂ 
73SË 100 . 2019
thống nhất quản lý toàn thành phố về cao độ, tiêu chuẩn kỹ thuật 
của công trình.
Hình thức quản lý không gian hè đường: Kẻ vạch sơn phân khu vực 
để xe máy, khu vực. theo quyết định.Theo quy định của Luật giao 
thông đường bộ, các hè đường có nhỏ hơn 3,5m sẽ không được phép 
bố trí đỗ phương tiện. Đường có hè đường từ 3,5m trở lên được sử 
dụng hè đường làm chỗ đỗ xe nhưng “phải đảm bảo phần hè phố còn 
lại dành cho người đi bộ có bề rộng tối thiểu đạt 1,5m và các quy định 
nêu trên” [3]. Tuy nhiên trên thực tế, nhiều tuyến phố không còn đủ 
phần đường cho người đi bộ, người đi bộ phải đi xuống lòng đường. 
Bất cập trong công tác cấp phép và quản lý: Sử dụng hè phố hiện 
do ngành giao thông đảm trách, song việc quản lý sau cấp phép lại 
do các quận, huyện. Việc khập khiễng này gây khó khăn cho công 
tác quản lý của các quận, huyện cũng như cho người dân khi phải 
đến nhiều cơ quan xin phép sử dụng vỉa hè khi cần kinh doanh.
Thực trạng đang diễn ra:
n Lấn chiếm vỉa hè để đỗ xe: Hầu hết các tuyến phố cũ chưa có 
sự quản lý chặt chẽ của nhà nước thì hoạt động lấn chiếm vỉa hè 
thường xuyên xẩy ra khoảng 70% các tuyến hè đường TP Hà Nội. 
Đường Láng, Đại La, Minh Khai, Trương Định, Tam Trinh, Trường 
Chinh, Trần Khát Chân, Đê La Thành, Đại Cồ Việt, Tây Sơn, 
Nguyễn Lương Bằng, Giải Phóng, Bưởi, Lạc Long Quân, Nguyễn 
Trãi, Thái Hà, Khâm Thiên.
n Các tuyến đường lấn chiếm vỉa hè để làm dịch vụ khoảng 68% 
các tuyến đường TP Hà Nội: Đường Đê La Thành, Giải Phóng, Thái 
Hà, Đại La, Minh Khai, Khâm Thiên.
Theo thống kê của nhóm nghiên cứu:
n Các tuyến phố lấn chiếm trên 70% vỉa hè bao gồm: Đường Trương 
Định, đường Đê La Thành, đường Trần Khát Chân, đường Đại Cồ 
Việt, đường Tam Trinh, đường Láng đường Tây Sơn, đường Khâm 
Thiên.
n Các tuyến phố lần chiếm từ từ 35-70% vỉa hè gồm: Đường Đại La, 
đường Minh Khai, đường, đường Thái Hà, đường Tràng Thi, đường 
Tràng Tiền, đường Huế, đường Giải Phóng, đường Trường Chinh, 
đường Lạc Long Quân, đường Hoàng Hoa Thám, đường Nguyễn 
Lương Bằng.
n Các tuyến phố lấn chiếm 1-35% vỉa hè gồm: Đường Nguyễn Trãi, 
đường Nguyễn Xiển, đường Nguyễn Khoái, đường Trần Hưng Đạo, 
đường Xã Đàn, đường Huỳnh Thúc Kháng, đường Kim Mã, đường 
Khuất Duy Tiến, đường Phạm Hùng.
n Các tuyến ko bị lấn chiếm vỉa hè bao gồm: Đường Nguyễn Chí 
Thanh, đường Đào Tấn, đường Nguyễn Khánh Toàn.
Nguyên nhân: Thiếu phối hợp và quản lý chặt chẽ giữa các lực lượng 
chức năng cũng như các lực lượng quản lý khu vực khác nhau.
4. Kết luận
Bên cạnh những thành công đã đạt được, việc tổ chức không gian 
và quản lý hè đường đô thị thành phố Hà Nội vẫn tồn tại nhiều bất 
cập: Chưa có sự thống nhất tổ chức không gian toàn bộ đô thị trung 
tâm; chức năng không phù hợp với tính chất và quy mô các loại 
đường, tiện nghi đô thị xen cấy bừa bãi, việc quản lý chồng chéo. 
Khó khăn của thành phố Hà Nội cũng là khó khăn chung của các 
đô thị Việt Nam hiện nay. Nhận diện được thực trạng hè đường đô 
thị Hà Nội, từ đó đưa ra các giải pháp tổ chức không gian và quản 
lý phù hợp. Từ những thành công Hà Nội là tiền đề, bài học kinh 
nghiệm quý để nhân rộng ra các đô thị khác của Việt Nam. 
Tài liệu Tham khảo
1. huynh & Jose, 2016; Demographia, 2016.
2. Quy hoạch Giao thông vận tải TP hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến 2050.
3. Quyết định số 09/2018/QĐ-uBND ngày 03/05/2018 của uBND thành phố hà Nội. 
4. Quyết định số 4340/QĐ-uBND ngày 20/8/2014 của uBND Thành phố hà Nội .
5. https://www.nhandan.com.vn/cuoituan/item/
40856802-giao-thong-thu-do-dau-la-loi-giai.html
Hình 19. Biển cấm bị vô hiệu hóa tại đường Đường Lê Đại Hành 
(nguồn internet)
Hình 18. Dùng vạch kẻ đường phân không gian gian cho người đi bộ 
tại đường Kim Mã (nguồn internet)