Dân tộc và chủ nghĩa quốc gia dân tộc: Quan niệm và tiếp cận nhìn từ các nghiên cứu quốc tế

Tạp chí Khoa học xã hội miền Trung, Số 04 (60) - 2019 29
Vũ Thái Hạnh
Học viện Chính trị khu vực III
Email liên hệ: vuthaihanh@gmail.com
Phạm Thị Thanh Phương
Học viện Chính trị khu vực III
Dân tộc và chủ nghĩa quốc gia dân tộc: 
Quan niệm và tiếp cận nhìn từ các nghiên cứu quốc tế
Tóm tắt:
Trên thế giới, các tiếp cận về dân tộc và chủ nghĩa quốc gia dân tộc rất đa dạng. Bài báo 
phân tích quan niệm về dân tộc từ nhiều trường phái lý thuyết khác nhau như trường phái 
nguyên thủy luận, thuyết văn hóa, trường phái diễn giải luận, thuyết diễn giải xã hội, thuyết 
công cụ, thuyết tích hợp và một số xu hướng trong nghiên cứu dân tộc trong thời gian gần 
đây. Đồng thời, bài báo cũng phân tích những nhận định của các nhà nghiên cứu về chủ 
nghĩa quốc gia dân tộc trong bối cảnh hiện nay, luận giải những diễn biến và xu hướng biến 
đổi phức tạp của chủ nghĩa quốc gia dân tộc trong bối cảnh quốc tế hóa. Kết quả nghiên cứu 
này khẳng định rằng, cần thiết phải xây dựng sức mạnh đại đoàn kết dân tộc và không ngừng 
tăng cường tiềm lực quốc gia trong bối cảnh hội nhập quốc tế. 
Từ khóa: Dân tộc; Chủ nghĩa quốc gia dân tộc.
Abstract:
There are many concepts of ethnicity and nationalism with variety of approaches in 
international researches. This article analyzes concepts from theoretical perspectives and 
approaches such as the primordialist school, culturalist perspective, the constructionist 
school, social constructionist perspective, the instrumentalist school, an integrated approach 
and the trend of ethnic research in recent time. In addition, the article analyzes the views 
of international researchers on nationalism, explaining the complicated changes and trends 
of nationalism in the current context of internationalization. The results confirm that it is 
necessary to consolidate the power of great national unity and to continuously enhance 
national potentials and strength in the context of international integration.
Keywords: Ethnicity; Nationalism.
Ngày nhận bài: 2/7/2019 Ngày duyệt đăng: 26/8/2019
1. Đặt vấn đề
Trên thế giới, nhận dạng vấn đề dân tộc là một việc làm khó khăn bởi nhiều quan niệm 
đa dạng và khác biệt trong từng bối cảnh và định hướng nghiên cứu cụ thể. Có thể thấy, quá 
30 Vũ Thái Hạnh & Phạm Thị Thanh Phương
trình di cư và sinh sống đan xen qua nhiều thế hệ đã tạo ra tính phức tạp trong nhận diện 
tộc người. Hơn nữa, dân tộc là một khái niệm vừa mang tính chủ quan vì nó là sản phẩm của 
suy nghĩ và tình cảm của con người, cảm giác mình thuộc về một nhóm hay một dân tộc nào 
đấy, vừa mang tính khách quan vì nó dựa vào các đặc điểm khách quan và được xây dựng và 
hình thành từ các lực lượng xã hội và các mối quan hệ quyền lực. Một số nhà lý luận hiện đại 
(modernism) đã dự đoán rằng khi xã hội ngày càng phát triển, hiện đại, vấn đề dân tộc sẽ mờ 
nhạt dần, thậm chí biến mất. Tuy nhiên, các tiên liệu trên vẫn chưa diễn ra trên thực tế, ngược 
lại, trong bối cảnh hiện tại vấn đề dân tộc không những vẫn tồn tại mà còn có vai trò quan 
trọng trong những thời điểm và địa điểm nhất định. Thông qua tổng quan các công trình 
nghiên cứu trên thế giới, bài báo phân tích một số quan niệm dân tộc, chủ nghĩa quốc gia dân 
tộc, qua đó gợi mở những hàm ý quan trọng trong thực hiện chính sách dân tộc ở Việt Nam 
trong bối cảnh hiện nay.
2. Quan niệm và tiếp cận về dân tộc
Hiện nay, có rất nhiều trường phái, tiếp cận và quan niệm khác nhau về dân tộc. Theo 
quan điểm sinh học xã hội (sociobiological perspective), yếu tố sinh học xã hội và quan hệ họ 
hàng quyết định đặc điểm dân tộc. Van den Berghe (1981) lập luận rằng, dân tộc là sự mở rộng 
của quan hệ họ hàng. Các nhánh dân tộc bắt nguồn từ thành viên của các gia đình hạt nhân, sau 
đó là gia đình mở rộng và cuối cùng là nhóm dân tộc. Bản sắc dân tộc phát triển và tồn tại nhờ 
sự gắn kết chung tổ tiên của một nhóm các thành viên. Hàm ý của luận điểm này là vấn đề dân 
tộc không bao giờ lụi tàn bởi vì quan hệ họ hàng luôn tồn tại. Quan điểm văn hóa (culturalist 
perspective) nhấn mạnh tầm quan trọng của văn hóa chung trong việc quyết định tư cách 
thành viên của nhóm dân tộc. Các giá trị văn hóa chung có thể là ngôn ngữ và tín ngưỡng 
chung làm nên bản sắc dân tộc, thậm chí trong trường hợp không có chung tổ tiên. Các nhóm 
chủng tộc khác nhau có cùng nguồn gốc quốc gia có thể thành lập một nhóm dân tộc thiểu số 
và phát triển bản sắc dân tộc chung, thậm chí không có mối liên hệ về mặt sinh học nào.
Dựa vào yếu tố tâm lý, trường phái nguyên thủy luận giải thích sự phát triển và gắn kết 
dân tộc. Tuy nhiên, trường phái này cũng có một số hạn chế: thứ nhất, cách lập luận này không 
thể giải thích thấu đáo các cá nhân, nhóm dân tộc và bản sắc dân tộc thay đổi; thứ hai, luận 
thuyết này cũng không lý giải thỏa đáng các nhóm dân tộc và bản sắc dân tộc mới nổi lên 
như nhóm người Mỹ gốc Á (Asian American) trong các nhóm có sự đa dạng về văn hóa, sinh 
học và lý do các dân tộc, bản sắc dân tộc phai mờ và biến mất; thứ ba, cách diễn giải này có xu 
hướng bỏ qua bối cảnh cấu trúc, lịch sử rộng lớn hơn ảnh hưởng theo hai chiều hướng củng 
cố hoặc làm suy giảm sự trung thành, gắn kết với dân tộc; cuối cùng, luận thuyết này bỏ qua 
lợi ích kinh tế, chính trị có gắn bó chặt chẽ với yếu tố tình cảm và hoạt động thực tiễn của dân 
tộc (Glazer và Moynihan,1970; Greenberg, 1980; trích qua Yang, 2000). 
Có thể thấy rõ rằng, tính dân tộc đòi hỏi cần có vài điểm chung như tổ tiên hay văn hóa 
nhưng mức độ quan trọng của các điểm chung này trong việc quyết định các nhánh dân tộc 
Tạp chí Khoa học xã hội miền Trung, Số 04 (60) - 2019 31
như thế nào và liệu đặc tính dân tộc có phải được gán sẵn cho cá nhân là những vấn đề đang 
được tranh luận. Trường phái nguyên thủy luận thống trị trong các nghiên cứu về dân tộc cho 
đến những năm 70 của thế kỷ trước và đến bây giờ nhiều người vẫn quen với các lập luận này. 
Vào thập niên 1970, trường phái diễn giải luận có sự tươ ... ởi lý trí.
Nhận định thứ tư, ranh giới dân tộc tương đối ổn định nhưng có thể thay đổi theo thời 
gian, đặc biệt khi việc xếp loại các nhóm dân tộc trở nên khó khăn. Có thể thấy, dòng dõi dân 
tộc được định hình theo yếu tố huyết thống nhưng lại được thừa nhận từ xã hội, sự thay đổi, 
xáo trộn không thể diễn ra nhanh chóng trong thời gian ngắn. Điều này chỉ diễn ra khi cách 
xếp loại dân tộc có vấn đề, thường do thách thức chính trị đối với trật tự dân tộc đang tồn tại, 
dẫn đến ranh giới dân tộc bắt đầu thay đổi.
Nhiều nhà nghiên cứu có chung nhận định rằng, đặc điểm dân tộc có tính động, thay 
đổi theo thời gian và bối cảnh. Từ đó, các nhà nghiên cứu tiếp biến văn hóa và hoạch định 
chính sách băn khoăn liệu khi tham gia vào đời sống xã hội trong nước và quốc tế, việc giao 
tiếp với các nhóm xã hội lớn khác có làm đánh mất hoặc phai mờ các giá trị văn hóa của dân 
tộc nói riêng và văn hóa của quốc gia nói chung hay không? Chúng tôi cho rằng, trong xu thế 
hội nhập khu vực và quốc tế hiện nay, quá trình giao lưu và tiếp biến văn hóa là không tránh 
khỏi, vấn đề đặt ra cho các nhà quản lý là làm sao để bảo tồn các giá trị văn hóa tích cực, thể 
hiện giá trị văn hóa của dân tộc, quốc gia đồng thời tiếp thu các giá trị văn hóa tiến bộ của 
nhân loại, làm phong phú thêm giá trị văn hóa dân tộc. Quá trình giao lưu và tiếp biến văn 
hóa cũng còn là cơ hội để chúng ta nhận diện rõ hơn giá trị văn hóa của dân tộc và có ý thức 
giữ gìn, bảo tồn các giá trị đặc sắc ấy. Các giải pháp bảo tồn và phát huy cần mang tính tổng 
thể, dài hạn, chú trọng lồng ghép chính sách trên nhiều lĩnh vực khác nhau như giáo dục, y 
tế, kinh tế, xã hội, trong đó đặc biệt chú ý đến hiệu quả trong giáo dục lịch sử và các chương 
trình văn hóa, giải trí. Từ đó, các giá trị văn hóa dân tộc sẽ thấm đượm trong mỗi cá nhân ngay 
từ lúc còn nhỏ đến khi trưởng thành theo tiến trình tự nhiên, sâu lắng nhất. Thực hiện tốt điều 
này sẽ góp phần tạo ra sức mạnh đại đoàn kết dân tộc, nâng cao tiềm lực của quốc gia dân tộc 
một cách bền vững và trường tồn.
3. Quan niệm và tiếp cận về chủ nghĩa quốc gia dân tộc
Từ quan niệm về dân tộc, các nhà nghiên cứu hướng đến tìm hiểu chủ nghĩa quốc gia 
dân tộc. Chủ nghĩa quốc gia dân tộc thường có hệ tư tưởng của riêng mình. Các xung đột 
thường xảy ra khi các giá trị văn hóa của hệ tư tưởng này có nhiều khác biệt, ngược lại sự 
tương đồng càng lớn thì sự hòa hợp, thống nhất và hòa bình càng là ưu thế. Các phong trào, 
cuộc vận động chính trị thường liên quan đến tính dân tộc hoặc chủ nghĩa quốc gia dân tộc, 
Tạp chí Khoa học xã hội miền Trung, Số 04 (60) - 2019 35
với nhiều cấp độ khác nhau. Gellner (1983) cho rằng, chủ nghĩa quốc gia dân tộc là biên giới 
địa lý quốc gia trùng với biên giới văn hóa quốc gia đó, trong trường hợp ngược lại thì được 
coi là những người theo chủ nghĩa dân tộc. Dân tộc hay chủ nghĩa quốc gia dân tộc cần được 
đặt trong mối quan hệ với nhà nước. Chủ nghĩa quốc gia dân tộc hàm ý sự giải thích mang 
tính tư tưởng cho sự tồn tại của nhà nước, có thể là thực tế hoặc tiềm năng. Theo tiêu chí này, 
dân tộc đôi khi có thể được diễn giải là một hình thức của chủ nghĩa quốc gia dân tộc có tính 
tĩnh, trong một số giai đoạn lịch sử nhất định hoặc cuối cùng dân tộc biểu hiện như chủ nghĩa 
quốc gia dân tộc.
Xem xét ở góc độ địa chính trị, chủ nghĩa quốc gia dân tộc là một loại hệ tư tưởng mơ 
hồ, nó có thể mang tính hung hăng và bành trướng trong và ngoài biên giới quốc gia, nó có 
thể được dùng như một phương thức hội nhập văn hóa và gìn giữ hòa bình đích thực trong 
một quốc gia dân tộc hoặc một khu vực. Các nhà lý thuyết tự do thường xem chủ nghĩa quốc 
gia dân tộc như là một hệ tư tưởng phổ quát nhấn mạnh đến sự bình đẳng và quyền con 
người nhưng nó cũng có thể được xem là một loại chủ nghĩa biệt lập chối bỏ những người 
không phải công dân của mình hoặc những công dân có sự lệch lạc văn hóa, trong trường 
hợp cực đoan, nó còn chối bỏ họ với tư cách thành viên cộng đồng xã hội (Giddens, 1987). 
Dựa vào bối cảnh xã hội, chủ nghĩa quốc gia dân tộc có thể có tác động hội nhập/phân rã về 
mặt văn hóa xã hội, hoặc có thể là phương tiện hàn gắn sự chia rẽ giữa các dân tộc trong cùng 
một quốc gia có sự đa dạng văn hóa.
Về sự trỗi dậy của chủ nghĩa quốc gia dân tộc, trong tính lịch sử của nó, tư tưởng quốc 
gia dân tộc nhằm mục đích gắn kết người dân về văn hóa, chính trị và kinh tế. Mô hình quốc 
gia dân tộc như là một thực thể chính trị tối thượng đã trở nên phổ biến trong thế kỷ XX, các 
quốc gia dân tộc đóng vai trò rất quan trọng trong việc tạo ra thế giới ngày nay do vai trò quan 
trọng của các mối quan hệ quốc tế. Các quốc gia tạo ra sự hội nhập xã hội thông qua việc đề 
ra các khuôn mẫu chung như hệ thống giáo dục thống nhất, ngôn ngữ phổ thông, hợp đồng 
lao động có tính phổ biến. Có thể thấy, việc xây dựng hình ảnh quốc gia thống nhất thông qua 
tạo sự khác biệt với quốc gia khác nhằm tăng cường tính cố kết trong nước đã không còn là 
sự cá biệt. Trong quốc gia, tất cả đàn ông, đàn bà đều là công dân, họ tham gia vào hệ thống 
các mối quan hệ xã hội, họ được nương tựa, bảo vệ, đóng góp cho quốc gia, sự phân biệt chỉ 
đến khi có sự xuất hiện của người bên ngoài (quốc gia khác). Ở nơi nào tinh thần quốc gia dân 
tộc được phổ biến thành công đến các công dân của mình, nơi đó mỗi người dân sẽ là một 
nhà vận động cho dân tộc, bản sắc, lối sống của họ dần trở nên tương thích với các yêu cầu 
của quốc gia dân tộc, hỗ trợ cho sự phát triển quốc gia. Trong trường hợp chủ nghĩa quốc gia 
dân tộc thất bại, nhà nước có xu hướng sử dụng bạo lực hoặc đe dọa sử dụng bạo lực nhằm 
ngăn chặn sự phân rã. Sự độc quyền trong sử dụng bạo lực chính đáng, độc quyền thu thuế 
là một trong những đặc tính quan trọng nhất của nhà nước hiện đại. Tuy nhiên, bạo lực được 
xem như là phương án cuối cùng, gắn kết con người thông qua văn hóa, hệ tư tưởng vẫn là ưu 
tiên, được sử dụng phổ biến và có tính bền vững. 
36 Vũ Thái Hạnh & Phạm Thị Thanh Phương
Vì biên giới quốc gia luôn có sự thay đổi trong tiến trình lịch sử, các cộng đồng người 
trong quốc gia cũng có sự thay đổi, đây là một tiến trình diễn ra liên tục, không ngừng nghỉ. 
Các nhóm dân tộc có thể tiếp tục tồn tại và tạo ra mối nguy đối với chủ nghĩa quốc gia dân 
tộc đang thống trị theo hai cách: lật đổ hoặc phân rã. Chủ nghĩa quốc gia dân tộc chỉ thực sự 
thành công khi nhà nước đồng thời tăng cường ảnh hưởng và phản ứng thích đáng với những 
yêu cầu chung, thỏa mãn được các nhu cầu chính đáng của người dân, thì khi đó mỗi người 
dân sẽ trở thành các nhà ái quốc, có tinh thần dân tộc. Có thể nảy sinh các xung đột tiềm tàng 
giữa quốc gia dân tộc với các hình thức tổ chức không phải quốc gia dân tộc khi các tổ chức 
này theo đuổi các nguyên tắc chuẩn mực không tương thích với các chuẩn mực, nguyên tắc 
của nhà nước, nhất là xung đột hệ tư tưởng. 
Trong xã hội hiện đại, các dân tộc thiểu số ít nhiều phải đối mặt với nguy cơ bị đồng hóa 
(do hội nhập và sự hiện đại hóa), họ có thể yêu cầu được hưởng một số quyền đặc biệt do tính 
khác biệt về văn hóa và lối sống, mặt khác họ cũng có thể phải chịu sự phân biệt đối xử có tính 
hệ thống nếu họ được nhà nước trao cho các quyền này. Chế độ Apacthai ở Nam Phi dành 
cho người da đen ở nước này các đặc quyền về kinh tế, dạy ngôn ngữ châu Phi, giữ gìn các di 
sản văn hóa truyền thống đồng thời cũng tước đi của họ sự tham gia vào đời sống chính trị 
của đất nước Nam Phi. Nếu tất cả công dân đều được đối xử bình đẳng, một số giá trị văn hóa 
sẽ được tôn vinh nhưng nếu người dân bị phân biệt đối xử theo sự khác biệt về đặc điểm văn 
hóa thì thành viên thuộc các dân tộc ít người dễ bị thiệt thòi, yếu thế. Vì vậy, chủ nghĩa quốc 
gia dân tộc cần được mở rộng nội hàm, giàu tính bao dung, đại diện cho ước mơ và nguyện 
vọng của đông đảo người dân, bao quát được mọi thành phần dân tộc, vượt qua sự khác biệt, 
hướng đến lợi ích chung của đất nước. Cần lưu ý, chủ nghĩa quốc gia dân tộc gắn với nhà nước, 
với các nhóm dân tộc quy mô lớn đôi khi không tương thích/khác biệt với các giá trị của các 
dân tộc ít người, từ đó tạo ra sự tác động tiêu cực tới các dân tộc này. Khi văn hóa của họ bắt 
buộc phải thích nghi với các yêu cầu của nhà nước hiện đại, thường ít nhiều dẫn tới sự thay 
đổi bản sắc văn hóa dân tộc. Các dân tộc yếu thế hơn có xu hướng học ngôn ngữ phổ thông, 
trong quá trình này bản sắc văn hóa của họ cũng sẽ có sự thay đổi đáng kể. 
Sự khác biệt giữa các quốc gia dân tộc thường liên quan đến các phương thức hội nhập, 
hệ thống chính trị và điều kiện kinh tế đa dạng, do đó khi xem xét, xử lý các vấn đề dân tộc cần 
linh hoạt phù hợp với điều kiện của từng quốc gia cụ thể. Điểm lưu ý tiếp theo là truyền thống 
và lịch sử chính trị đặc thù có ảnh hưởng đến bản chất của các mối quan hệ giữa các dân tộc 
bên trong quốc gia. Cuối cùng, có lẽ là cơ bản nhất, sự phân chia quyền lực kinh tế, chính trị 
tạo thành cấu trúc xã hội của một quốc gia. Nói dễ hiểu hơn, các nhóm bị phân biệt đối xử, 
nghèo đói thì có ít cơ hội đạt được những quyền lợi của mình một cách thuyết phục, ngược lại 
các nhóm có sự thành công, như người Do Thái ở Mỹ, đã tạo dấu ấn, sắc thái văn hóa dân tộc 
rõ nét, được công nhận như những công dân Mỹ tiêu biểu trong so sánh với người nhập cư từ 
các dân tộc khác trong xã hội Mỹ.
Tạp chí Khoa học xã hội miền Trung, Số 04 (60) - 2019 37
Hiện nay, vấn đề dân tộc và các phong trào quốc gia dân tộc vẫn liên tục có nhiều diễn 
biến mới, với các xu hướng tồn tại song song: xu hướng liên kết như mô hình của Liên minh 
châu Âu, ASEAN hay xu hướng đấu tranh ly khai như ở Scotland (Liên hiệp vương quốc Anh), 
xứ Catalonia (Tây Ban Nha),.... Xử lý tốt vấn đề này lại tùy thuộc vào đặc điểm, tính chất của 
từng bối cảnh cụ thể, mối quan hệ giữa các dân tộc trong quốc gia và mối quan hệ dân tộc với 
quốc gia, đặc điểm văn hóa lịch sử của từng quốc gia cụ thể.
4. Kết luận và hàm ý
Khái niệm dân tộc và chủ nghĩa quốc gia dân tộc là những luận điểm còn gây tranh cãi 
trong giới học giả cũng như các nhà chính sách. Các trường phái lý thuyết có thể giải thích 
dân tộc từ góc độ sinh học, xã hội, văn hóa, kinh tế, lịch sử, theo đó dân tộc là khái niệm có 
tính động, thay đổi theo thời gian. Chủ nghĩa quốc gia dân tộc là khái niệm được các nhà tư 
tưởng, giới nghiên cứu giải thích dựa theo yếu tố lợi ích, với những cách tiếp cận riêng. Một 
số quốc gia sử dụng khái niệm này với biểu hiện bành trướng lãnh thổ trong khi nhiều quốc 
gia sử dụng nó như yếu tố đoàn kết dân tộc, quan tâm đến các nhu cầu chính đáng của người 
dân để cùng hội nhập, hợp tác hòa bình với các quốc gia trong khu vực và thế giới. Trong bối 
cảnh hiện nay, xu hướng chủ nghĩa quốc gia dân tộc diễn biến phức tạp, đa chiều cạnh, do 
đó đòi hỏi các nhà lãnh đạo cần có cách xử lý thận trọng, phù hợp với điều kiện thực tế, lợi ích 
quốc gia và luật pháp quốc tế.
Việt Nam luôn hướng đến bảo tồn và phát huy các giá trị tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu 
tinh hoa văn hóa nhân loại. Chính sách dân tộc được thực hiện theo nguyên tắc bình đẳng, 
đoàn kết, tôn trọng giúp nhau cùng phát triển. Chúng ta cũng ý thức được rằng, việc xây 
dựng, củng cố, phát triển các giá trị tốt đẹp của dân tộc là quá trình lâu dài, đòi hỏi sự góp 
sức của mỗi thành viên cũng như vai trò của nhà nước với hệ thống chính sách tổng thể, linh 
hoạt. Chủ nghĩa quốc gia dân tộc, trong bối cảnh quốc tế hiện nay có nhiều diễn biến đan xen 
phức tạp, chúng ta cần hướng đến bảo vệ các giá trị chính đáng, xây dựng khối đại đoàn kết 
trong nước, đồng thời tăng cường hội nhập quốc tế, mở rộng quan hệ đối tác trong khu vực 
và thế giới để tận dụng sức mạnh thời đại. Tăng cường tiềm lực quốc gia dân tộc là cơ sở mấu 
chốt để xây dựng, bảo vệ đất nước đồng thời đem lại cuộc sống ấm no, phát triển bền vững 
cho mỗi người dân Việt.
Tài liệu tham khảo:
Aboud, F. E. (1987). The development of ethnic self-identification and attitudes. Children’s 
ethnic socialization: Pluralism and development, 32-55.
Calhoun, C. (1993). Nationalism and ethnicity. Annual review of sociology, 19(1), 211-239.
Eriksen, T. H. (1991). Ethnicity versus nationalism. Journal of Peace Research, 28(3), 263-278.
Gans, H. J. (1979). Symbolic ethnicity: The future of ethnic groups and cultures in 
America. Ethnic and racial studies, 2(1), 1-20.
38 Vũ Thái Hạnh & Phạm Thị Thanh Phương
Gellner, E. (1983). Nationalism and the 2 forms of cohesion in complex societies. In 
Proceedings of the British Academy (Vol. 68, pp. 165-187). England: Oxford Univ Press.
Glazer, N., & Moynihan, D. P. (1970). Beyond the Melting Pot: The Negroes, Puerto Ricans, 
Jews, Italians, and Irish of New York City (Vol. 63). Cambridge, MA: mit Press.
Glazer, N., Moynihan, D. P., & Schelling, C. S. (Eds.). (1975). Ethnicity: Theory and 
experience (No. 109). Harvard University Press.
Hobsbawm, E. J., & Kertzer, D. J. (1992). Ethnicity and nationalism in Europe today. 
Anthropology today, 8(1), 3-8.
Nagel, J. (1994). Constructing ethnicity: Creating and recreating ethnic identity and 
culture. Social problems, 41(1), 152-176.
Nagel, J. (1997). American Indian ethnic renewal: Red power and the resurgence of identity 
and culture. Oxford University Press on Demand.
Orni, M., & Winant, H. (1994). Racial Formation in the United States: From the 1960s to 
the 1990s. London and New York: Routledge.
Portes, A., & Bach, R. L. (1985). Latin journey: Cuban and Mexican immigrants in the United 
States. Univ of California Press.
Sarna, J. D. (1978). From Immigrants to Ethnics: Toward a New Theory of. Ethnicity, 5(4), 
370-78.
Van den Berghe, P. L. (1981). The ethnic phenomenon. New York: Elsevier.
Yancey, W. L., Ericksen, E. P., & Juliani, R. N. (1976). Emergent ethnicity: A review and 
reformulation. American sociological review, 391-403.
Yang, P. Q. (2000). Ethnic studies: Issues and approaches. SUNY Press.